انقلاب اسلامی نقطه عطف در تحول و مرجعیت تفسیر سیاسی

به گزارش خبرگزاری رسا، بیست‌ و‌ چهارمین پیش‌نشست علمی در راستای همایش “نقش انقلاب اسلامی در تأسیس و توسعه علوم انسانی” با موضوع ”نقش انقلاب اسلامی در آسیب‌شناسی و توسعه تفسیر سیاسی” توسط گروه سیاست با همکاری گروه قرآن‌پژوهی پژوهشگاه و با حضور اساتید و صاحبنظران این حوزه در قم برگزار شد.

حجت‌الاسلام دکتر محمد عابدی عضو هیات علمی گروه قرآن‌پژوهی پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه به عنوان ارائه دهنده بحث، با بیان اینکه تفسیرسیاسی گرایشی خاص از تفسیر است گفت: در این تفسیر مفسر بر کشف مرادهای سیاسی خداوند از آیات تمرکز دارد و می کوشد ظرفیت سیاسی آن دسته از آیات قرآن را که بدون رویکرد سیاسی، ناشناخته مانده بود، کشف نماید و آیات را با رویکرد سیاسی تا حد ممکن تفسیر نماید. تفسیرسیاسی از منظر موضوعی، به سیاست گرایش نشان می-دهد و مفسر آیات را از این زاویه به طور ویژه و برجسته مورد توجه قرار دهد و از مراد و مقصود سیاسی آیات پرده برمی دارد.

وی با اشاره به شکل گیری تفسیرسیاسی قبل انقلاب در ایران گفت: تکون تفسیر سیاسی به عنوان گرایشی در کنار دیگر گرایشها به دوران آغازین تفسیر برمی‌گردد و برخی تفاسیر پر از این دست مطالب اند، مانند: تفاسیر رشید رضا در المنار، سید جمال و عبده ؛شیخ احمد مصطفی مراغی درتفسیر مراغی؛ سید قطب درفی ظلال القرآن؛ قاسمی درمحاسن‌ التأویل ؛ ابن عاشور در التحریر و التنویر؛ علامه طباطبایی درالمیزان؛ آیت‌الله مکارم شیرازی در تفسیر نمونه ؛ آیت‌الله طالقانی درپرتوی از قرآن؛ محمد جواد مغنیه در الکاشف؛ علامه سید محمد حسین فضل‌الله در من وحی القرآن.

وی افزود: این آثار گاهی نیز به عنوان موضوعی عرضه شده اند، مانند منشور جاوید؛ پیام قرآن؛ آثار متعدد آیت الله جوادی آملی؛ شهید محمد باقر صدر در آثار متعدد مثل عناصر المجتمع فی القرآن‌الکریم بناء المجتمع‌الاسلامی؛ شهید محمد باقر حکیم درجامعه انسانی از دیدگاه قرآن و….؛ طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن نوشته مقام معظم رهبری؛ قرآن کتاب زندگی در آیینه نگاه رهبر معظم انقلاب؛ حقوق و سیاست در قرآن آیت الله محمد تقی مصباح یزدی؛ نظریه سیاسی اسلام آیت الله محمد تقی مصباح یزدی ؛ و…. حجم وسیعی از آثار نیز به این گروه متعلق است.هم چنین می توان به برداشتهای سیاسی سید اسد الله خرقانی؛ رضا قلی شریعت سنگلجی وبرداشتهای سیاسی البته آسیب دار گروه های سیاسی همچون مجاهدین (منافقین) خلق؛ گروه التقاطی فرقان قبل از انقلاب نیز اشاره کرد.

عابدی همچنین در بیان تحولات حوزه تفسیر سیاسی پس از انقلاب اسلامی تحولات دانشی تفسیرسیاسی را از مهمترین تحولات برشمرد و تصریح داشت: مهم ترین بخش از تحولات در حوزه تفسیر سیاسی مربوط به تحولات دانشی آن است.این تحولات را در محورهای زیر می توان توضیح داد: محور اول: تلاش برای استنطاق سیاسی قرآن(تولید مسائل سیاسی و پاسخ های قرآنی برمدار موضوع سیاست؛مقدمه انشعاب تفسیرسیاسی از تفسیر به معنای عام). کثرت مسائل همسو و مرتبط از اولین زمینه های انشعاب واستقلال علوم است. بروز انقلاب اسلامی این امکان را برای تفسیرسیاسی فراهم آورد؛ به این صورت که بروز انقلاب اسلامی و چالش های آن با مسائل سیاسی در صحنه عمل، نیازمندی فراوانش به داشتن دیدگاه های قرآن مبنا (در مقابل پاسخ های مبتنی بر مکاتب غربی وشرقی)را تشدید کرد و با این ابراز نیاز، توسط اجزای مختلف نظام اسلامی، پاسخ های فراوان قرآنی تولید وبر اثر کثرت مسائل تولید شده، این مسائل و پاسخ ها بر مدار موضوع واحد سیاست به حدی رسید که ظرفیت انشعاب تفسیر سیاسی از تفسیر به معنای عام آن و تبدیل شدن به دانش جدید را فراهم آورد.

وی محور دوم را شکل گیری تفاسیر موضوعی قرآنی در موضوعات سیاسی دانست و گفت: این نیازمندی موجب شد محققان و مفسران به تدریج،به مسائل سیاسی، به صورت موضوعی در قرآن بنگرند و بکوشند گروهی از مسائل کلان سیاسی را به قرآن عرضه کنند و درپی به نطق درآوردن قرآن و دریافت پاسخ باشند. این رویکرد قدم دوم برای استقلال تفسیر سیاسی از تفسیر عام بود و موجب شد تفاسیر موضوعی پیرامومن موضوعات سیاسی تولید گردد.

عابدی افزود: موضوعاتی خاص مثل حق حکومت؛ انتخابات؛ نقش مردم در حاکمیت؛ شورا و مجلس شورای اسلامی؛ دموکراسی؛ محدوده و قلمروی حکومت؛ نظارت مردم بر حکومت و مسئله امر به معروف و نهی از منکر حاکمان؛ قلمروی اختیارت ولی فقیه ؛ مسئله انتصابات در نظام اسلامی اختیارت رهبری در حوزه جهاد؛و ارتباط با کشورهای اسلامی و غیر اسلامی… ودرشمار دهها مسئله ای بودند که توانستند نگاه مفسران حول موضوعات خاص سیاسی را به قرآن جلب کنند و موجب تولید اثار سیاسی موضوعی در تفسیر شوند. مجموعه آثار شهید مطهری، آیت الله مصباح یزدی، شهید بهشتی و دهها نویسنده متاثر از آنان را در این گروه می توان جای داد.

این عضو هیات علمی پژوهشگاه گسترش گرایش به تفسیرسیاسی از قرآن کریم را از نکات قابل توجه ذکر کرد و تصریح داشت: با افزایش تولیدات سیاسی قرآنی اینک سخن از تولید تفاسیر سیاسی ترتیبی نیز به میان آمده است و مفسرانی در پی آن هستند که دست کم سوره هایی از قرآن را به ترتیب آیات از منظر مسائل سیاسی تفسیر نمایند.مجموعه این تلاشها منجر به تولید گرایشی در تفسیر شد که محصول آن رویکرد سیاسی مفسران در تفسیر آیات را فراهم آورده وبه گسترش گرایش به تفسیر سیاسی منجر شده است. این گرایش نقطه آغاز تولد تفسیرسیاسی به عنوان گرایشی نو در کنار گرایشهای تفسیری دیگر شده است.

در پایان این نشست علمی دکتر عابدی همچنین در بیان تحولات غیر دانشی افزایش رویکرد مراکز علمی و …به برداشتهای سیاسی از قران را از محورهای محم ترسیم کرد و گفت: موضوعات سیاسی بخشی از تولیدات تفسیری را به خود اختصاص داده اند. تولید صدها کتاب با عناوین سیاسی که نویسندگان کشده اند به فهم مراد آیات الهی در مورد مضوعات سیاسی دست یابند گویای این رویکرد است. در حوزه نشریات ، اما تاکنون به رغم حضور نشریاتی قرانی در حوزه علو انسانی مختلف، شاهد نشریه ای در حوزه تفسیر سیاسی نبوده ایم. وبه رغم گسترش رویکرد و گرایش قرآنی بعد از انقلاب در حوزه تفسیرسیاسی شاهد چنین گسترشی نیستیم.

وی همچنین گفت: از منظر تحقیقات و پایان نامه های دانشجویی: در حوزه پایان نامه نویسی هم می توان موضوعات سیاسی را در میان تحقیقات قرآنی مشاهده کرد.این حجم هر چند نسبت به قبل از انقلاب گسترش معناداری یافته است، اما بسیار کمتر از حد مورد انتظار ارزیسابی می شود؛به گونه¬ای که هنوز صدها مسئله سیاسی که می توانست مورد کندکاو دانشجویان وموجب تولید فرهنگ سیاسی قرآنی شود، مورد توجه قرار نگرفته است. /924/د103/ج