شاگردان دانشگاه اسلامی باید در بستر مناظرات تربیت شوند

آیت الله محسن حیدری، نماینده مجلس خبرگان، در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری رسا به ویژگی‌های دانشگاه اسلامی از منظر امام صادق(ع) پرداخت و گفت: از روایاتی که از حرکت علمی امام صادق(ع) که در مدینه به راه افتاد و موج بزرگ و بی نظیری در دنیای اسلام ایجاد کرد که امروز به اسم دانشگاه اسلامی شناخته می شود از مجموع نصوص استفاده می شود که این حرکت علمی دارای ویژگی هایی است.

وی نخستین ویژگی این حرکت عظیم را عشق به علم دانست و اظهار داشت: بحث علم به عنوان یک هدف و آرمان در این حرکت علمی مطرح است و باید دانش پژوهان و طالبان علم باید عاشقانه در پی حرکت علمی داشته باشند و در راه فراگیری علم سر از پا نشناسند.

نماینده مجلس خبرگان تربیت عملی دانش پژوهان را دومین ویژگی دانشگاه اسلامی از منظر امام صادق(ع) برشمرد و ابراز داشت: صرف آموختن علم مطرح نیست بلکه تهذیب و تزکیه باید در این راه باشد چون رسالت دانشگاه اسلامی، رسالت انبیا است و انبیا در کنار تعلیم و تعلم بحث سیرو سلوک معنوی و عملی را در برنامه خود داشتند؛ از این رو می بینیم در دانشگاهی که امام صادق(ع) بنیان‌گذاری کرده اند دقت‌های فوق العاده ای در این زمینه از ایشان نشان می دادند.

دانشگاه اسلامی نمی تواند در خلأ بماند و به امر جامعه بی اعتنا باشد

وی حرکت متعهدانه و مسؤولانه در راستای اهداف اسلام در جامعه مسلمین را یکی دیگر از اوصاف دانشگاه امام صادق(ع) معرفی کرد و تصریح کرد: از نصوص به جا مانده از حرکت علمی امام(ع) استفاده می شود دانش پژوهان حوزه و دانشگاه نسبت به رفع کاستی ها و اصلاح کژی ها هم از نظر دینی و عقیدتی و هم از جهت اجتماعی، سیاسی و هدایت جامعه احساس مسؤولیت می کنند و دانشگاه اسلامی نمی تواند در خلأ بماند و به امر جامعه بی اعتنا باشد.

آیت الله حیدری به سبک های تربیتی امام در پرورش دانشجو اشاره کرد و یادآور شد: حضرت سبک های زیادی داشتند از جمله آن ها تخصصی کردن علوم است و بسته به استعداد دانش پژوهان و به فراخور آمادگی های ذهنی و روحی و گرایش ها، آن ها را دسته بندی کردند به عنوان مثال گروه فقه و حدیث، فنون معقول، کلام و حکمت، علوم تجربی از قبیل شیمی و فیزیک، شاگردانی همچون ابوحیان را تربیت کرده و وقتی مناظراتی مطرح می شد در زمینه فقهی از فقها و در زمینه کلامی از کسانی که تخصص کلامی داشتند استفاده می کردند.

وی مکتوب کردن علوم را یکی دیگر از سبک های امام(ع) در پرورش دانشجو عنوان کرد و افزود: با توجه به جو منفی ای که در جامعه اسلامی نسبت به نوشتن حدیث در آن ایجاد شده بود که نتیجه سیاست خلفای عباسی و اموی است این رویه تا زمان خود امام استمرار داشت. تا این که حدود سال 143 اولین کتاب حدیثی اهل تسنن در دنیای اسلام توسط عبد الملک جرید رومی به نگارش درآمد امام برخلاف جو خفقان آن زمان، دستور به مکتوب کردن علوم می دادند. و از این رهگذر 400 رساله علمی تحت عنوان «اصول اربع مأة» توسط شاگردان حضرت نوشته شده و این سبک بسیار مترقیانه ای است که آثار و برکات آن محدود به افرادی که مستقیما از امام صادق(ع) فرا می گرفتند نمی شد بلکه شامل دوران های بعد از ایشان نیزمی شد.

امام جمعه موقت اهواز سومین سبک حضرت(ع) را نشر علم دانست و گفت: شاگردان امام صادق خودشان را موظف می دانستند که این علوم را در جای دیگر منتشر کنند و کرسی تدریس برای خودشان به راه اندازند یکی از این شاگردان ابان ابن تغلب است که حضرت خطاب به او فرمودند «دوست دارم در مسجد بنشینی و فتوا بدهی» چون فقیه برجسته ای بود و امام(ع) به او اعتماد داشت.

وی درباره کثرت شاگردان امام صادق(ع) بیان داشت: یکی از معاصران امام رضا(ع) می گفت «من 900 شیخ را در مسجد کوفه درک کردم که همه آن ها از اول بحث تا آخر می گفتند «حدثنی جعفر بن محمد» و این نشان دهنده آن است که فقط در کوفه هزاران نفر تربیت شده امام(ع) بودند به طوری که زمان امام رضا(ع) سال 200 است که حدود 40 تا 50 سال بعد به طور مستقیم و غیرمستقیم تربیت شده امام صادق(ع) بودند.

امام صادق(ع) از مناظره با منکران خدا و دهریون و طبیعیون ابایی نداشتند

نماینده مجلس خبرگان به بیان نکاتی درباره سیره امام صادق(ع) در باب نقد و مناظره علمی پرداخت و گفت: امام صادق(ع) به عنوان محور اصلی و فقهی و عقیدتی دنیای اسلام و امام ششم شیعیان شخصا در مناظرات دخالت می کردند و افرادی که به ایراد شبهه در جامعه می پردازند حضرت به صورت آزاد در آن مناظرات شرکت می کردند و جواب می دادند، ایشان از همه فضاها استفاده کرده و در مسجد النبی و جاهایی که منصور دوانیقی  مناظراتی ترتیب می داد تا امام را زیر فشار قرار داده تا موجب کاستن موقعیت امام شود مقتدرانه پاسخ می دادند، امام(ع) از گفت وگو با منکران خدا و دهریون و طبیعیون نیز ابایی نداشتند.

تربیت شاگردان امام صادق(ع) در بستر مناظرات شکل می گرفت

وی در ادامه گفت: نکته دیگر در این مناظرات تربیت شاگردانی بود که در این مباحث شرکت کنند و امام آنها را تشویق می کردند که در این مباحثات ورود کنند. نمونه تاریخی آن هشام بن حکم است که در جلسه عمربن عبید در بصره بحث امامت را مطرح کرد و توانست اورا مجاب کند و«عمر بن عبید» چاره ای جز سکوت نداشت. امام نیز او را با این که جوان بود تایید و تشویق نمود و همین تشویق امام(ع) نسبت به جوان ها یک حرکت و نشاط علمی را ایجاد می کرد.

آیت الله حیدری افزود: البته باید توجه داشت که بستر این مناظرات را امام به طور مستقیم ایجاد نمی کردند چون حاکمیت دست خلفای عباسی بوده و امام از این موقعیت ها استفاده می کردند.

وی مواضع امام صادق(ع) را در مقابل با شخصیت های معاصر تبیین کرد و ابراز داشت: مواضع امام بستگی به شرایط مختلف متغیر بود گاهی اوقات شرایط تقیه اقتضا می کرد به صورت نرم و با ادبیات متناسب برخورد کنند و گاهی لازم می شد صریح و روشنگرانه رفتار کنند و گاهی نیز قاطعانه اقدام می کردند همچنان که وقتی دستگاه حکومتی یکی از شاگردان امام(ع) را به شهادت رساند باعصبانیت به حاکم مدینه اعتراض کردند و حاکم با نفرین امام به درک واصل شد.

نماینده مجلس خبرگان در پایان سخنانش با اشاره به تأثیرگذاری اندیشه امام صادق(ع) در همه حوزه‌های تمدن اسلامی خاطرنشان کرد: تعالیمی که امام مطرح می کردند مربوط به حوزه خاصی نبود از تخصص شاگردان آن حضرت در همه حوزه ها می توان پی برد که اندیشه های امام در همه حوزه ها موثر واقع شده است. و از این رهگذر در تمدن اسلامی تاثیرات شگرفی باقی گذاشت./921/ت301/س