شماره ۴۲ فصلنامه علمی پژوهشی «پژوهشنامه انقلاب اسلامی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، شماره 42 فصلنامه علمی پژوهشی «پژوهشنامه انقلاب اسلامی» به صاحب امتیازی دانشگاه بوعلی سینا و سردبیری محمدجواد هراتی منتشر شد.

این فصلنامه در 8 مقاله و 178 صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

ملاحظات روش‌شناختی در اندیشه‌شناسی امام خمینی (ره): با تأکید بر تعلیم و تربیت و سیاست

مجتبی همتی فر؛ بختیار شعبانی ورکی؛ جمیله علم‌الهدی؛ شریف لک‌زایی

چکیده: هدف: روشمندی اندیشه‌شناسی را می‌توان اصلی‌ترین هدف مقاله حاضر دانست. مدعای نویسندگان آن است که با بکارگیری ملاحظات روشی ذکر شده می‌توان تا حد قابل توجهی از سوءفهم در پژوهش در اندیشه‌های امام خمینی(ره) برکنار ماند و در عین حال می‌توان به مفهوم‌پردازی و الگوپردازی‌های بدیع نیز دست یافت.

روش‌شناسی پژوهش: با بهره‌گیری از روش پژوهش ترکیبی، از یک سو با ارزیابی و آسیب‌شناسی پژوهش‌های پیشین و از سوی دیگر با استخراج دلالت‌های رویکردهای روشی مختار متن‌پژوهی (به‌ویژه هرمنوتیک و تحلیل مفهومی)، ملاحظات روشی برای اندیشه‌شناسی امام خمینی(ره) به همراه مصادیق مؤیدی از آثار ایشان از دو حوزه تعلیم و تربیت و سیاست ارائه گردیده است.

یافته‌ها: اهم یافته‌های پژوهش درباره ملاحظات روشی اندیشه‌شناسی عبارت‌اند از: شناسایی و تبیین بحران‌های زمینه‌ای، بررسی موضع معرفت‌شناختی اندیشمند (همچون مبناگرایی)، توجه به تطورات روبنایی و یا زیربنایی فکری احتمالی اندیشمند، کتاب‌شناسی اندیشمند، توجه به ملاحظات اصطلاح‌شناسی هر اندیشمند، تحلیل شبکه مفهومی مفاهیم کلیدی مدنظر، لحاظ سیره عملی اندیشمند به‌عنوان مکمل آثار وی و التفات به الگوهای مفهومی ویژه‌ی اندیشمند و مکتب وی.

نتیجه‌گیری: انتظار می‌رود که این یافته‌ها ضمن تأثیر جدی در اندیشه‌شناسی امام خمینی(ره) در تمایز نسبی با یافته‌های پژوهش‌های موجود در این حوزه، بتواند دریچه‌هایی نو به اندیشه ایشان بگشاید. در عین حال به نظر می‌رسد می‌توان تعمیم الگوی اندیشه‌شناسی مذکور را به سایر اندیشمندان نیز تعمیم داد.

نظریه نظام انقلابی در اندیشه مقام معظم رهبری مبتنی بر بیانیه گام دوم انقلاب

ابراهیم خلیلی؛ مصطفی ساوه درودی

چکیده: هدف: مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در سخنرانی‌های مختلف به‌ویژه بیانیه گام دوم انقلاب، بر ایجاد الگو و نظام از انقلاب اسلامی تأکید داشته‌اند. دغدغه و مسئله اساسی این است که این نظام انقلابی باید دارای چه موازین و شاخص‌هایی باشد. به همین دلیل، پژوهش حاضر با هدف تبیین نظریه نظام انقلابی، در تلاش است به این سؤال پاسخ دهد که نظام انقلابی مورد انتظار مقام معظم رهبری بر اساس بیانیه گام دوم انقلاب، دارای چه ابعاد، مؤلفه‌ها و مفاهیمی است.

روش‌شناسی پژوهش: پژوهش بر اساس راهبردهای کیفی و روش تحقیق، داده  بنیاد انجام شده است. جامعه آماری شامل متن بیانیه گام دوم بوده و حجم نمونه اختصاص به بخش هایی از بیانیه دارد که در آن، مقام معظم رهبری اشاره به نظام انقلابی از ابعاد و زوایای مختلف است. روش گردآوری داده ها، کتابخانه ای و ابزار پژوهش، فیش برداری است. تعداد 368 خصیصه (داده) برای نظام انقلابی استخراج شد.

یافته‌ها: ابعاد پژوهش که شامل «بایدها»، «ظرفیت‌ها» و «مطالبه‌ها» برای نظام انقلابی پایدار و کارآمد است با برشمردن ستون‌ها و بنیان‌های نظام انقلابی (بایدها)، نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران با اتکاء به بسترهای موجود برای پیشرفت و توسعه (ظرفیت‌ها)، می‌تواند کشور را به سمت یک نظام انقلابی کارآمد با تحقق «مطالبه‌ها» رهنمون سازد و در این مسیر، حجم مطالبه‌های باقی‌مانده برای تحقق نظام انقلابی مطلوب بسیار بیشتر بوده و نیازمند مدیریت و تلاش جهادی است.

نتیجه‌گیری: کدگذاری‌های سه مرحله‌ای باز، محوری و انتخابی، به ترتیب منجر به استخراج 67 مفهوم، 28 مؤلفه و 3 بُعد گردید. در انتها ضمن تأکید بر «پیشرفت محوری و علم محوری» به عنوان مسئله اول کشور، توجه بیشتر بر چهار مطالبه اساسی «عدالت محوری»، «مبارزه با فساد»، «توسعه معنوی و فرهنگی» و «رفاه اقتصادی» پیشنهاد شده است.

تحلیل کنش‌های گفتاری خطبه‌ نماز جمعه مقام معظم رهبری پس از شهادت سردار سلیمانی(27/10/1398)

رضا محمدی؛ علی غفرانی

چکیده: هدف: پژوهش حاضر تلاش دارد تا کنش‌های گفتاری خطبه‌ نماز جمعه مقام معظم رهبری را، مورد مطالعه قرار دهد و به این پرسش‌ها پاسخ دهد که بر مبنای الگوی کنش‌ گفتار جان سرل، رهبر معظم انقلاب در این خطبه نماز جمعه از چه گونه‌های کنش گفتاری استفاده کردند؟ و از تحلیل فراوانی و بسامد این کنش‌ها چه نتایجی حاصل می‌شود؟

روش پژوهش: این پژوهش با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با استفاده از روش کمی و کیفی بررسی و تحلیل شده است.

یافته‌ها: در بین کنش‌های گفتاری خطبه‌ نماز جمعه رهبر انقلاب اسلامی، کنش اظهاری با بیشترین فراوانی 89/66 درصد و پس از آن کنش گفتاری ترغیبی با 48/17 درصد و در رتبه سوم کنش تعهدی با 15/8 درصد و کنش‌ گفتاری عاطفی با 52/6 درصد و در نهایت کنش اعلامی با 93/0 درصد، کمترین فراوانی را در بین کنش‌های گفتاری آیت‌الله خامنه‌ای به خود اختصاص دادند.

نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش حکایت از آن دارد که با توجه به فراوانی کنش اظهاری در بین کنش‌های گفتاری رهبر انقلاب اسلامی باید گفت که ایشان درصدد بودند که در طی حوادث مهم پیش آمده که عبارتند از: ترور حاج قاسم سلیمانی و زدن پایگاه عین ‌الاسد و سقوط هواپیما، بیشتر به تشریح اوضاع و روشنگری و آگاه کردن مردم بپردازند.

واکاوی گفتمان هویت ملی در منظومه فکری رهبری

سید صدرالدین موسوی؛ ناهید قمریان؛ مهرنوش خادمی

چکیده: هدف: ایران از جمله کشورهایی با قومیت‌ها و فرهنگ‌‌های متعدد و متفاوت می‌باشد که هویت‌های متنوعی را در درون خود جای داده است. با وجود تنوعات هویتی و فرهنگی اما جامعه ایران طی سال‌های طولانی و علی‌رغم مشکلات و بحران‌های فراوان همچنان وحدت و انسجام خود را حفظ کرده است. هدف این مقاله بررسی هویت ملی از دیدگاه مقام معظم رهبری می‌باشد. از آنجا که امنیت ملی رابطه تنگاتنگی با هویت ملی دارد، بررسی این موضوع هم در ساحت نظر و هم در مقام عمل می‌تواند مفید فایده باشد.

روش‌شناسی پژوهش: در مقاله حاضر با استفاده از روش تحلیل گفتمان عناصر هویت ملی ایرانی از دید ایشان در ارتباط با دال برتر اسلام مورد واکاوی قرار گرفته است.

یافته‌ها: از نظر ایشان اسلام یک دال برتر قدرتمند در فضای سیاسی- اجتماعی- فرهنگی کشور است.

نتیجه‌گیری: پژوهش حاضر نشان می‌دهد که از دیدگاه ایشان، که نگاه مذهبی و فراملی به مسائل سیاسی-اجتماعی- فرهنگی، از جمله هویت ملی، دارند، اسلام دال برتر و انسجام بخش گفتمان هویت ملی ایرانی- اسلامی است که سایر دال ها یا عناصر متنوع هویت ملی را در کنار هم مفصل بندی کرده و با ایجاد یک منظومه معنایی خاص می‌تواند باعث قوام و پایداری هویت ملی ایرانی- اسلامی بشود.

بازخوانی انتقادی رویکرد ‌ فردید به انقلاب اسلامی

محمد نژادایران

چکیده: هدف: هدف از پژوهش حاضر بررسی و نقد دیدگاه‌های مدرنیته‌ستیزانه سیداحمدفردید به‌عنوان یکی از چهره‌های مهم روشنفکری معاصر ایران است که در خصوص نسبت میان انقلاب اسلامی با مدرنیته براساس یک روایت هایدگری مطرح شده است. که در آن سعی شده تا تفسیر جدیدی از انقلاب اسلامی به‌عنوان یک تحول هستی‌شناختی در مواجهه با نیست‌انگاری مدرن ارائه شود. مسئله اصلی پژوهش این است که انقلاب اسلامی چه جایگاهی در اندیشه فردید داشت؟ و تحلیل فردید از انقلاب اسلامی تا چه اندازه با واقعیت‌های تاریخی انقلاب و پس از آن همخوانی دارد؟

روش‌شناسی پژوهش: این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی- انتقادی می‌خواهد ضمن تحلیل شاخصه‌های اصلی رویکرد هایدگری فردید در مواجهه با انقلاب اسلامی به ارزیابی و نقد سویه‌های انتقادی و ایجابی آن بپردازد.

یافته‌ها: توجه به کاستی‌های تحلیل وی شامل توجه صرفش به سویه‌های ضدمدرن انقلاب اسلامی و عدم توجه به جنبه‌های مدرن در تکوین این پدیده و همچنین تأکید شدید به تقابل انقلاب با ارزش‌های مدرن و نادیده‌انگاری نقش و سهم سایر عوامل در شکل‌گیری و تکوین انقلاب از مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش است.

نتیجه‌گیری: نتیجه کلی این پژوهش نشان‌گر آن است که نظریه هایدگری فردید در خصوص انقلاب اسلامی ضمن ارائه رویکرد و چشم‌اندازی هستی‌شناختی به مطالعه انقلاب اسلامی ایران قادر به ترسیم سیمای کاملی از انقلاب اسلامی با توجه به ابعاد مختلف سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی آن نیست و صرفاً سعی دارد تا با پررنگ کردن جنبه‌های ضدمدرن انقلاب برخی از ابعاد دیگر آن را نادیده بگیرد.

سناریوهای حکمرانی امنیتی در ج.ا.ایران در افق 1404

محمود عسگری

چکیده: هدف: هدف این مقاله شناخت سناریوهای حکمرانی امنیتی در جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 است.

روش‌شناسی پژوهش: در راستای نیل به این هدف، نویسنده 39 روند و 8 پیشران‌ (عدالت، پاسخگویی، اصلاح سیاستگذاری، سرمایه اجتماعی، فرهنگ اعتراض، کنترل فضای مجازی، اقدامات و نفوذ دشمن، تنظیم‌گری) را با بررسی متون و ادبیات موجود، شناسایی نمود و آنها را با تهیه پرسشنامه‌های محقق‌ساخت و توزیع آن بین 15 خبره متخصص و تحلیل داده‌های گردآوری ‌شده با استفاده از نرم‌افزار SPSS اعتبارسنجی کرد. در گام بعدی با بهره‌گیری از نرم‌افزارهای میک‌مک، عوامل تأثیرگذار و تأثیرپذیر را مشخص و با استفاده از نرم‌افزار سناریو ویزارد، سناریوهای باورپذیر و محتمل را شناسایی کرد.

یافته‌ها: خروجی داده‌های گردآوری‌ شده از جامعه نمونه این تحقیق بیانگر وجود چهار سناریوی «حکمرانی امنیتی کارآمد، ناقص، ناقص‌تر و بد» است که متناسب با عملکردها، می‌توانند شکل بگیرند.

نتیجه‌گیری: رسیدن به حکمرانی امنیتی کارآمد، نیازمند «تصمیمات نرم ولی دشوار» است. از الزامات حکمرانی امنیتی به‌ویژه در دهه‌ی آینده، مشارکت و همکاری اثرگذار مردم در این فرایند است که این مهم در گرو، نفی تصدی‌گری حکومت است. دولت‌های تنظیم‌گر و ریل‌گذار، در حکمرانی امنیتی موفق‌تر خواهند بود. «دکترین مردمی‌سازی امنیت»، بهترین آموزه برای حکمرانی امنیتی بوده و عالی‌ترین سطح «امنیت» و بالاترین حد «رضایت» را ایجاد می‌نماید.

مؤلفه‌های سیاست اخلاقی در مدیران سیاسی؛ مطالعه موردی آیت الله مهدوی کنی در مواجهه با پنج گروه خاص

سید جواد حسینی؛ مهدی طاهری؛ حسین طهمورث

چکیده: هدف: سیاست اخلاقی از مؤلفه‌هایی برخوردار است که در مدیران سیاسی یک نظام همچون جمهوری اسلامی ظهور و بروز دارد. چرا که سیاست، حوزه بسیار حساس و آفت‌خیزی است و امکان گرفتاری در دام‌های اخلاقی در آن به‌شدت محسوس است. آیت‌الله مهدوی‌کنی یکی از مدیرانی به‌شمار می‌رود که به‌مثابه یک عالم وارسته دینی، درجات اجتهاد را گذرانده و با ورود به سیاست، توانسته به درستی در این راه گام بردارد. هدف اصلی مقاله این است که مؤلفه‌های سیاست اخلاقی در نظر و عمل آیت‌الله مهدوی‌کنی در مواجهه با 5 گروه مخالفان، دوستان، دشمنان، خود و عموم مردم را به‌دست آورد.

روش‌شناسی پژوهش: نگارندگان با استفاده از روش تحلیل مضمون منابع موجود در مورد آیت‌الله مهدوی کنی تلاش کردند تا از رهرو این تحلیل‌ها، مؤلفه‌های سیاست اخلاقی آیت‌الله مهدوی‌کنی را در مواجهه با این پنج گروه استخراج کنند.

یافته‌ها: عبارتند از مؤلفه‌هایی همچون اولویت و منافع اسلام و نظام در همه حال، ولایتمداری، تکلیف‌گرایی، قانون‌مداری، شرع‌محوری، رعایت انصاف در موضع‌گیری‌های سیاسی، رعایت تقوا در موضع‌گیری‌های سیاسی، رعایت ادب در موضع‌گیری‌های سیاسی، نتیجه محوری در مسائل سیاسی و اجتماعی به جای نیت خوانی، وحدت روحانیت، مدارا کردن، انقلابی‌گری، عدم تمایل به پست و مقام، تفکر غیرجناحی، رعایت اخلاق در انتخابات‌ها، اخلاص، رعایت اعتدال و دوری از افراط و تفریط، جذب حداکثری، مردمی بودن و تمایل به گمنامی؛ همچنین هر کدام از این دلالت‌ها در گروه‌های 5 گانه در ذیل یک مفهوم قرار گرفته است که این مفاهیم عبارتند از حق‌مداری، ثبات و استمرار روحانیت، دین محوری، تکلیف‌گرایی، توصیه و نصیحت.

نتیجه‌گیری: آیت الله مهدوی کنی در طول دوران حیات خود مانند سیاستمداری حرکت نمودند که متناسب با چارچوب‌های اخلاقی عمل‌ می‌کردند و هیچ‌گاه از این چارچوب‌ها در میدان سیاست عبور نکردند.

طراحی الگوی نهاد مردمی مبتنی بر منظومه فکری حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی)

سیدمحمدرضا حسینی نژاد ماهانی؛ رضا هویدا

چکیده: هدف: نهادسازی در اسلام همواره متکی به مردم و برخاسته از اراده و آراء توده مردم است و طبعاً راز ماندگاری حکومت  ها و نهادها، در مردم  سالاری و ایستادگی مردم پای تشکیلات و نهادهاست که این مهم از رهگذر استقرار نهادی مردمی که بر الگویی جامع و تجربه شده ابتناء یافته است، امکان  پذیر است. از این رو پژوهش حاضر به  دنبال شناسایی الگویی برای استقرار نهادی مردمی در منظومه فکری حضرت  آیت  الله  خامنه  ای (مدظله  العالی) است که ده  ها سال نقش هدایت و راهبری یکی از بزرگترین و مردمی  ترین حکومت  های دوران معاصر را برعهده داشته  اند انجام شده است.

روش‌شناسی پژوهش: بدین منظور از روش «نظریه پردازی داده  بنیاد» و تمام خوانی 2132 سند که جملگی منتسب به معظم  له بوده است استفاده شده است.

یافته‌ها: مدل مفهومی جامعی از یک نهاد مردمی متشکل از یک پدیده محوری با عنوان «مردمی بودن» با 4 مقوله اصلی ویژگی  ها، مصادیق، ماهیت و عرصه  ها و 24 عامل علّی و زمینه  ای مانند «عدالت  طلبی» و «آرمان  گرایی»، 8 عنصر تقویت کننده ازجمله «اتحاد ملی» و «باور به مردم»، 11 عنصرتضعیف  کننده مانند «نگاه از بالا به  پایین» و «مردم  ستیزی»، 17 اثر و پیامد ازجمله «نصرت الهی» و «سرافرازی ملت» و 6 آرمان وهدف غایی ازجمله «حکومت صالحان» و «استقرار ارزش  های الهی و اسلامی» مبتنی بر اندیشه نورانی مقام معظم رهبری شناسایی و ارائه شده است.

نتیجه‌گیری:  نهاد مردمی در هندسه فکری مقام معظم رهبری از نقش محوری مردم و مردم  داری در تشکیل، اداره و تعالی آن حکایت دارد به  نحوی که علاوه بر برخورداری هر یک از مؤلفه های بالا بر جهان بینی الهی و اسلامی ابتناء یافته است.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه علمی پژوهشی «پژوهشنامه انقلاب اسلامی» می توانند به نشانی همدان ، چهارراه پژوهش ، دانشگاه بوعلی سینا ، سازمان مرکزی دانشگاه ، دفتر نشریه پژوهشنامه انقلاب اسلامی یا با شماره تلفن 38381192-081 یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس  rjir.basu.ac.ir مراجعه کنند یا تماس بگیرند.