الگوشناسی در قرآن و جایگاه حضرت زهرا در نظام الگوهای اسلامی

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، یکی از نیازهای اساسی انسان در مسیر رشد فردی، خانوادگی و اجتماعی، داشتن الگوهای قابل اعتماد و پایدار است؛ الگوهایی که در پیچیدگی‌های زندگی، مسیر را روشن سازند و انسان را از سرگشتگی نجات دهند. قرآن کریم با ارائه‌ی نمونه‌های روشن از شخصیت‌های الهی، نظامی دقیق از الگوها را معرفی می‌کند که می‌توان آن را در سه سطح عمومی، خاص و اخص مورد بررسی قرار داد.

 

 

در قرآن، برخی ویژگی‌ها به عنوان ارزش‌هایی همگانی و فرازمانی معرفی شده‌اند؛ همچون صداقت، تقوا، خدمت به مردم و عدالت. در آیه‌ی «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، از خدا پروا كنيد و با راستان باشيد.»(سوره توبه، آیه 119) این دعوت عمومی تنها یک توصیه اخلاقی نیست؛ بلکه چارچوبی برای شکل‌گیری جامعه‌ای سالم و متعادل است. گروه‌هایی مانند: محسنین «اِنَّ اللَّهَ یُحِبُ‌ الْمُحْسِنِینَ‌»(سوره بقره، آیه195) و متقین «ذلِکَ الکِتابُ لا رَیبَ فیهِ هُدًی لِلمُتَّقین» (سوره بقره، آیه 2) نمونه‌هایی از این الگوی فراگیرند که هر انسان مؤمنی می‌تواند در آنها مسیر رشد خود را بیابد.

 

 

در کنار الگوهای عمومی، قرآن چهره‌هایی را معرفی می‌کند که الگوهای ویژه‌اند؛ شخصیت‌هایی که در شرایط خاص تاریخی و اجتماعی، نمونه‌ای خاص از استقامت، ایمان یا پاکی را به نمایش گذاشته‌اند.

 

حضرت آسیه، همسر فرعون، از مشهورترین این نمونه‌هاست. وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِّلَّذِينَ آمَنُوا اِمْرَأَةَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِي عِندَكَ بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ وَنَجِّنِي مِن فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ؛(سوره تحریم، آیه11)و خداوند براى مؤمنان، به همسر فرعون مثَل زده است، در آن هنگام که گفت: پروردگارا! خانه‌اى براى من نزد خودت در بهشت بساز، و مرا از فرعون و کار او نجات ده و مرا از گروه ستمگران رهايى بخش!» (مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۴، ص۳۰۲ ۳۰۴.) زن مؤمنی که در کاخ قدرت و در کنار طغیانگران ایستادگی کرد. همچنین انبیایی چون حضرت ادریس و حضرت یوسف (ع) هر یک الگویی برای نوع خاصی از زندگی و مبارزه‌اند؛ از پاکدامنی گرفته تا صبر، مدیریت بحران و حکمت.

 

 

اما بالاتر از این دو سطح، قرآن و سنت نبوی از الگوهایی یاد می‌کنند که در تمامی فضائل انسانی کامل‌اند. اولین نمونه پیامبر اکرم(ص) است که در قرآن کریم بیان شده « لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا؛ قطعاً براى شما در [اقتدا به‌] رسول خدا سرمشقى نيكوست: براى آن كس كه به خدا و روز بازپسين اميد دارد و خدا را فراوان ياد مى‌كند.» (سوره احزاب، آیه 21)، امیرالمؤمنین (ع) و حضرت فاطمه زهرا (س) در این جایگاه قرار دارند؛ شخصیت‌هایی که مجموع زیبایی‌های اخلاقی و معنوی را در خود جمع کرده‌اند.

 

در منابع معتبر اهل سنت آمده است که پیامبر (ص) در برخورد با دخترشان، چهار رفتار احترام‌آمیز انجام می‌دادند:

 

من فاطمه كرم الله وجهها: كانت اذا دخلت علیه قام الیها فأخذ بیدها و قبلها و أجلسها فی مجلسه، و كان إذ دخل علیها قامت إلیه فأخذت بیده فقبلته و أجلسته فی مجلسها. و چون بر پيامبر وارد می شد بلند میشد و به سمت او میرفت و دست او را میگرفت و ميبوسيد و بر جاى خودش می‌نشانيد، (سنن ابی داود، ابوداوود، ج ۲، ص ۵۲۲ ؛ سنن ترمذی، ترمذی، ج ۵، ص ۳۶۱ ؛ الادب المفرد ، بخاری، ص ۲۰۲ ؛ الصحیح ابن حبان ، ابن حبان، ج ۱۵، ص ۴۰۳.)

 

به استقبال او می‌رفتند، خوش‌آمد می‌گفتند، جای خود را به او می‌دادند و دست او را می‌بوسیدند؛ رفتارهایی که نشان از جایگاه بی‌بدیل حضرت زهرا (س) نزد رسول خدا دارد. در حدیث مشهور «فاطمة بضعة منّی»( شرح الأخبار في فضائل الأئمة الأطهار، ج۳، ص۳۰) نیز پیامبر جایگاه آن حضرت را هم‌سنگ خویش می‌دانند.

 

مورخ برجسته اهل مصر، دکتر عبدالفتاح عبدالمقصود، در کتاب زهرا أم أبیها جمله‌ای دقیق بیان کرده است: «کانت مرآةً لابیها» — فاطمه، آینه‌ی تامّ پیامبر بود. او در عبادت، اخلاق، معرفت و دفاع از حقیقت، تجسمی کامل از روح محمدی بود.

 

 

پس از رحلت پیامبر (ص)، حضرت زهرا (س) در شرایطی دشوار در برابر تحریف حقیقت و پایمال شدن حق ایستادگی کرد. سخنان او در خطبه‌ی فدکیه نه از سر رنجش، بلکه از موضع عقلانیت، روشنگری و دفاع از حق بود.

 

او به زنی که از او دعوت به سکوت می‌کرد فرمود: «من آرام نمی‌گیرم وقتی حق پایمال شده است.» این جمله، درس بزرگی برای امروز ماست. دفاع از حق همیشه در میدان جنگ نیست؛ گاهی در میدان آگاهی، منطق و روشنگری است.

 

 

جامعه‌ی امروز، بیش از هر زمان دیگر، نیازمند الگوگیری از روش و منش فاطمی است:

 

دفاع از حق همراه با ادب؛ استقامت در مسیر درست؛ آگاهی‌بخشی در برابر انحراف؛ اخلاق‌مداری در تعاملات اجتماعی؛ مسئولیت‌پذیری در خانواده و جامعه؛ اگر حضرت زهرا (س) در برابر انحراف از ولایت ایستاد، امروز نیز ما باید در برابر انحراف از اخلاق، عدالت و انسانیت بایستیم؛ در خانه، در کار، در فضای مجازی و در زیست اجتماعی.

 

در نتیجه نظام الگوهای قرآن، نظامی چندسطحی و علمی است که از اصول عمومی تا شخصیت‌های ویژه و جامع را شامل می‌شود. در این میان، حضرت فاطمه زهرا (س) جایگاهی ممتاز دارد؛ جایگاهی که نه‌تنها به‌واسطه‌ی نسب، بلکه به دلیل شخصیت معنوی و رفتار الهی اوست. شناخت این جایگاه، می‌تواند راهنمایی مطمئن برای رشد فردی و اجتماعی امروزمان باشد.

 

حجت الاسلام حامد میرزاخان

عضو مجمع نمایندگان طلاب وفضلای حوزه علمیه قم و امام جمعه شهرستان فیروزه