«قیام میرزا کوچک‌خان؛ خیزشی دینی و برخاسته از حوزه‌های علمیه»
نهضت جنگل ماهیتی عمیقاً دینی و تکلیف‌محور داشته و ریشه‌های آن در هویت روحانی میرزا کوچک‌خان و پیوند با سنت بیداری اسلامی شکل گرفته است.
به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، قیام میرزا کوچک‌خان نه یک حرکت صرفاً سیاسی و منطقه‌ای، بلکه خیزشی عمیقاً دینی، اعتقادی و برخاسته از بستر حوزه‌های علمیه بوده است؛ حرکتی که ماهیت آن در ریشه‌های مذهبی، منش روحانی رهبر آن و پیوند با سنت بیداری اسلامی معنا می‌یابد.
بر اساس این تحلیل، شخصیت میرزا کوچک‌خان جنگلی، پیش از آنکه یک مبارز سیاسی باشد، طلبه‌ای ریشه‌دار در محیط دینی و فقهی به شمار می‌رفت. او در فضای حوزوی رشت پرورش یافت، از علمای برجسته آن منطقه بهره برد و جهان‌بینی‌اش را در محیطی آکنده از فرهنگ دیانت و شریعت شکل داد. همین هویت روحانی سبب شد مسیر نهضت جنگل از همان آغاز، مسیری «تکلیف‌محور» و مبتنی بر ارزش‌های اسلامی باشد، نه مبتنی بر بازی‌های قدرت و منازعات سیاسی رایج آن روزگار.
در مقایسه با دیگر قیام‌های هم‌عصر—از جمله جنبش شیخ محمد خیابانی در تبریز و حرکت کلنل پسیان در مشهد—قیام میرزا کوچک‌خان واجد ویژگی برجسته‌ای است که در تحلیل‌ها با عنوان «نجابت» از آن یاد می‌شود. این نجابت، برخاسته از ایمان، تقوا و پایبندی اخلاقی رهبر آن بود؛ عاملی که موجب شد نهضت جنگل در رفتار با مردم، در اعمال قدرت و در مواجهه با مخالفان، چهره‌ای پاک، مردمی و اخلاق‌مدار از خود به نمایش بگذارد.
از سوی دیگر، نهضت جنگل تنها محدود به یک مقاومت محلی نبود، بلکه در امتداد جریان بیداری اسلامی ارزیابی می‌شود. این حرکت، حلقه‌ای میان مبارزات پیشین علمایی چون سیدجمال‌الدین اسدآبادی و میرزای شیرازی و جنبش‌های اسلام‌خواهانه بعدی همچون فدائیان اسلام و نهایتاً انقلاب اسلامی به شمار می‌رود. بنا بر این تحلیل‌ها، میرزا کوچک‌خان در شمال ایران نماد «بیدار شدن احساسات شجاعانه اسلامی» بود؛ صدایی از جنس عاشورا که در قالب یک قیام عدالت‌طلبانه طنین انداخت.
نکته مهم دیگر، نقش دین به‌عنوان موتور محرک قیام است. مذهب نه تنها نقطه آغاز، بلکه عامل اصلی تداوم نهضت بود. ایمان دینی، میرزا را در برابر فشارهای طاقت‌فرسای داخلی، خیانت نزدیکان و مداخله قدرت‌های خارجی پایدار نگاه داشت و او را از لغزش در دام ایدئولوژی‌های بیگانه—به‌ویژه مارکسیسم رایج آن دوره—حفظ کرد. همین عنصر اعتقادی سبب شد که میرزا سرمایه‌ای جز شخصیت و ایمان خود به میدان نیاورد و همان را «در مسیر تکلیف الهی» هزینه کند.
بر این اساس، نهضت جنگل باید یک جنبش اسلامیِ پاک، عدالت‌خواه و استقلال‌محور دانسته شود؛ حرکتی که ریشه در حوزه‌های علمیه، تغذیه از روح عاشورا و پایبندی کامل به دیانت داشت. میرزا کوچک‌خان نیز در چنین بستری به چهره‌ای الهام‌بخش بدل شد؛ شخصیتی که شهادتش پایان راه نبود، بلکه آغاز ثبت نام او در حافظه تاریخی مردم ایران به‌عنوان نماد ایمان، غیرت و مقاومت بود.
ارسال نظرات