فلاح:
ضرورت ایجاد حلقه‌های میانی برای تحقق حکمرانی اخلاقی
دانشیار و عضو هیأت علمی دانشگاه معارف اسلامی با تأکید بر ضرورت بازخوانی اندیشه‌های اخلاقی عالمان دینی اظهار داشت: برای تحقق حکمرانی اخلاقی باید حلقه‌های واسطه‌ای میان مردم و حاکمیت ایجاد شوند تا آموزه‌های اخلاقی را به زبان زندگی روزمره ترجمه و منتقل کنند.
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، دکتر محمدجواد فلاح دانشیار و عضو هیأت علمی دانشگاه معارف اسلامی در نشست تخصصی «بازخوانی اخلاق کارگزاران در کتاب میزان‌الملوک» با اشاره به اهمیت بازخوانی اندیشه‌های اخلاقی گذشته، از جمله آراء سیدجعفر کشفی، تأکید کرد: اگر بخواهیم این اندیشه‌ها را با نیازهای امروز جامعه اسلامی تطبیق دهیم و از آن‌ها در جهت ارتقای وضعیت اخلاقی و سیاسی بهره ببریم نیازمند حلقه‌های واسطه‌ای هستیم که بتوانند میان مردم و ساختار حاکمیت نقش تسهیل‌گر و ارتباطی ایفا کنند.
وی افزود: نهادهای مردمی و سازمان‌های غیرحاکمیتی ها می‌توانند در فرآیند توسعه اخلاقی و تقویت مشارکت اجتماعی مردم نقش محوری ایفا کنند. آن‌ها واسطه‌ای برای انتقال ارزش‌ها و تبدیل آموزه‌های نظری به الگوهای عینی در جامعه‌اند. اگر چنین سازوکارهایی به درستی طراحی شوند می‌توان انتظار داشت که فاصله میان اخلاق نظری و اخلاق زیسته کاهش یابد.
عضو هیأت علمی دانشگاه معارف تصریح کرد: بیانیه‌های نظری موجود در باب اخلاق حکمرانی تا حدی به اهمیت نقش مردم پرداخته‌اند اما هنوز سازوکارهای اجرایی و عملیاتی آن‌ها به صورت دقیق و کارآمد تعریف نشده‌اند. به همین دلیل بازخوانی ظرفیت‌های فکری عالمان گذشته نظیر کشفی می‌تواند به غنای این گفتمان کمک کند.
آموزه‌های کشفی و پیوند اخلاق با زندگی روزمره
دکتر فلاح با اشاره به دیدگاه‌های عرفانی سیدجعفر کشفی اظهار داشت: در نگاه کشفی حرفه و شغل نه صرفاً ابزاری برای تأمین معیشت بلکه ساحتی از تجلی اسماء الهی در وجود انسان است. او معتقد است کسی که به هر حرفه‌ای اشتغال دارد باید آن را به عنوان مجرایی برای سلوک الی‌الله و خدمت به خلق ببیند نه صرفاً راهی برای کسب درآمد. این در حالی است که در نظام اقتصادی رایج، اغلب مشاغل با رویکردی کاملاً مادی و سودمحور تعریف می‌شوند.
وی ادامه داد: حتی در مواردی مشاغل کاذب یا نابرابر موجب گسترش احساس ناعدالتی، ناکامی‌های روانی و گسست‌های اخلاقی در جامعه می‌شوند. در چنین وضعیتی بازگشت به نگرشی الهی نسبت به شغل و حرفه می‌تواند نقطه‌ی شروعی برای اصلاح رابطه‌ی انسان با کار، جامعه و حتی خودش باشد.
فلاح تأکید کرد: آموزه‌های کشفی به ما نشان می‌دهد که هر حرفه‌ای اگر با نیت الهی و نگاه معنوی انجام شود، می‌تواند بستری برای تحقق اخلاق اجتماعی باشد. کشاورزی که با نیت رزق حلال و خیررسانی به جامعه کار می‌کند، همانند خالق هستی، به دیگران عطا می‌کند بی‌آنکه انتظار بازگشت داشته باشد. این نگاه باید در بدنه عمومی جامعه نفوذ یابد.
عضو هیأت علمی دانشگاه معارف اسلامی با تأکید بر ضرورت شناخت وضعیت ذهنی و زیستی مخاطب امروز، گفت: نمی‌توان با ادبیات پیچیده عرفانی یا فلسفی انتظار تحول در نگرش عمومی جامعه را داشت مگر اینکه مردم تجربه‌ای زیسته و ملموس از این معانی در زندگی خود بیابند.
وی خاطرنشان کرد: مثلاً چگونه می‌توان به راننده تاکسی یا کارگر صنعتی در منطقه دورافتاده تفهیم کرد که او نیز مظهر اسمای الهی است؟ این امر تنها زمانی ممکن است که او در تجربه کاری خود احساس کرامت، معنا و مسئولیت پیدا کند. در غیر این صورت، این مفاهیم برای او بیگانه خواهند بود و صرفاً به عنوان شعارهای دور از واقعیت در نظر گرفته می‌شوند.
بحران اخلاق در مشاغل و روابط اجتماعی
فلاح در ادامه به بحران اخلاق در فضای حرفه‌ای، خانوادگی و اجتماعی جامعه اشاره کرد و گفت: متأسفانه بسیاری از مناسبات شغلی و حرفه‌ای امروز با منطق لیبرالیسم و سودمحوری شکل گرفته‌اند. روابط میان کارفرما و کارگر، پزشک و بیمار، فروشنده و مشتری در اغلب موارد به روابط بازاری و سودگرایانه تنزل یافته‌اند.
وی افزود: این انحطاط اخلاقی تنها به روابط شغلی محدود نمی‌شود بلکه به درون خانواده نیز سرایت کرده است. در حالی که آموزه‌های دینی ما خانواده را محل رحمت، مدارا، عفو و گذشت می‌دانند، امروز شاهد آن هستیم که حتی روابط خانوادگی نیز تحت تأثیر رقابت و فردگرایی قرار گرفته‌اند. زن و مرد به‌جای همراهی و ایثار به دنبال اثبات برتری و منافع شخصی هستند.
این استاد حوزه و دانشگاه با تأکید بر ضرورت بازسازی گفتمان اخلاقی در ساحت عمومی جامعه اظهار داشت: ما نیازمند گفتمان‌سازی نوین اخلاقی هستیم که نه از مسیر پند و اندرزهای کلیشه‌ای بلکه از طریق درک عمیق وضعیت زیست‌جهانی مردم و بازخوانی ظرفیت‌های سنت خودی به تحقق برسد.
وی افزود: برای این منظور لازم است حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها و نهادهای فرهنگی با تکیه بر منابعی چون اندیشه‌های کشفی به تولید نظریه‌های اخلاقی کاربردی بپردازند. این نظریه‌ها باید بتوانند به زبان زندگی مردم ترجمه شوند و در قالب الگوهای عینی و قابل لمس در محیط‌های کاری، روابط خانوادگی، و تعاملات اجتماعی جاری شوند.
حلقه‌های واسطه میان اندیشه و عمل
فلاح در پایان با اشاره به اهمیت نقش حلقه‌های واسطه در فرآیند اجتماعی‌سازی اخلاق، گفت: نهادهای مردمی، انجمن‌های فرهنگی، تشکل‌های دینی و حتی نهادهای کارگری و صنفی می‌توانند در این مسیر نقش تسهیل‌گر ایفا کنند. آن‌ها می‌توانند با آموزش، ترویج و الگوسازی، مفاهیم عمیق اخلاقی را به زبان زندگی روزمره بازگردانند.
وی تصریح کرد: اگر این نهادهای واسطه‌ای جدی گرفته شوند می‌توانند به پلی میان آرای عالمان اخلاقی مانند کشفی و جامعه معاصر بدل شوند؛ پلی که نه تنها موجب ارتقای سطح اخلاقی جامعه خواهد شد، بلکه انسجام اجتماعی، اعتماد عمومی و مشارکت مردمی را نیز تقویت خواهد کرد.
این استاد دانشگاه در پایان تأکید کرد: هر پروژه‌ای برای بازسازی اخلاق اجتماعی باید از دل مردم و با فهم زیست‌جهان آن‌ها آغاز شود. بدون درک این شرایط، حتی شریف‌ترین اندیشه‌ها نیز در فضای عمومی فهم نخواهند شد و بی‌ثمر خواهند ماند. آینده اخلاقی جامعه اسلامی به ظرفیت ما در پیوند میان اندیشه و زندگی گره خورده است؛ ظرفیتی که باید آن را به صورت علمی، نهادی و مردمی احیا کرد.
مهدی الهی
ارسال نظرات