فرآیند امت سازی و نسبت آن با ملت در دولت مدرن
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از مهر، ۱- جهان معاصر جهانی است که با سرعت بسیار زیادی در حال تغییر است و این تغییر با صفت مدرنیته همراه شده است. این تغییر نو به نو و مدرن شدن، آرامش و امنیت انسان را به مخاطره انداخته است و انسان معاصر همواره به دنبال راه حلی برای عبور از این مشکل است. در این رهگذر دنیای اسلام هم از این چالشها بینصیب نمانده است. دنیای اسلام با دنیای غرب از منظرهای مختلفی تفاوت دارد؛ چون مبانی و اصول هر یک با دیگری متفاوت است. در این نوشتار به دنبال پاسخ به این مساله هستیم که چگونه میتوان در دنیایی که مدام در حال تغییر است و به نظر می رسد که ثبات برای بشر معاصر جزیی از آرزوها شده است، از میان ملتهای گوناگون اسلامی به یک امت واحده برسیم؟ زیرا برخی از مولفههای جهان مدرن نظیر فردگرایی و پراکندگیهای اجتماعی بخشی از چالشهایی است که جهان اسلام با آن مواجه شده است. پاسخ این را میتوان بر اساس مبانی اسلامی داد که ما در این مجال به برخی از آنها اشاره مینمائیم، اما قبل از ورود به پاسخ این پرسش باید دید که عامل اتحاد و همبستگی چیست؟
۲- پاسخ اجمالی و دریچه ورود ما برای تبیین این پاسخ آن است که آنچه مدنظر اسلام است، نقش و تاثیر عقل در ایجاد انسجام اجتماعی است. اگر جامعهای بر اساس عقلانیت شکل بگیرد، چون انسانها دارای این ویژگی مشترک میباشند، هر چیزی که بر این مبنا باشد را میپذیرند و مانند: این که همه انسانهای عاقل نسبت به ظلم عکسالعمل نشان میدهند. پس اگر ما جامعهای بر اساس عقلانیت تشکیل بدهیمT همه انسانهای دارای عقل سلیم براساس اراده و اختیار و آزادی آن را میپذیرند. از طرفی اسلام با مطرح کردن ویژگیهای فطری مشترک سعی دارد که به تجمیع مسلمانان و حتی غیرمسلمانان بپردازد. از جمله این ویژگیهای فطری این است که انسانها فطرتاً خواهان زندگی در جامعه واحد هستند و مقتضای فطرت آنها این است که به یک وحدتطلبی انسانی گرایش دارند. همچنین قوام زندگی آنها و نیازمندی آنها در گرو این وحدتطلبی ذاتی است به همین دلیل دولتهای اسلامی سعی دارند که با همکاری و همبستگی مدلی از دولت اسلامی ارائه دهند که بتوانند در جهت امتسازی گام بردارند. همان طوری آیت الله خامنه ای فرمودند که ما میتوانیم به تعداد ملتهای اسلامی مدل دولت اسلامی ارائه بدهیم.
۳- از دیگر عوامل دخیل در فرآیند امتسازی عامل «اخوه» بودن است که قرآن به آن اشاره دارد: «انما المومنون اخوة:که مومنان با یکدیگر برادر هستند»(حجرات/۱۰) و اگر رنج و مشکلی برای یکی از آنها پیش بیاید همة مسلمانان نسبت به آن احساس همدردی و همدلی میکنند که این عامل میتواند در همبستگی و یکپارچگی ملتهای کنونی تاثیرگذار باشد. قرآن مسلمانان را به وحدت و یکپارچگی دعوت میکند و از تفرقهافکنی و جدایی نهی میکند «واعتصموا بحبل الله جمیعاً و لا تفرقوا»( آل عمران/۱۰۳). اسلام از ما میخواهد که نسبت به ادیان دیگر احترام گذاشته و از نقاط اختلاف و دشمنی پرهیز کنیم. اسلام هیچگاه مبانی قومی و نژادی را ملاک قرار نداده است و از مسلمانان میخواهد با سایر انسانها در کنار یگدیگر همزیستی مسالمتآمیز داشته باشند:«قُل یا أَهلَ الکِتابِ تَعالَوا إِلیٰ کَلِمَةٍ سَواءٍ بَینَنا وَبَینَکُم»؛ (آل عمران، ۶۴) چون پایه و اساس اسلام بر مبنای عقلانیت و منطق و دوری از بدی است.
۴- اسلام از راههای گوناگون میخواهد مردم به یک ساختار نظام مطلوب که همان امت واحده است دست پیدا کند و در این راستا اسلام با سرزمین و مرز جغرافیایی کاری ندارد بلکه میخواهد هر فردی در هر کجای دنیا زندگی میکند به این وحدت برسد. افرادی که در سرزمینهای مختلف زندگی میکنند میتوانند تحت یک مدیریت کلان اسلامی قرار بگیرند و در تعامل با یک دیگر به رشد و کمال برسند به همین منظور خداوند پیامبران را فرستاد تا با هدایت مردم و با ارتباط با او و با بستن عهد و پیمان به آنان کمک کند تا به اهداف عالیه دست پیداکند. قرآن از کلمه «سبل» استفاده میکند تا همة مردم با هر سبک زندگی که دارند و با هر فرهنگ و سنتهای خاص خودشان بتوانند در یک حرکت مشخص به هدف خود برسند و این زمانی تحقق پیدا میکند که امت واحدة اسلامی را تشکیل دهد و زیر لوای مدیریت کلان اسلامی قرار گیرند و ارزشهای آنان با ارزشهای اسلامی در تنافی نباشد.
۵- لازم به ذکر است که باید همواره توجه داشت که دشمنان دین دست روی دست نمیگذارند و اتحاد و قدرت مسلمانان را نمیپذیرند. قدرتهای استعمارگر میدانند که اگر مسلمانان با یگدیگر متحد شوند آنها دیگر نخواهند توانست به راحتی ثروتهای مسلمانان را غارت کنند به همین دلیل تمام تلاش خود را به کار میبرند تا نگذارند این اتحاد صورت پذیرد. یکی از برنامه اصلی این قدرتها ایجاد تفرقه در بین مسلمانان و جنگافروزی در میان آنها است. استکبارگران با استفاده از قدرت تبلیغاتی و رسانههای پرشماری که در اختیار دارند به صورت پیوسته اختلافات میان اقوام و مذاهب مختلف مسلمانان را بزرگ نمایی میکند آنها تلاش میکنند این اختلافات را به مسئله اصلی مسلمانان تبدیل کنند. مثلا اگر تعداد اندکی از افراد نادان و ساده لوح در میان یک قوم یا طرفداران یک مذهب کار اشتباهی انجام دهند رسانههای استکباری با انعکاس گسترده این اقدام و بزرگ نمایی آن تلاش میکنند آن را به تمام پیروان آن مذهب نسبت دهند و به این وسیله میان اقوام و مذاهب مختلف بدبینی و تفرقه را حاکم کنند.
آنها پا را از این هم فراتر میگذارند و پس از آن که ملتها را کاملا از هم جدا کردند با تحریک آنها جنگهای داخلی را میان مسلمانان به راه میاندازند و حتی به صورت پنهانی و یا آشکار به توزیع اسلحه و مهمات جنگی میان آنها میپردازند. نکتة مهم این است که قدرتهای استعمارگر در این جنگها واقعا طرفدار هیچ طرفی نیستند بلکه فقط میخواهند این اختلافات و جنگها طولانیتر شود تا دو طرف مسلمان هر روز ضعیفتر شود. البته شاید عدهای نادان در میان مسلمانان باشند که گمان کنند با توهین به مقدسات طرف دیگر یا کافر شمردن آن طرف، به دین خود خدمت میکنند، اما در دنیای امروز، دیگر هیچ تردیدی باقی نمانده است که به اختلافات قومی و نژادی و مذهبی مسلمانان از یکدیگر بینجامد، در واقع خدمت به دشمنان اسلام عزیز است. وحدت مسلمانان آنقدر اهمیت دارد که مردانی بزرگ و شریف حاضر شدن جان پاکشان را فدای این اتحاد ارزشمند کنند. و در این راستا است که مقام معظم رهبری میفرماید: «هرکس را شما دیدید که ندای تفرقه را سر میدهد این فرد مزدور دشمن است چه خودش بداند یا نداند». بنابراین اتحاد جامعه اسلامی از اهمیت فراوانی برخوردار است و شایسته است مسلمانان برای حفظ قدرت وعزت خود نسبت به اتحاد خودشان حساس باشند و به آن توجه نمایند.
۶- برخی بر این باورند که نمیشود امت واحده را تشکیل داد. ولی باید گفت پیامبر طراحی اولیه فرآیند امتسازی را انجام داد و موفق به تشکیل آن هم شد و براساس آیه «یاایها الناس انا خلقناکم من ذکر و انثی و جعلناکم شعوبا وقبائل لتعارفوا....» (حجرات/۱۳) بیان میدارد که عرب بر عجم و عجم بر عرب سیاه بر سفید و سفید بر سیاه برتری ندارد همانا گرامیترین شما نزد خدا با تقواترین شماست. پیامبر (ص) از قبائل عرب امتی ساخت که بعدها صاحب تمدن عظیم اسلامی شدند.پس بلاد اسلامی هرچند از نظر تعداد و یا مرزهای جغرافیایی متعدد باشند اما این عوامل نمیتواند مانعی برای تشکیل امت واحده گردد.
۷- برای تشکیل امت اسلامی نیازمند ارکانی چون مبانی دینی، مبانی اخلاقی، علمی و عقلانی هستیم تا در سطح جهانی بتوانیم مدیریت کلان را در دست گیریم و زمینه تحقق آن را فراهم نمائیم. چارچوبی که اسلام برای فرایند امتسازی ارئه میدهد چارچوب عقلانی است و اگر بخواهیم به صورت ریشهای به این مساله پرداخته شود، نیازمند برنامهریزی دقیق در این زمینه میباشیم. اسلام برای تحقق این امر از اصل دعوت و اصل تبلیغ در طول تاریخ استفاده کرده است؛ همچنین در زمینه اخلاقی از اصل امر به معروف و نهی از منکر نیز استفاده نمود.اسلام حتی نسبت به غیر مسلمانان هم توجه ویژه ای دارد و مشترکات با آنان را مد نظر میگیرد. «قل یا اهل الکتاب تعالوا الی کلمه سواءبیننا وبینکم الا نعبد الا الله ولا نشرک به شیئا» (آل عمران/۶۴) اسلام نسبت به آزادی به عنوان یک اصل مشترک در امر امتسازی توجه ویژهای دارد و بیان میدارد «لا اکراه فی الدین...» (بقره/۲۵۶).
۸- بنابراین: در فرآیند امت سازی نقش وجایگاه عقل وتاثیر آن در این فرآیند قابل توجه است؛ مبنای اسلام برای تشکیل امت اسلامی مبنای قومی ونژادی نیست؛ اسلام بر اساس یک سری مبانی اسلامی درصدد تحقق امت واحده اسلامی است؛ مرزهای جغرافیایی ودولتهای سرزمینی وتعدد آنان مانعی برای تشکیل امت واحده محسوب نمی شوند؛ اسلام میخواهد با ایجاد وحدت، از تفرقهافکنی دشمنان برای رسیدن به مطامع شان جلوگیری نماید؛ آشنایی مسلمانان به وظایف و مسئولیتهایشان و احساس اخوت نسبت به برادران وخواهران دینی خود امر دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد؛ اسلام مسلمانان را مانند اعضای یک خانواده میداند وآنان را دعوت به یکدلی میکند؛ مسلمانان با این جمعیت عظیمی که هستند اگر با یکدیگر متحد باشند هیچ قدرتی نمیتواند آنان را شکست دهد. قوام جامعه اسلامی به مدیریت کلان اسلامی است که نیازمند برنامه ریزی دقیق میباشد. بر اساس آیات قرآن که مخاطب خود را(یا ایها الناس) بیان میکند.اسلام نه تنها به مسلمانان توجه دارد که امت واحده گردند بلکه از غیرمسلمانان هم میخواهد با هم وحدت کنند./۱۳۲۵//۱۰۲/خ