میدان واقعی جنگ

حجت الاسلام محمد فروهر کارشناس مسائل فضای مجازی در یادداشتی به تبیین برخی از شاخصه های مدیریت  فضای مجازی پرداخته است که در ذیل تقدیم خوانندگان می شود.

مفهوم شناسی فضای مجازی

فضای مجازی یا فضای سایبری تعبیری است که از نظر لغوی و به صورت اصطلاحی در معنی یک فضای مجازی(تخیلی) که در آن پیام های الکترونیک و غیره هستند در حالیکه در حال انتقال از یک رایانه به رایانه ای دیگر است؛ البته فضا به طور مجزا و سایبر نیز به صورت جداگانه معانی و مفاهیم  خاص خود را دارند.

به عنوان نمونه فضای مجازی به دنیای ذهن هم اطلاق می شود با این بیان که در دنیای ذهن و تخیل انسان باشد عنوان مجاز به خودش می گیرد و در مقابل فضای حقیقی و خارج از ذهن است، اما آنچه در مورد فضای مجازی مورد نظر است اینکه می توان فضای جازی را برای توصیف تمام انواع منابع اطلاعاتی موجود شده از طریق شبکه های رایانه ای به کار برد، در حقیقت فضای مجازی نوع متفاوتی از واقعیت مجازی و دیجیتالی است که توسط شبکه های رایانه ای هم پیوند تأمین می شود که با اندکی مسامحه می توان آن را مترادف با شبکه جهانی اینترنت دانست.

فضای سایبر یک جهان خیالی و مفهومی از تعاملات شبکه ای شده بین انسان ها و تصورات و ساخته های ذهنی آنها پیرامون ارتباطات و سیستم ها است. کارکرد اصلی این فضا این است که محیطی برای تعامل تعداد زیادی از افراد فراهم آورده به طوری که بتوانند بر دیگران تأثیر گذاشته و تأثیر بپذیرند، پس محیط سایبر اساساً ماهیتی رسانه ای دارد و در دهه 1980 وارد ادبیات علمی تخیلی شد و شاغلان در زمینه کامپیوتر و علاقه مندان به سرعت آن را به کار بردند و در دهه 1990 رایج شد.

رهنمودهای رهبر معظم انقلاب

عمق تأثیرگذاری فضای مجازی در ابعاد زندگی بر هیچکسی پوشیده نیست تا جایی که می توان گفت این نگرانی در تمام دنیا تقریباً مشترک است و هرجایی به اقتضای فرهنگ خود برای کنترل و بهره وری بهتر از این فضا تمهیداتی را لحاظ کرده اند.

این نگرانی در کشور جمهوری اسلامی ایران هم بالطبع با ورود اینترنت در ایران، موجبات نگرانی را به وجود آورده است تا جایی که مقام معظم رهبری از دیرباز نسبت به این موضع حساس بوده و با بصیرت کامل، نگرانی های خود را به هر طریقی بیان فرموده است؛ به عنوان مثال خطاب به شورای عالب انقلاب فرهنگی، وضعیت اینترنت را نابسامان عنوان کرده و ضمن هشدار و تذکر اوضاع نابسامان اخلاق در این زمینه بحث و کنترل و پالایش پایگاه های مخرب و برخورد با تخلفات اینترنتی را در رأس اولویت های فرهنگی دانسته و برای این کار مهلت یک ماهه مقرر فرمودند.

معظم له در دیدار با اعضای شورای انقلاب شورای عالی انقلاب فرهنگی فرمودند: «اینترنت یکی از نعم بزرگ الهی است، اما در عین حال یک نقمت بزرگ هم هست؛ یعنی یک چاقوی دو دم و خطرناک ... اینترنت الان مثل یک جریان افسار گسیخته است ... این مثل آن است که کسی یک سگ وحشی را بیاورد، بگویند قلاده اش کو؟ بگویند سفارش کرده ایم آهنگر قلاده را بسازد!».

این دغدغه که از سالیان گذشته تقریباً پانزده سال قبل از جانب مقام معظم رهبری مطرح شده تا به امروز هم ادامه دارد و مع الاسف با توجه به تأکیدات فراوان هیچ گونه اقدامی که در خور توجه باشد صورت نگرفته است تا جایی که به فرمان مقام معظم رهبری موضوع مدیریت و برنامه ریزی فضای مجازی به نهادی قدرتمند به اسم شورای عالی فضای مجازی واگذار شد هرچند امیدهایی برای سامان بخشیدن به فضای بی سروسامان مجازی به دست شورای عالی فضای مجازی وجود داشت، اما این مهم هرگز محقق نشد چراکه اهمال این شورا با اتفاق نظر همه کارشناسان در جدیت و پیگیری برنامه های پیرامون فضای مجازی کاملاً مشهود است و مقام معظم رهبری در بیانات اخیر خود مراتب گله مندی خود را از ضعف عملکرد این شورا ابراز داشتند.

معظم له در بیانات خود محورهایی برای تبیین دقیق فضای مجازی بیان کرده اند که به برخی از آنها اشاره می شود:

اینجا لغزشگاه است!

در روایات و معارف دینی در مورد محیط آلوده به گناه صحبت های زیادی به میدان آمده است و تأکید بر این است که محیط جامعه عاری از لوث گناه بوده و دسترسی به معاصی آسان نباشد. با این بیان پر واضح است که فضای مجازی متأسفانه دسترسی به گناه را آسان کرده است در قالب چت روم ها، کانال های شبکه های اجتماعی و آزادی بی قید و بند فیلترشکن ها و ... این را به محیط به تعبیر مقام معظم رهبری تبدیل به لغزشگاه کرده است؛ معظم له در جمع فرهنگیان فرمودند: «جوانان با فضای مجازی سروکار دارند، با برنامه های علمی اش، با اینترنتش، با شبکه های اجتماعی اش، با مبادلات و امثال اینها سروکار دارند؛ خب، اینجا لغزشگاه است».

با این بیان باید بیشتر تلاش هرچه بیشتر در جهت سالم سازی این فضا و عاری شدن از گناه صورت گیرد تا لغزش ها کم تر شود همچنانکه مقام معظم رهبری در حکم دوم به شورای عالی فضای مجازی به این مهم اشاره کردند و با صراحت تمام در این حکم بند ششم فرمودند: «اهتمام ویژه به سالم سازی و حفظ امنیت همه جانبه فضای مجازی کشور و نیز حفظ حریم خصوصی آحاد مختلف جامعه و مقابله مؤثر با نفوذ و دست اندازی بیگانگان در این عرصه.» اگر تنها این مهم در مورد فضای مجازی محقق شود بسیاری از لغزش ها کم خواهد شد.

میدان واقعی جنگ

دستیابی بشر به تکنولوژی های پیشرفته هر روز در حال پیشرفت و گسترش است و همیشه کشورهای پیشرو در دستیابی به فناوری های مدرن بیشترین بهره را از آن برده اند. بدیهی است که این ابزار به عنوان عنصری مهم و کارآمد در دست دشمن قرار گیرد و در جهت پیشبرد اغراض سیاسی و سلطه خود از آن بهترین بهره ها را ببرد و در مقابل اندک خدماتی که در قالب ارائه این خدمات می دهد، هزینه هنگفتی دریافت کند. در این بین فضای مجازی به عنوان یک فناوری مهم و کارآمد در اختیار دشمن باشد تا جهت تحقق اغراض خود از آن بهره ببرد.

فضای مجازی از جمله اکتشافات مهم بشری است که گامی بزرگ در جهت تحقق بخشیدن به رویاهای دور از دسترسش بوده است؛ رویاهایی که روزی از آرزوهای دور و دراز بشری بود به مدد فضای مجازی محقق شده است تا جایی که تمامی مرزهای جغرافیایی به مدد فضای مجازی برداشته شده است، اما این فناوری خاستگاهش از غرب بوده است و مع الاسف مدیریت کلان آن در دست دشمنان است.

به همین خاطر همواره موجبات نگرانی دغدغه  مندان حوزه فرهنگ و امنیت بوده است؛ به ویژه مقام معظم رهبری که به هر مناسبت به این موضوع اشاره کرده است تا جایی که فضای مجازی را به میدان جنگ واقعی تشبیه کرده و فرمودند: این میدان، میدان جنگ واقعی است.

البته این برداشت در مورد فضای مجازی به معنای حذف کردن و کنارزدن این فضا نیست بلکه بومی سازی کردن و مدیریت کردن آن است که مهم ترین راهبرد جهت کم کردن آُیب و به نوعی مهندسی معکوس کردن و به کار بردن آن علیه دشمن است چنانکه برخی از کشورها در مدیریت این فضا موفقیت های خوبی داشته اند.

مقام معظم رهبری در جایی دیگر به این مهم اشاره کرده و می فرماید: «هیچکس نمی گوید آقا جاده نکش. اگر شما در یک منطقه ای جاده ای لازم دارید، خیلی خب، جاده بکش، جاده اتوبان هم بکش اما مواظب باش! آنجایی که ریزش کوه محتمل است، آنجا محاسبه لازم را بکنید. ما نمی گوییم این راه را ببندید؛ نه، اینکه بی عقلی است ... از این استفاده کنید منتها استفاده درست».

اما سؤال اساسی و تأمل برانگیز این است که چرا فضای مجازی میدان واقعی جنگ است؟ هرچند پاسخ به این سؤال نیاز به مجالی مفصل دارد که به خوبی ابعاد آن بررسی شود، اما به اقتصار به برخی از علت هایی که فضای مجازی به میدان جنگ تبدیل شده است اشاره می شود:

1-وابستگی در زیرساخت ها

اینترنت، نام پروژه بزرگ وزارت جنگ آمریکا است که با هدف اولیه ساخت شبکه ای مستحکم، توزیع شده و با تحمل خطا و برای ارتباط رادارها و ابزارهای کنترل و جاسوسی، طراحی شده و از اواسط دهه 1990(بیش از 10 سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران)، به صورت یک شبکه همگانی در آمد و کمترین زمان ممکن وارد ایران و دیگر کشورهای جهان شد.

امروزه اینترنت بخش مهمی از جامعه بشری و تعاملات اجتماعی افراد را تحت تأثیر خود قرار داده است به صورت عمومی در اینجا، ابزارهای اصلی و زیربنایی فعالیت در فضای اینترنت را «سرویس های پایه» می نامیم. بر اساس طرح ریزی های انجام شده، فعالیت در اینترنت بدون داشتن یک تارنامه (e-mail) تقریباً غیر ممکن است.

تارنامه به صندوق پست الکترونیک شما گفته می شود که کارکردیشبیه صندوق امانات دارد و به شما این امکان را می دهد که ارزشمندترین اطلاعات خود را که شامل نامه های شخصی و هدایای مجازی دوستانتان نیز شامل می شود، در آن نگهداری کنید.

معمولاً صندوق امانات نزد امین ترین افراد قرار می گیرد، زیرا رفته رفته محتویات این صندوق، تبدیل به سرمایه های بی بدیل صاحب آن شده و هرگونه درز اطلاعات یا خلل در نگهداری از محتویات این صندوق صدمات بعضاً جبران ناپذیری را به فرد و زندگی او وارد می کند.

اکنون صندوق امانات اکثر قریب به اتفاق مردم و مسؤولان ایران در کمپانی های بزرگ صهنونیستی – آمریکایی مانند گوگل و یاهو قرار دارد و یک ایرانی برای اینکه اجازه استفاده از این سرویس را داشته باشد، به اجبار پای معاهده ای مشابه عهدنامه ترکمانچای را امضا می کند و بر اساس آن معاهده، ضمن پذیرش تبعیت از قوانین ایالات متحده آمریکا، به کمپانی مورد نظر اجازه می دهد از تمام اطلاعات وی بدون اجازه استفاده نموده و حتی در برابر امنیت محتویات صندوق امانات استفاده شده نیز تعهدی ندهد!

البته سرویس های پایه تنها به تارنامه نیز خلاصه نمی شوند. بر اساس بستر موجود در اینترنت، شما برای دسترسی به اطلاعات مورد نیاز، به صورت پیش فرض، نمی توانید از موتور جستوجوگر استفاده نکنید. عمده ترین موتور جستوجوی مورد استفاده کاربران ایرانی، متعلق به شرکت صهیونیستی – آمریکایی گوگل است.

این شرکت بر اساس ادعای مدیر آن، از اطلاعات کاربران برای تجارت و کسب در آمد استفاده می کند و نتایج جستجو را نیز بر اساس اولویت های خود را برای کاربران مختلف، متفاوت ارائه می دهد.

در واقع با این تعریف دو عنصر اصلی اینترنت یعنی اطلاعات و کلیک در انحصار شرکت های آمریکایی قرار اد و تا امروز علی رغم تلاش نخبگان جوان جوان و برخی نهادهای ایرانی در عرصه سرویس های پایه توفیق قابل عرضی نداشته ایم. عمده وابستگی های زیربنایی مان در فضای مجازی را گفتیم، اما زیربناها به تنها همین موارد خلاصه نمی شوند.

طرح و باور این حجم از وابستگی زیربنایی کار ساده ای نیست، مخصوصاً زمانی که به بررسی زیرساخت های اینترنت می پردازیم و متوجه می شویم در این فضا و بستر، اوضاع به مراتب وحشتناک تر است. وابستگی به آی پی، دامنه، سرورها و حتی پهنای باند بی کیفیت و نا امنِ خریداری شده از شرکت های آمریکایی به قدری عمیق و نا معقول است که این وابستگی ها را می توان «وابستگی هویتی» نامید.

به هر تقدیر، مواجهه با این وابستگی های عمیق و مطالبه استقلال در فضای مجازی بدون اندیشدن به انقلاب اسلامی در فضای مجازی از مسیر شعار جهان شمول «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» امری محال به نظر می رسد و این انقلاب هم مانند انقلاب اسلامی ایران با مشکلات بسیاری مواجه خواهد شد که عبور از این موانع، آینده ای روشن را به ما نوید می دهد.

2- عدم برنامه ریزی صحیح و کارآمد

بررسی آمار نگران کننده پیرامون فضای مجازی گویای این است که برنامه ریزی درستی در مورد مدیریت این فضا وجود ندارد بلکه به نوعی این فضا رها شده است. این در حالی است که تنها راه برای برون رفت از بحران به وجود آمده در فضای مجازی برنامه ریزی کارآمد و صحیح است کما اینکه بسیاری از کشورها به این مهم به مدد برنامه ریزی دسترسی پیدا کرده اند به عنوان نمونه وضعیت اینترنت، فضای مجازی و فناوری اطلاعات در کنیاده ها برابر بهتر از وضعیت ما است.

این در حالی است که ما ایرانی ها حتی قبل از اروپایی ها به اینترنت دسترسی پیدا کردیم. قبل از کره و کشورهای اطرافمان به اینترنت متصل شدیم. ما در سال 1371 تقریباً حدود سه سال بعد از جنگ تحمیلی به اینترنت متصل شدیم. در آن زمان جزء ده کشور بالای دنیا بودیم؛ اما در حال حاضر به خاطر عدم برنامه ریزی کارآمد متأسفانه بعد از گذشت 25 سال و صرف هزینه های بسیار و توسعه و گسترش اینترنت در کشور تقریباً هیچ پیشرفتی نکرده ایم بلکه تلفات زیادی داده ایم و صدمات غیر قابل جبرانی متحمل شده ایم تا جایی که ما در دوسال گذشته شش پله سقوط علمی در آی تی داشته ایم؛ این یعنی مصرف برابر است با پسرفت. ما هرچقدر استفاده از اینترنت را گسترش دادیم بیشتر سقوط کردیم چون برنامه ریزی درست در این فضا نداریم البته این موضوع در حکم دوم رهبری به شورای عالی فضای مجازی لحاظ شده و به اهمیت آن تأکید ویژه شده است.

3- کمبود آموزش و سواد کافی

استفاده صحیح از فضای مجازی نیاز به آموزش و نحوه استفاده دارد کما اینکه در حکم رهبر انقلاب به شورای عالی فضای مجازی به سواد فضای مجازی تعبیر شده است. برای محقق شده این مهم دستگاههای زیادی مثل آموزش و پرورش و صدا و سیما و دیگر مراکز آموزشی دخیل هستند، اما در این بین نقش خانواده ها بسیار پررنگ است که با آموزش صحیح و آسیب های این فضا را کم کنند.

این در حالی است که در برخی کشورها سرمایه گذاری های کلانی در این خصوص شده و بعضاً بخاطر مصونیت فرزندان از آسیب های این فضا اقدامات سلبی شدیدی اتخاذ شده است؛ به عنوان نمونه در ایالات متحده آمریکا اینترنت کودک وجود دارد تا با خیالی راحت خانواده ها فرزندان خود را به اینترنت بسپارند.

با وجود این برنامه ریزی ها و تدابیر شدید در این کشور، باز هم میشل اوباما(همسر رییس جمهور سابق آمریکا) در مصاحبه با شبکه (mbc news) آمریکا در پاسخ به سؤال خبرنگار مبنی بر چرایی عدم اجازه به فرزندانش برای حضور و استفاده از فضای مجازی و شبکه های اجتماعی می گوید: «شما چگونه می توانید اجازه بدهید که فرزندتان در جایی که هیچکسی را نمی شناسید و نمی دانید آنجا چه جایی است و اگر فرزند شما در آن محیط با مشکل مواجه شود، نمی توانید مشکل او را حل کنید، فعالیت کند؟» در حالی که متأسفانه خانواده های ایرانی بعضاً نسبت به فرزندشان از شبکه های اجتماعی و فضای مجازی بی تفاوت هستند./841/ی503/س