کاش بهره ما از رمضان تنها گرسنگی و تشنگی نباشد/روز قدس سنت حسنه امام خمینی برای هم عهدی با مظلومان
به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، رمضان ماه بهار قرآن و نزول وحی الهی است، ماهیست که به سبب ظرفیت بالای خود شب‌های قدر که در آن سرنوشت فرد فرد انسان‌ها رقم می‌خورد را در خود جای داده است.
به فرموده رهبر معظم انقلاب در خطبه‌های نماز جمعه شانزدهم فروردین ماه سال 71 «... این ماه، ماه روزه است؛ ماه نزول قرآن و انس با قرآن است؛ ماه عبادت و دعا و مناجات است ـ که دعا مغز و روح عبادت است ـ ماه استغفار و توبه و بازگشت از راه‌هاى ناپسند نزد خداى متعال و رعایت تقواى الهى است؛ ماه جهاد است... .»
رمضان المبارک فرصتی بسیار مغتنم برای خودسازی و تذکیه نفس و روح است و امام صادق(ع) از قول پدران خویش از پیامبر گرامى نقل مى‌کنند «کسى که ماه رمضان روزه بگیرد، شهوت خود را حفظ کند، زبان خود را نگهدارد و از اذیت کردن مردم خوددارى کند، خداوند همه گناهان او را مى بخشد.»
امام راحل(ره) نیز درباره خودسازی در ماه مبارک رمضان می‌فرمایند: «...باز تکرار می‌کنم تصمیم بگیرید در این سى روز ماه مبارک رمضان مراقب زبان، چشم، گوش، و همه اعضا و جوارح خود باشید و دائما متوجه باشید این عملى که می‌خواهید انجام دهید، این سخنى که می‌خواهید بر زبان آورید، این مطلبى که دارید استماع می کنید، از نظر شرع چه حکمى دارد؟ این آداب اولى و ظاهرى صوم است... .»
«...بزرگترین درس ماه رمضان، خودسازى است. اوّلین و مهم‌ترین قدمِ خودسازى هم این است که انسان به خود و به اخلاق و رفتار خود با نظر انتقادى نگاه کند؛ عیوب خود را با روشنى و دقّت ببیند و سعى در برطرف کردن آن‌ها داشته باشد... .» این فرازی از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در خطبههاى نماز عید سعید فطر 25/ 9 /1380 است.
رمضان با تمام عظمت و بزرگی خود رخت برخواهد بست همان‌گونه که اکنون در آستانه ورود به دهه سوم این ماه هستیم و زیان‌کارترین افراد کسانی هستند که از این فرصت به دست آمده ره‌توشه‌ای برای خود دست و پا نکرده باشند. سخن گفتن درباره فضیلت این ماه بسیار و مجال اندک، ولی نباید از این مجال اندک نیز غفلت کرد.
حجت‌الاسلام الله رضا اکبری، مدیر پیشین تربیت و اخلاق معاونت تهذیب حوزه‌های علمیه و از اساتید حوزه علمیه قم در گفتوگوی تفصیلی با رسا مقداری از آثار و برکات این ماه را برای علاقه‌مندان یادآور می‌شود که در ادامه متن این گفت‌وگو را از نظر می‌‌گذرانید؛
رسا ـ استاد به عنوان پرسش نخست مقداری درباره فضیلت، عظمت و آثار و برکات این ماه بفرمایید؟
از جمله آثار و برکات ماه مبارک رمضان با استفاده از آیه 183 سوره مبارکه بقره می‌توان تقوا را نام برد، خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ، اى کسانى که ایمان آورده‌اید، روزه بر شما مقرر شده است، همان گونه که بر کسانى که پیش از شما [بودند] مقرر شده بود، باشد که پرهیزگارى کنید.»
تقوا یکی از آثار و برکات روزه‌داری در ماه مبارک رمضان است، البته تقوا به معنای ترس از خداوند متعال، خویشتنداری و کنترل نفس، اعضا و جوارح است. فردی که در طول یک ماه تمرین می‌کند و خواسته‌های نفسانی خود را کنترل می‌کند، به خواسته‌های نفسانی خود جواب منفی می‌دهد و دستورات الهی را انجام می‌دهد آرام آرام می‌تواند خواسته‌های خود را تحت کنترل قرار داده و در مسیر عبودیت و بندگی خداوند متعال خواسته‌های خود را کنترل کرده و جهت دهد.
یکی دیگر از آثار و برکات ماه مبارک رمضان که از روایات معصومان(ع) می‌توان استفاده کرد حالت گرسنگی و تشنگی است که زمینه درک حال فقرا را برای انسان فراهم می‌کند، افرادی که همه چیز برای آن‌ها فراهم است، هر چیزی را بخواهند می‌توانند بخرند، بپوشند، بخورند و بیاشامند وقتی با خضوع و خشوع گرسنگی و تشنگی را حس می‌کند به فکر فقرا می‌افتند و ضعف، ناتوانی و نیازهای اهل حاجات را با تمام وجود حس می‌کنند و این زمینه ترحم نسبت به افراد فقیر و نیازمند را در وجود دیگران فراهم می‌کند.
امام صادق(ع) در روایتی می‌فرمایند «اِنَّما فَرَضَ اللهُ عَزَّو جَلَّ الصیام لِیَسْتَویَ بِهِ الغَنِیُّ و الفقیر و ذلک اِنَّ الغنَّیُ لَمْ یَکُنْ لِیَجِدَ مَسَّ الجوعَ فَیَرْحَمَ الفقیر لِاَنَّ الغَنیَّ کُلَمّا اَرادَ شیْاً قَدَرَ عَلَیْهِ فَاَرادَ اللهُ عَزَّوجَلَّ اَنْ یُسَوّیَ بَیْنَ خَلْقِهِ و اَنْ یُذیقَ الغنیَّ مَسَّ الجوع و الاّ لَمْ لِیَرِقَّ علی الضعیف فَیَرْحَمَ الجائع؛ خداوند روزه را واجب کرد تا غنی و فقیر را در مساوات با هم قرار دهد و این برای اینست که غنی گرسنگی را احساس کند تا به فقیر رحم کند زیرا انسان غنی هر چه را بخواهد قادر است تهیه کند پس خداوند خواست چنین تسویه‌ای را بوجود آورد که غنی بر فقیر رقت کند و بر گرسنه رحم کند.»
از این‌رو یکی از آثار ماه مبارک رمضان همدردی با فقر و درک حالت آن‌ها است و این خود زمینه‌ای را ایجاد می‌کند تا فرد به یاد محرمان و افراد نیازمند بیفتد و برای آن‌ها اقدامی عملی انجام دهد، در دعاهای ماه رمضان نیز می‌گوییم «اَللّهُمَّ اَغْنِ کُلَّ فَقیرٍ اَللّهُمَّ اَشْبِعْ کُلَّ جایِعٍ اَللّهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیانٍ؛ خدایا دارا کن هر نداری را خدایا سیر کن هر گرسنه ای را خدایا بپوشان هر برهنه را» این دعاها به مؤمنان جهت می‌دهد تا برای رفع گرفتاری افراد نیازمند افزون‌بر دعا اقدام عملی نیز داشته باشند.
در روایات بیان شده یکی از حکمت‌های واجب شدن روزه به یاد تشنگی و گرسنگی قیامت افتادن است تا انسان حالت ناتوانی و ضعف را در برابر خداوند متعال حس کند و اقدامی برای آخرت انجام دهد. در روز قیامت این امکاناتی که خداوند متعال به صورت رایگان در اختیار بندگان قرار داده وجود ندارد و اگر قرار است چیزی در آن‌جا باشد انسان باید از دنیا برای خود فرستاده باشد، از این‌رو این‌گونه نیست که نعمت‌های مختلفی که در این دنیا خدا برای همه بندگان قرار داده در آن‌جا نیز برای همه وجود داشته باشد.
در آن‌جا همه گرسنه‌اند مگر این‌که از دنیا برای خود آذوقه‌ای فرستاده باشند، همه تشنگی می‌کشند مگر کسانی که برای خود با اعمال این دنیا نعمت فرستاده باشند. یکی از حکمت‌های وجوب روزه ماه رمضان این است که انسان حالت ضعف، مسکنت، عطش و گرسنگی خود را با تمام وجود حس کرده و به یاد سختی‌ها آخرت بیفتد تا در او حالت تکبر شکسته شود و برای آخرت آمادگی پیدا کند؛ خداوند متعال دل‌های رقیق و متواضع را دوست دارد، از این‌رو انسان باید از قساوت قلب فاصله بگیرد.
تمرین اخلاص از دیگر آثاریست که برای روزه بیان شده است، شاید روزه تنها عملی است که ریا بردار نیست، چرا که افراد در طول روز و ساعت‌ها باید از انجام کارهای مبطل کننده روزه اجتناب کنند. این در حالی است که انجام برخی از اعمال همانند نماز تنها چند دقیقه زمان لازم دارد و افراد می‌توانند در این اعمال ریا کاری کنند، البته در ماه مبارک رمضان فردی که برای رضای خدا روزه نمی‌گیرد فرصت‌های فراوانی برای باطل کردن روزه دارد، ولی کسانی که روزه واقعی می‌گیرند کسانی هستند که خالص بوده و کارشان برای خداوند متعال است.
در روایت قدسی آمده «الصّوم لی و أنا اَجزی به؛ روزه مال من است و من شخصاً به آن جزا می‌دهم»، البته در تعبیر دیگر گفته شده «الصّوم لی و أنا اُجزا به؛ روزه مال من است و من جزای روزه هستم» یعنی نعمت‌های بی‌پایان الهی قابلیت آن را ندارد که جزای روزه‌دار شود، بلکه جزای روزه‌دار خود خدا است. یکی از آثار و برکات روزه ماه مبارک رمضان تمرین اخلاص است که در روزه‌داران به وجود می‌آید. یعنی در خلوت و جلوت دستورات الهی را رعایت کرده و برای رضای خدا روزه بگیرند.
البته روزه مراتبی دارد، روزه افراد معمولی دوری از مبطلات ظاهری همانند خوردن و آشامیدن است. ولی افرادی که مقام بالاتری دارند کسانی هستند که نه تنها بدنشان بلکه نفسشان نیز روزه است، نه تنها از خوردن و آشامیدن اجتناب می‌کنند بلکه زبان و گوش و چشم و جوارح آن‌ها روزه است. در روایتی از امیرمؤمنان(ع) وارد شده «الصِّیَامُ اجْتِنَابُ الْمَحَارِمِ کَمَا یَمْتَنِعُ الرَّجُلُ مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ. روزه پرهیز از حرام‌ها است همچنانکه شخص از خوردنى و نوشیدنى پرهیز مى‌کند.»
در روایت دیگری وارد شده «صَومُ الجَسَدِ الإِمساکُ عَنِ الأَغذِیَةِ بِإِرادَةٍ وَاختِیارٍ؛ خَوفا مِنَ العِقابِ و رَغبَةً فِی الثَّوابِ وَالأَجرِ؛ روزه بدن، پرهیز با اراده و اختیار از غذاهاست، از روى ترس از کیفر و با امید به پاداش و اجر الهى.» همچنین حضرت امیر(ع) می‌فرمایند «صوم اٌلنفس إمساک اُلحواسّ اُلخمس عن سائر اٌلمَآثم و خلوّ اُلقلب مِن جمیع أسباب اُلشرّ؛ روزه جان، خودداری کردن حواس پنجگانه از باقیمانده گناهان است و خلوت و آسوده ماندن دل از تمام اسباب پلید.» بنابراین افرادی هستند که روزه می‌گیرند و تلاش می‌کنند به جز جوارح ظاهری، نیروهای درونی همانند غضب، شهوت و قلبشان نیز روزه باشد و از گناه و معصیت پرهیز کنند.
رسا ـ چگونه می‌توانیم از فرصت‌های ماه مبارک رمضان و از این بهار قرآنی نهایت استفاده را داشته باشیم و نگذاریم که این فرصت‌ها نابود شوند، اساسا بهترین عمل در این ماه چیست؟
درباره بهترین عمل در ماه مبارک رمضان می‌توان به خطبه شعبانیه که رسول‌الله(ص) درباره اهمیت ماه رمضان فرموده‌اند اشاره کرد، حضرت محمد(ص) در آن خطبه درباره ثواب قرائت قرآن، اهمیت دادن به نماز اول وقت، رسیدگی به ایتام و نیازمندان و افطاری دادن به بندگان خدا مطالب بسیار ارزشمندی را بیان کرده‌اند. در هنگام بیان این خطبه امیرمؤمنان(ع) از پیامبر خدا(ص) سؤال می‌کنند: چه عملی با فضیلت‌ترین عمل در این ماه است، حضرت رسول‌الله(ص) می‌فرمایند «أفضل الأعمال فی شهر رمضان الورع عن محارم الله.» مهم‌ترین عمل در این ماه این است که فرد خود را آلوده به گناه نکند و از محرمات الهی پرهیز کند.
البته برخی از اعمال نیز همانند قرائت قرآن در ماه مبارک رمضان بسیار توصیه شده است، خوشبختانه امت اسلامی در امکان مقدس همانند حرم امام رضا(ع) و حرم حضرت معصومه(س)، امامزادگان و مساجد به قرائت قرآن اهتمام ویژه‌ای دارند. ماه مبارک رمضان ماه نزول قرآن است، در روایت آمده «یک آیه قرآن خواندن در این ماه ثواب قرائت یک ختم قرآن را دارد.»
تلاش افراد باید این باشد که حداقل در این ماه عزیز یک ختم قرآن داشته باشند، نقل شده حضرت امام راحل در ماه مبارک رمضان هر سه روز یک بار ختم قرآن داشته‌اند. ما نیز باید به ختم قرآن اهمیت دهیم، چرا که انس با قرآن زمینه بالا رفتن فهم و درک انسان از شریعت نورانی اسلام و کلام الهی و رشد علمی و معنوی او را فراهم می‌کند.
رسا ـ عصر حاضر عصر دیجیتال است، چگونه افراد می‌توانند ضمن بهره‌بردن از این فضا از برکات ماه مبارک رمضان نیز بهره ببرند؟
در روایتی آمده «خواب و نفس کشیدن روزه‌دار عبادت است»، از این‌رو با یک برنامه‌ریزی مناسب از سوی مؤمنان می‌توان زمینه را به گونه‌ای فراهم کرد که افراد استراحت کافی را داشته باشند، ولی در کنار آن اعمالی همانند نماز جماعت، قرائت قرآن، رسیدگی به افراد نیازمند، افطاری دادن به مؤمنان و صله ارحام را انجام دهند.
حتی اگر افراد اهل فهم و درک باشند می‌توانند از دنیای امروز برای بالا بردن خود استفاده کنند، به همان میزانی که دنیای دیجیتال لغزش ایجاد می‌کند، امکاناتی را فراهم کرده تا افراد بالا بروند، امروزه نرم افزارهای بسیار زیبایی درباره قرآن تولیده شده است، پایگاه‌های مختلفی در این زمینه فعالیت می‌کنند، فرد می‌تواند این نرم افزارها را منتشر کرده و با این پایگاه‌ها ارتباط داشته باشند.
همچنین مساجد پایگاه اسلام هستند که انس با آن‌ها زمینه بسیاری از خیرات همانند دوستی با افراد متدین و خودساخته را فراهم کند.
رسا ـ مسلما انس با مساجد نیازمند زمان کافی است، ولی با وجود پخش سریال‌های متنوع از تلویزیون آیا امکان این انس وجود دارد؟
نخست باید گفت، ضعف بزرگی است که انسان اختیار خود را نداشته باشد، بالاخره صدا و سیما وظیفه‌ای برای پر کردن اوقات بیکاری مردم دارد، مؤظف است که یک سری برنامه‌های آموزنده را تولید کند، چرا که همه افراد به یک شکل نیستند، برخی قابلیت و عرضه مدیریت برنامه‌های خود را ندارند و اگر جایی همانند صدا و سیما نباشد ممکن است به دیدن فیلم‌های خلاف آداب اسلامی روی بیاورد، از این‌رو صدا و سیما ممکن است وظیفه خود بداند و سریال‌های متنوع و مختلف برای مردم تولید کند.
ولی خود افراد هستند که باید وقت خودشان را مدیریت کنند و از برنامه‌های آموزنده این برنامه‌های متنوع استفاده کنند، افراد هستند که باید زمان خود را مدیریت کنند و از آن‌ها نهایت بهره را داشته باشند.
رسا ـ سخن پایانی اگر دارید بفرمایید؟
ماه رمضان ماه خودسازی است، از خداوند متعال عاجزانه درخواست می‌کنیم به همه ما توفیق دهد تا بهره ما از این ماه تنها گرسنگی و تشنگی نباشد و این آثار و برکاتی که ماه برای اولیای خدا دارد برای همه ما داشته باشد، از شب‌های قدر بتوانیم بهترین بهره را ببریم و در روز جهانی قدس که برائت از مشرکان است و حضرت امام راحل در این ماه ضیافت الهی گنجانده‌اند، این سنت حسنه را ایجاد کرده‌اند تا افراد با مظلومان عالم به ویژه مظلوم فلسطین عهد و پیمان ببندند و با دشمنان خدا به ویژه رژیم صهیونیستی اعلان برائت کنند ما نیز بتوانیم در آن روز با عظمت در راهپیمایی روز قدس شرکت کنیم.
/403/993/م