شرط اثر گذاری نهی از منکر تکلیف را ساقط نمی کند

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت الله محمدتقی مصباح یزدی رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) شب گذشته در دفتر مقام معظم رهبری در قم به ادامه سلسله مباحث تفسیر سوره عصر پرداخت و اظهار داشت: امر به معروف و نهی از منکر یک وظیفه اجتماعی است که با سعادت فرد رابطه مستقیم دارد.

وی افزود: اگر طرف مقابل با امر به معروف و نهی از منکر هدایت نشود به شما ضرری نمی رسد اما اگر شما این کار را انجام ندهید گناه کرده اید؛ برخی بزرگان در برابر حاکم جائر با این که می دانستند نهی از منکر اثری نخواهد داشت جان خود را در این مسیر فدا می کردند؛ این فعل و انفعالات متقابل در جامعه کمک می کند که از خسران نجات پیدا کنیم.

نماینده مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری در پاسخ به این پرسش که امر به معروف و نهی از منکر با آیه «عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْ» چطور جمع می شود، گفت: امر به معروف و نهی از منکر جزو انفسکم است یعنی آنها اگر گوش نمی کنند مهم نیست شما وظیفه خود را انجام بدهید.

آیت الله مصباح یزدی با اشاره به یکی از داستان های قوم بنی اسرائیل به واجب بودن امر به معروف و نهی از منکر حتی در شرایط نا امیدی نسبت به اثر گذاری آن، تأکید کرد و ابراز داشت: آنها وقتی دیدند صید ماهی در روز شنبه از سوی خداوند ممنوع شده است در پی راهی برای دور زدن این حکم بودند مانند برخی اقتصاد دانان امروزی که برای فرار از اسم ربا، عنوان های جدیدی درست می کنند.

وی گفت: بنی اسرائیل هم 3 دسته شدند گروهی که مخالف به دام انداختن ماهی ها در روز شنبه به درون حوضچه ها بودند گفتند«مَعْذِرَةً إِلَى رَبِّکُمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ» ما برای برای اتمام حجت و بر حسب وظیفه به آنها می گوییم شاید هم گوش کردند.

رییس مؤسسه امام خمینی(ره) شناخت حق را در دو بخش ضروری خواند و اظهار کرد: یکی در مورد اعتقادات و مطابقت آن با واقع و همچنین در مورد رفتارها و ارزش های رفتاری؛ برای دست یابی به ایمان کامل باید حق را شناخت و فهمید که چه عقیده ای حق و چه عقیده ای باطل است همچنین برای رسیدن به عمل صالح باید دریابیم که چه عملی حق و کدامیک ناحق است.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم گفت: به غیر از برخی گروه های شاذ مانند صوفستایی ها، همه عقلای عالم اجمالا معتقدند که در درون ما نیرو و ابزار قدرتی است که فی الجمله می توانیم حق و باطل را بشناسیم، شاهد این مطلب بسیاری از رفتارهایی است که همه انسان های سالم قبول دارند که خوب است مانند راستگویی و عدالت.

نماینده مجلس خبرگان رهبری این حس مشترک را نشانه وجود قوه ای در انسان دانست که این حقایق را در رفتار و واقعیت خارجی درک می کند و ادامه داد: مکانیسیم و سازو کار این قوه چیست؟ پاسخ به این سؤال منشاء پیدایش بسیاری از علوم از جمله فلسفه، منطق و معرفت شناسی شد؛ در صدها دانشگاه این موضوع تدریس می شود و هزاران کتاب به زبان های مختلف در این زمینه نوشته شده است.

آیت الله مصباح یزدی با بیان این که عقل ابزار درک واقعیت های محسوس و نامحسوس است، گفت: برخی چیزها را همه عقلای عالم می فهمند اما برخی مسائل پیچیده و عمیق است که بزرگان و نوابغ نیز در مورد آن اختلاف نظر دارند و گاهی هم در این زمینه جواب قطعی نمی دهند.

وی شناخت برخی مسائل را مستقیما با شقاوت و سعادت انسان در ارتباط دانست و اظهار کرد: دین می گوید یکسری مسائل را باید همه بشناسند و به آن اعتقاد داشته باشند در غیر این صورت از دین خارج اند؛ اینها باید از ضروریات عقلی و یا بدیهیات باشند تا فهمش با کمک دیگران راحت باشد به این مفاهیم نظریات قریب به بداهت یا بدیهیات ثانویه و فطریات نام دارند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: برخی مسائل نزدیک به بداهت است و خیلی نیاز به فکر کردن ندارد و راحت می توان به دیگران منتقل کرد و آنها به سرعت می پذیرند اما برخی مسائل دیگر که در دین مطرح می شود به این سادگی نیست مانند مسائل فقهی؛ با این که بزرگانی شبانه روز در این زمینه کار می کنند باز هم به اختلاف فتوا می رسند؛ این نشان می دهد اینها به راحتی قابل حل نیستند و ظنی است؛ نمی توان گفت حکم خدا این است و جز این نیست.

نماینده مجلس خبرگان رهبری خاطرنشان کرد: در عقاید فرعی هر جا که عقل نتوانست به نتیجه برسد می توانیم بگوییم هرچه خدا  و پیغمبر گفته اند و در نظر داشته اند درست است اما در فقه نمی توانیم چنین حرفی بزنیم چراکه بحث عمل در میان است بالاخره باید نماز جمعه بخوانیم یا نه؟ یک مرتبه خواندن تسبیحات اربعه کفایت می کند یا باید سه مرتبه خوانده شود؟

استاد اخلاق حوزه علمیه قم افزود: در این مسائل افزون بر این که عقلمان را به کار می گیریم باید از کتاب و سنت که بر اساس حدیث ثقلین میراث پیامبر(ص) است، استفاده کنیم؛ اگر برای انجام هر عملی به یقین می رسیدیم خوب بود اما چنین چیزی نشدنی است؛ حتی زمان حضور ائمه اطهار(ع) نیز اجتهاد وجود داشت است زیرا همه مسلمانان از سراسر ممالک اسلامی نمی توانستند نزد امامان بیایند و کسب تکلیف کنند.

آیت الله مصباح یزدی گفت: به برخی مسائلی که در کتاب و سنت آمده هم نمی توان یقین کرد چراکه طبق فرموده خود قرآن آیات متشابهی وجود دارد؛ ناچار باید یکسری قواعد کلی داشته باشیم که پشتوانه آنها باشد؛ در این راه یک منبع معتبری که نمی توان از آن صرف نظر کرد، عقل است؛ از عقل هیچ گاه بی نیاز نیستیم، حتی خود پیامبر(ص) را نیز باید با عقل شناخت.

وی استفاده از قرآن و روایات را در مرحله بعدی دانست و ابراز داشت: در جاهایی که عقل نارسا است فقط قرآن می تواند کاری کند که درست بفهمیم و بعد از آن می توانیم به روایات قطعی السند یقینی عمل کنیم و در غیر این صورت هر مجتهد به صورت ظنی به حکم می رسد و بقیه افراد هم باید از ظن مجتهد خود تقلید کنند.

رییس مؤسسه امام خمینی(ره) گفت: مسأله ای که کمی مشکل ساز می شود این است که طبق گفته قرآن برخی مردم هستند که عقل دارند اما نمی فهمند، گوش دارند اما حقیقت را نمی شنوند، چشم دارند اما نمی بینند«لَهُمْ قُلُوبٌ لاَ یَفْقَهُونَ بِهَا وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لاَ یُبْصِرُونَ بِهَا وَ لَهُمْ آذَانٌ لاَ یَسْمَعُونَ بِهَا أُولٰئِکَ کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ».

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان این که خداوند در آیات ابتدایی سوره یس نیز چنین بحثی را مطرح می کند، اظهار داشت: خداوند می فرماید روی چشم برخی افراد پرده می اندازیم و بر دل هایشان مهر می زنیم تا حق درآن نفوذ پیدا نکند؛ اینها دیگر هدایت نمی شوند زیرا کاری کرده اند که شایستگی خود را از دست داده اند.

نماینده مجلس خبرگان رهبری گفت: به پیامبر(ص) نیز می فرماید خیلی وقت برای اینها صرف نکن و غصه اینها را نخور هدایت دست تو نیست، هرکس لیاقت داشته باشد هدایت می شود؛ رسول خدا(ص) بسیار ناراحت می شدند از  این که چرا این افراد با دست خود، خویش را در آتش می اندازند اما خداوند می فرماید«فَلَعَلَّکَ بَاخِعٌ نَفْسَکَ عَلَى آثَارِهِمْ إِنْ لَمْ یُؤْمِنُوا بِهٰذَا الْحَدِیثِ أَسَفاًس».

آیت الله مصباح یزدی درباره گناه بزرگی که این افراد را از شایستگی هدایت دور کرده است، ابراز داشت: اینها کفران نعمت کرده اند، هوای نفس خود را مورد پرستش قرار داده و آن را خدای خود کرده اند«مَنِ اتَّخَذَ إِلٰهَهُ هَوَاهُ» به همین دلیل دیگر هدایت نمی شوند؛ برخی عالما عامدا مخالفت می کنند و هر اندازه استدلال هم برایشان بیاوری ذره ای نور در دلشان نیمی تابد.

وی در ادامه تفسیر«تَوَاصَوْا بِالْحَقِّ» گفت: یعنی انسان ها باید مواظب هم دیگر باشند و نگذارند کارشان به اینجا بکشد و کمک کنند یکدیگر را در شناخت حق و دور شدن از پرستش هوای نفس و خود پرستی؛ شما می توانید کمک کنید که جامعه کمتر به این فساد و خسران مبتلا شود، وقتی غفلت برای افراد ایجاد شد با توصیه های شما این غفلت ها کم می شود.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم با تأکید بر این که امر به معروف و نهی از منکر ثمره عملی در هدایت افراد گمراه دارد، بیان داشت: ما این را تجربه کرده ایم؛ خودمان هم دین و ایمان را از دیگران یاد گرفته ایم؛ گاهی شرکت در مجالس اباعبدالله و شنیدن یک موعظه می تواند مسیر زندگی فرد را تغییر دهد بنابراین باید از حق مواظبت کنیم و در زمینه اعتقادات همدیگر نیز درستی و غلطی آن را تذکر دهیم.

رییس مؤسسه امام خمینی(ره) در پایان به موضوع مبحث جلسه بعدی اشاره کرد و گفت: اقتضا می کند ما یک بحثی در این زمینه داشته باشیم که چه مواردی موجب می شود انسان حق را نشناسد و با توجه به ابزارهای شناخت که عقل، قرآن و روایات است چگونه می توانیم زمینه شناخت حق را به وسیله اینها فراهم کنیم تا دچار اضلال الهی نشویم./928/پ201/ج