کتابخانه‌ای با قریب ۵۰ هزار جلد کتاب/ پژوهش ۱۰ جلدی درباره غدیر
به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، کتابخانه تخصصی علوم حدیث قم به گردآوری آثار حدیثی در دو بخش مهم شیعه و سنی می‌پردازد. این کتابخانه فعالیت خود را از سال 75 آغاز و به طور رسمی و برای سرویس‌دهی از سال 77 تاسیس شد و حاوی بیش از 50 هزار مجلد کتاب حدیثی یا مرتبط به آن به زبان‌های فارسی، عربی، انگلیسی، اردو، ترکی، روسی، فرانسوی، ایتالیایی و آلمانی است و به صورت قفسه باز صرفاً برای پژوهشگران علوم حدیث سرویس‌دهی می‌کند.
در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام محمد مهدی معراجی، رییس کتابخانه علوم حدیث قم به بررسی عملکرد این کتابخانه پرداختیم که در ادامه متن آن را می‌خوانید؛
رسا ـ مقداری درباره شکل‌گیری کتابخانه تخصصی علوم حدیث بفرمایید.
امام باقر می‌فرمایند: «شَرِّقَا وَ غَرِّبَا فَلاَ تَجِدَانِ عِلْماً صَحِيحاً إِلاَّ شَيْئاً خَرَجَ مِنْ عِنْدِنَا أَهْلَ اَلْبَيْتِ؛ به مشرق برويد يا مغرب، علمِ درست به دست نياوريد جز آنچه از نزد ما خاندان بيرون آمده است.» این روایت شریف به اتفاق و اجماع اهل نظر عدیل بی‌مثیل کلام الله در تبیین و تشریح احکام و عقاید و بی‌گمان یکی از دو منبع اصیل و فیاض فهم و درک معارف الهی است.
از سوی دیگر شهر مقدس قم مضجع دختر گرامی امام هفتم(ع) از پایگاه‌های مهم اندیشه‌های شیعی و خاستگاه نشر احادیث اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) در طول تاریخ اسلام به شمار رفته و محدثان و عالمان سرافراز این دیار همواره با نقش آفرینی بی‌بدیل خود در تدوین متون و جوامع حدیثی سهمی والا و ماندگار به خود اختصاص داده‌اند و این حقیقتی است که: «لولا القمیون لاندرست الاثار.»
اکنون این شهر عش آل محمد در حالی که بزرگترین حوزه علمیه شیعه را در خود جای داده با داشتن مدارس علمیه پرشمار، مراکز آموزشی عالی حوزوی و دانشگاهی، پژوهشکده‌ها و پژوهشگاه‌های فراوان در اوج شکوه و بالندگی است. امروزه قم پس از اعصار و قرون دوشادوش نجف اشرف به مرکزی مهم برای تربیت فاضلان و عالمان و محدثانی تبدیل شده است که با کوله‌باری از تجربه سلف صالح و مفاخر گذشته با علاقه و نستوهی و امید وافر به آینده به کاوش در متون حدیثی مشغولند و می‌‌روند که میراث‌دار فرهنگ غنی روایات اهل‌بیت(ع) برای آیندگان باشند.
تمام این‌ها می‌طلبید که گام‌های اساسی در تسهیل در امر تحقیق برداشته شود و امکان دسترسی به منابع اولیه و اصلی برای انبوه حدیث پژوهان و مشتاقان علوم حدیث فراهم آید از این‌رو حجت‌الاسلام و المسلمین سید جواد شهرستانی ضرورت تشکیل و تأسیس کتابخانه‌های تخصصی را دریافت و در این راه گام‌های بلندی برداشت.
در آغاز کتابخانه «ادبیات» بنیان نهاده شد و سپس «تاریخ» و بعد از آن «قرآن» ایجاد شد و اکنون نیز کتابخانه علوم و حدیث است که در نخستین روزهای سال 77 مسؤولیت تشکیل کتابخانه بر عهده بنده گذاشته شد و با علاقه فراوان و رایزنی با کارشناسان و دانشوران گام‌های نخست برای شناسایی و تهیه منابع مورد نیاز صورت گرفت.
رسا ـ شناسایی و تهیه منابع مورد نیاز چگونه صورت می‌گیرد؟
کار تهیه و خرید کتاب در چند بخش صورت می‌گیرد. نخست، منابع و متون و جوامع حدیثی موجود از روزگاران کهن و شروح و حواشی آن با دقت گردآوری شد. البته منظورم نسخه‌های خطی نیست. تلاش ما این بود که تمام میراث حدیثی با همه گونه‌های چاپ و نشر فراهم آید تا محققان به هنگام مراجعه و مطالعه و تأمل در متن‌های گوناگون به نتایج بهتری دست یابند در این زمینه با کاستی مواجه نشوند.
دوم، کتب علم الحدیث است که شامل مباحث تاریخی و چگونگی شکل‌گیری حدیث، کتابت، ثبت و ضبط حدیث، تدوین جوامع حدیثی و... است در این بخش تمامی آثار چاپ شده مؤلفان و مصنفان و مترجمان گردآوری و عرضه شده؛ به گونه‌ای که کتاب‌هایی که در این بخش جمع آوری شده، نیاز پژوهشگران را به خوبی برآورده می‌سازد.
سوم، کتاب‌های رجال الحدیث است که شناسایی و شناساندن روایان و گزارشگران میراث معصومان(ع) را شامل می‌شود. در این بخش تمام آثار رجالی شیعه و اهل‌سنت با دقت و تأمل گردآوری شده است به طوری که در این زمینه نیز متون کهن با تمام چاپ‌ها در کتابخانه است به گونه‌ای که در سنجش با هم از ویژگی‌ها، کارآمدی‌ها و برجستگی‌های خاصی برخوردار است.
چهارم، کتاب‌های مصطلح الحدیث است که در گذشته به «درایه الحدیث» مشهور بود و آثار نگاشته شده در این موضوع بسیار کهن است. متأخرین و معاصرین نیز پژوهش‌های بسیار مهمی را در این حوزه انجام داده‌اند که تمام آثار نگاشته شده در این زمینه با اندیشه و جهت‌گیری‌های مختلف پدید‌آوردندگان فراهم شده است.
پنجم، پژوهش‌های نوآیین است که به پژوهش‌های مفرد و تک نگاری‌های کارآمد درباره حدیث، عالمان و محدثان و شناساندن تلاش‌ها و روش‌های حدیث پژوهی آنان و برنمودن افکار چهره‌های مهم حدیثی مانند علامه مجلسی و... و آثار گسترده‌ای که در زمینه فقه الحدیث و مباحث نظری مربوط به آن که در سال‌های اخیر به گونه‌ای ویژه مورد توجه حدیث پژوهان قرار گرفته، می‌گویند.
ششم، کتاب‌های مرجع است که شامل قوامیس، لغت‌نامه‌ها، دایرة المعارف‌ها، فرهنگ‌نامه‌ها و موسوعه‌ها می‌شود. البته این نوع کتاب‌ها از نیازهای مبرم هر کتابخانه‌ای است و در واقع به مثابه عصای دست محققان است.
تاکنون نیز قریب به اتفاق این منابع تهیه و در اختیار مراجع کنندگان قرار گرفته است.
رسا ـ منابع دیگر نیز در کتابخانه وجود دارد؟
بله. تفاسیر روایی از جمله آن‌ها است که در این بخش نیز مجموعه‌ای گرانسنگ و سودمند گردآمده است و در برگیرنده تمام منابع تفسیری روایی فرق اسلامی است. نهج‌البلاغه و شروح آن از دیگر منابع است چون این کتاب میراثی جادوان و گرانمایه برای عالمان از زمان تألیف و نشر بوده و صدها کتاب مهم در آستانه آن تألیف شده است. یکی از بخش‌های برجسته و زرین کتابخانه بخش نهج‌البلاغه است که متن‌ها، شرح‌ها، ترجمه‌ها و کتاب‌های پیرامونی آن شامل 8 قفسه با بیش از هزار و 900 مجلد می‌شود.
صحیفه سجادیه از دیگر بخش‌های مهم کتابخانه است که در این کتاب حقاً و انصافاً بازشناخت تمام دین و احیای آیین مبین در قالب دعا صورت گرفته است و خوشبختانه چندین سالی می‌شود که مورد توجه خاص قرار گرفته و شروح مختلفی بر آن نگاشته شده است.
رسا ـ روزآمدی کتابخانه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
از ویژگی‌های کتابخانه افزون‌بر فراوانی منابع به روز بودن آن‌ها است که مورد توجه محققان قرار گرفته است و این امر نتیجه خرید روزانه کتاب از کتابفروشی‌های معتبر و حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران و نمایشگاه‌های فصلی و شرکت در نمایشگاه‌های شارجه، بیروت، سوریه، قطر، مصر، مراکش، عربستان سعودی و کویت است.
همچنین خرید کتاب از طریق تلفن، ایمیل و اینترنت از ناشران معتبر بین‌المللی در دستور کار قرار دارد. همچنین در مجموعه کتابخانه‌های تخصصی وابسته به دفتر آیت‌الله العظمی سیسستانی کتابخانه‌های زبان‌های خارجی نیز وجود دارد و منابع پژوهش در حوزه دین به زبان‌های دیگر در آن کتابخانه فراهم می‌شود و با این همه در این کتابخانه نیز منابع مهم و پژوهش‌های کارآمد درباره حدیث، علوم و معارف به زبان‌های خارجی وجود دارد که مورد مراجعه محققان قرار می‌گیرد.
رسا ـ ساختار و امکانات کتابخانه چیست؟
مساحت مخزن کتابخانه 130 متر مربع و سالن مطالعه حدود 70 متر با ظرفیت 24 نفر است. تعداد کل قفسه‌های کتابخانه 181 عدد است. از سه سال قبل با خرید دستگاه اسکن کار اسکن کتاب‌ها و پایاننامههای حدیثی را آغاز کرده‌ایم و اکنون هزار و 400 عنوان پایان‌نامه و دو هزار عنوان کتاب به صورت pdf موجود است. ده‌ها برنامه و نرم افزار حدیثی نیز به صورت لوح فشرده از محصولات مراکز رایانه‌ای کشور و کشورهای اسلامی مورد استفاده مراجعه کنندگان قرار می‌گیرد.
رسا ـ آثار گردآمده در کتابخانه به چه میزان است؟
تا پایان فروردین سال 94 کتاب‌ها 46 هزار و 500 مجلد در 23 هزار عنوان، مجلات و نشریات عربی و فارسی 940 مجلد در 27 عنوان و پایاننامههای عربی و فارسی 900 عنوان است.
همچنین بخشی تحت عنوان واحد پژوهش سامان یافته که اکنون پژوهش بسیار گسترده‌ای درباره غدیرخم ـ حدود 10 جلد ـ توسط محققان در حال انجام بوده و اکنون مراحل پایانی را سپری می‌کند. همچنین این واحد شرح دعای ندبه را انجام می‌دهد تا در اختیار کتابخانه‌های جهان تشیع باشد.
رسا ـ نظام طبقه‌بندی کتابخانه چگونه است؟
در طبقه بندی کتابخانه و چینش آن‌ها منابع حدیثی اهل‌سنت و منابع شیعی و منابع حدیثی نحله‌ها و جریان‌های مختلف به تکفیک نظام یافته است و تا دو سال قبل به صورت سنتی و موضوعی از کتاب‌ها استفاده می‌شود ولی اکنون کتاب‌ها بر پایه نظام رده‌بندی کنگره از نرم افزار کتابداری پارس آذرخش جهت فهرست نویسی استفاده می‌شود.
رسا ـ سرویس دهی کتابخانه برای چه گروه‌هایی است؟
کتابخانه در حال حاضر در دو نوبت کاری و در دو بخش خواهران و برادران فعالیت دارد. خواهران همه روزه صبح‌ها و برادران نیز عصر‌ها از فضای کتابخانه استفاده می‌کنند. از ویژگی‌های کتابخانه قفسه باز بودن آن است که مورد استقبال نیز قرار گرفته است.
رسا ـ تشکر از وقتی که در اختیار ما گذاشتید.
/993/403/
...........
پی نوشت: آمار بیان شده تا پایان فروردین سال 94 است.