وقف؛ میراث با برکت

«من شعار امسال را اقتصاد مقاومتی؛ تولید و اشتغال قرار می دهم یعنی اقتصاد مقاومتی عنوان کلّی است، بعد تولید و اشتغال؛ این مجموع نقاطی است که بایستی همه بر روی آن متمرکز بشوند»    رهبر معظم انقلاب دام ظله

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، نهاد «وقف» کارکردهای اقتصادی فراوانی همچون کمک به تأمین اجتماعی، کاهش اختلافات طبقاتی و ایجاد عدالت اجتماعی، جبران کمبود یا خلأ خدمات دولتی، ثبات اقتصادی، کمک به کوچک شدن دولت و تشکیل سرمایه در بازارهای مالی دارد که هر یک از این موارد به تنهایی نیز می تواند گره گشای بسیاری معضلات جامعه باشند. در واقع می‌توان گفت سنت حسنه وقف، یکی از بهترین راهکارها برای پاسخ به نیازهای اقتصادی جامعه توسط بخش خصوصی است که به ویژه طی سال‌های اخیر با استفاده از روش‌های روزآمد و متعارف، در خدمت ضروریات جامعه قرار گرفته است؛ چنان که اصولا فلسفه ایجاد نهاد وقف در اسلام نیز جبران خلأها و رفع نیازهای جامعه اسلامی در زمینه های مختلف بوده و از همان صدر اسلام هرگاه مشکلی در زندگی اجتماعی و اقتصادی به وجود می امد، انسان های خوشفکر و نیکوکار با ایجاد موقوفات و اختصاص درآمدهای آن، درصدد رفع آن مشکل برمی آمدند؛ البته این مهم تحت عناوین دیگر در سایر کشورها نیز مورد توجه قرار دارد.

وقف می تواند از الگوهای توسعه اقتصاد مقاومتی باشد

حجت الاسلام محمدمهدی حاتمی، معاون اوقافی حقوقی و امور مجلس سازمان اوقاف و امور خیریه  درباره کارکردهای اقتصادی وقف معتقد است: « وقف با ویژگی هایی همچون درون زا، مردمی بودن و ایجاد مقاومت در حوزه های مختلف می تواند از الگوهای توسعه اقتصاد مقاومتی باشد؛ هر چند وقف پیش از اسلام نیز نمونه هایی مشابه داشته اما با تأیید اسلام و گسترش این فرهنگ، به ابزاری برای اقتصاد اسلامی تبدیل شد که نیازهای جامعه را در عرصه های مختلف پاسخ می دهد. امروز به وضوح می بینیم که طی سالیان متمادی نقش وقف در رشد جامعه و تمدن اسلامی بی بدیل بوده و تعداد زیاد موقوفات در کشور نیز حاکی از همین مسأله است».

اهمیت و ظرفیت نهاد وقف مغفول مانده است

حجت الاسلام دانشور ثانی، معاون امور حقوقی و موقوفات آستان قدس رضوی نیز با اشاره به جایگاه دینی و اجتماعی وقف و کارکردهای آن می گوید: «وقف، نهاد اجتماعی بزرگی در اسلام است که از قدیم مورد توجه بوده و با کارکردهای گسترده و متعددی همچون آموزش، بهداشت و سلامت، اشتغال زایی، فقرزدایی و حمایت از محرومان، در طی تاریخ همواره نقشی ارزنده و احکام و مقررات فقهی حقوقی مفصلی داشته و دارد. رویکرد مردم به وقف نیز بنابر عللی مانند تقدس، مورد تأیید دین و علما بودن، ماندگار کردن سرمایه و عام المنفعه بودن مصارف آن، گسترده و مهم است اما متاسفانه اهمیت این نهاد که می تواند گره های بزرگی را باز کند بعضا نادیده گرفته شده و ظرفیت های آن مغفول مانده است».

موقوفه ای چندمنظوره

در ادامه به عنوان نمونه ای ملموس برای این مدعا با یکی از موقوفات موفق در نقش آفرینی در عرصه های زیربنایی اقتصاد آشنا می شویم؛ موقوفه عبدالله رضوی واقع در منطقه سوران شهر شاندیز که در سال 1343هجری شمسی توسط واقف خیراندیش، مرحوم میرزای ناظر(عبدالله رضوی) وقف شده، از جمله موقوفاتی است که افزون بر خدمات اجتماعی، آموزشی و درمانی، به ویژه در سال جاری اقدامات قابل توجهی در حوزه تولید و اشتغال در استان خراسان رضوی داشته است.

هاشم یوسفی، مدیر مجتمع موقوفه عبدالله رضوی می گوید: این موقوفه در ابتدا به صورت زمینی به وسعت 6 هزار کیلومتر مربع که بخشی از آن تحت کشت و بخشی دیگر، بایر بود، به ثبت رسید اما اکنون در کنار 200 هکتار زمین تحت کشت، 15 هزار مستاجر در منازل مسکونی، ویلاها و کارخانجات دارد.

وی با اشاره به اینکه تولیت موقوفه توسط پسر مرحوم ناظر به صورت وکالتی به اداره کل اوقاف و امور خیریه استان واگذار شده است، خاطرنشان می کند: بنابر نیت واقف، درآمدهای موقوفه در وهله اول صرف نگهداری خود موقوفه شده و مازاد آن در قالب 10 قسمت به درمان بیماران(چهار قسمت)، نگهداری ایتام(سه قسمت)، مراسم عزاداری روز عاشورا و اطعام(یک قسمت) و متولی(دوقسمت) اختصاص می یابد.

یوسفی ضمن تأکید بر اهتمام اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی نسبت به صرف درآمد حاصل از بخش های مختلف موقوفه در جهت نیات واقف، ادامه می دهد: در بخش نگهداری ایتام، هم اکنون 150 دانش آموز یتیم در قالب مدارس غیرانتفاعی دوره اول و دوم دبیرستان شبانه روزی موقوفه عبدالله رضوی از امکانات تحصیلی، اسکان و تغذیه مناسب بهره مند هستند. در بخش دارو و درمان نیز در زمینه عمومی، پزشکی، پرستاری، مامایی و دندان پزشکی، سالانه به بیش از 19 هزار نفر ارائه خدمات می شود که باتوجه به شرایط بیماران، ارائه خدمات بعضا به صورت رایگان نیز انجام می شود. همچنین عزاداری سیدالشهدا (ع) هر سال با حضور بیش از 12 هزار نفر در این موقوفه برگزار می شود.

ایجاد بیش از  70 فرصت شغلی به صورت دائم و پاره وقت

مدیر مجتمع موقوفه عبدالله رضوی در ادامه به زمینه های اشتغالزایی و منابع کسب درآمد موقوفه اشاره می کند و می گوید: 150 هکتار از اراضی موقوفه به کشت محصولات زراعی و باغی شامل 60 هکتار باغ مُثمِر(میوه)، 70 هکتار زراعی، 10 هکتار فضای سبز و 10 هکتار محصولات گیاهی اختصاص یافته است که سالانه 264 تن محصول از جمله زردالو، گیلاس، آلبالو، گلابی، آلو، سیب بهاره و پاییزی، نعناع فلفلی، گندم، جو، نخود و کلزا ارائه می دهد و برای جمع آوری این محصولات، 5 هزار نفر روز کارگر و طی سال 45 نفر به صورت مستقیم به کارگیری می شوند.

به گفته وی، در مجموع در بخش های کشاورزی و زراعت، پرورش ماهی، گیاهان دارویی، کشت زعفران، گل محمدی و نهالستان، 40 نفر به صورت دائم و 30 نفر به صورت فصلی مشغول به کار هستند و درامد بخش کشاورزی و باغداری امسال به حدود 100 میلیون می رسد. همچنین 50 هکتار از اراضی زراعی موقوفه با مساعدت های بلاعوض جهاد کشاورزی به سیستم آبیاری قطره ای مجهز و زیر کشت ذرت با ظرفیت تولید 600 تن در سال رفته که زمینه اشتغال دو نفر را به صورت دائم و 3 نفر را به صورت فصلی فراهم آورده است. در بخش شیلات نیز در سال جاری با افزایش تعداد استخرهای پرورش ماهی از سه به هشت استخر، میزان تولید ماهی از 10 به 40 تن افزایش یافته و با این اقدام، حداقل برای سه نفر اشتغال دائم و سه نفر اشتغال فصلی ایجاد شده است. همچنین برنامه ریزی لازم جهت افزایش ظرفیت تولید ماهی تا 100 تن در سال صورت گرفته است.

مردم به حقوق و اهمیت حراست از موقوفات آشنا نیستند

یوسفی همچنین با اشاره به ظرفیت ها و استعداها و موفقیت های موقوفه از جمله کسب رتبه نخست کشور در سال 93 در طرح تعالی مدیریت کیفیت مدار توسط بخش آموزشی مجتمع، درباره مشکلات و چالش ها یادآور می شود: مردم نسبت به حقوق موقوفات و اهمیت حراست از آن ها، آشنا و توجیه نبوده و تصور می کنند اموال یا اراضی موقوفه، اموال عمومی است که همه می توانند به راحتی استفاده کنند لذا تعرض و تجاوز به محدوده وقف، یک امر عادی تلقی می شود این در حالی است که موقوفات جزو بیت المال و حق الناس به شمار می رود./930/پ200/ب1

زهرا شریعتی