مثلث دشمنان روابط ایران و پاکستان

به‌همین مناسبت، پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR در گفتگویی با آقای پیر محمد ملازهی، کارشناس مسائل شبه قاره، زمینه‌ها و راهکارهای گسترش روابط ایران و پاکستان را بررسی کرده است.

با توجه به همسایگی و ظرفیت ویژه روابط ایران و پاکستان، چه کسانی از اتحاد این دو کشور متضرر خواهند شد و سعی در دشمنی با آن دارند؟
ایران در دو سطح با دشمنان مواجه است. یکی در سطح بین‌الملل، که آمریکا در رأس آن قرار دارد و با توجه به تضادی که میان آمریکا و ایران از اوایل انقلاب اسلامی و بعد از پیروزی انقلاب شکل گرفت و تاکنون ادامه پیدا کرده است، سیاست آمریکا ضد ایران است اما در سطح منطقه‌ای نیز به‌نظر می‌رسد رژیم‌صهیونیستی در رأس دشمنان ایران قرار دارد و اهدافی که این کشور پیگیری می‌کند کاملا ضد ایرانی است. همچنین براساس دیدگاه نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم‌صهیونیستی و دیگران در حقیقت این رژیم‌صهیونیستی است که به‌دنبال تغییر نظام در ایران است.

سطح دشمنی دیگر نیز میان عربستان سعودی و امارات با ایران است ‌که البته در سطح دشمنی آمریکا نیست اما این دشمنی‌ها از نظر سیاسی به‌نوعی به جنگ نیابتی تبدیل شده‌اند و خطر جنگ تمام عیار نظامی نیز در این خصوص وجود دارد. اما عربستان از جمله کشورهایی است ‌که با ایران تضاد جدی دارد. خب این سه جریان دشمنی در واقع سعی می‌کنند با مداخله در روابط ایران و پاکستان رابطه‌ی دو کشور را از آرامش و سلامتی دور کنند.

زمینه‌های مشترک تاریخی و فرهنگی چه تأثیری در روابط دو کشور می‌تواند داشته باشد؟
پاکستان امروز، بخشی از حوزه‌ی تمدن ایرانی و اسلامی است. اگر به تاریخ منطقه مراجعه کنید زبان فارسی اساساً در دوران امپراطوری گورکانیان هند، زبان رسمی در شبه قاره‌ی هند بوده است و تا زمان نفوذ انگلیسی‌ها نیز زبان رسمی هند بود. یکی از مناطقی که بسیار تحت تأثیر زبان و فرهنگ ایرانی قرار گرفت، منطقه‌ی لاهور است‌ که از لحاظ تاریخی از زمان غزنویان در حوزه‌ی اقتدار حکومت‌های ایرانی و حکومت غزنویان قرار داشت. بنابراین از این زاویه به لحاظ تاریخی، فرهنگی و مذهبی دو کشور بسیار به هم نزدیک هستند. حوزه‌ی نفوذ فرهنگی ایران به مراتب فراتر از حوزه‌ی نفوذ سیاسی‌اش در پاکستان است.  

مهم‌ترین اهداف و عرصه‌های همکاری طرفین چه موضوعاتی هستند؟
پاکستان یک کشور بزرگ اسلامی،‌ با جمعیتی دویست میلیونی و دارای سلاح هسته‌ای است و جایگاهی محترمانه را در دنیای اسلام دارد. بنابراین پاکستان در جایگاهی قرار گرفته است که بایستی با تمام کشورهای اسلامی رابطه‌ای متوازن داشته باشد. توازن در مناسبات یکی از اهداف سفر نخست‌وزیر پاکستان به ایران است. با نگاه به عربستان سعودی که رقیب و دشمن ایران است و همچنین ایران به‌عنوان همسایه‌ای با مسائل مشترک به‌نظر می‌رسد، هدف سفر نخست‌وزیر پاکستان به تهران، حفظ مناسبات دوستانه و احترام‌آمیز میان دو کشور باشد و در سطوح بعدی نیز هدف، توسعه‌ی مسائل اقتصادی و سیاسی و همچنین تأمین امنیت مرزی مدنظر باشد.

می‌توان امیدوار بود که این سفر در حل مشکلات امنیتی و معضل تروریسم در مرزهای ایران و پاکستان تأثیرات چشم‌گیری داشته باشد؟
به‌طور کلی در مورد تروریسم و جریان‌های افراطی در پاکستان دو برداشت وجود دارد. گروه‌هایی که ضد منافع پاکستان حرکت می‌کنند، گروه‌های تروریستی ارزیابی می‌شوند و گروه‌هایی‌که در جهت منافع پاکستان حرکت می‌کنند، گروه‌های جهادی تلقی می‌شوند. از جمله حزب‌المجاهدین کشمیر، لشکر طیبه که در هندوستان در منطقه‌ی کشمیر تحت کنترل هند به نفع پاکستان وارد مبارزه شده‌اند. در نگاه پاکستان این گروه‌ها جهادی تلقی می‌‌شوند. درحالی‌که در دنیا به‌عنوان گروه‌های تروریستی شناخته می‌شوند. در مورد افغانستان نیز گروه طالبان گروهی تروریستی است، اما از دید پاکستان چون به نفع آنها حرکت می‌کنند، بنابراین تروریست ارزیابی نمی‌شوند و چون تعریف واحدی از گروه‌های رادیکال و تروریستی در پاکستان وجود ندارد به‌نظر می‌رسد مبارزه با این گروه‌ها در پاکستان از وحدتی واحد برخوردار نیست، هرچند که آن‌چه در مرزهای ایران و پاکستان اتفاق می‌افتد بسیار متفاوت است.

حقیقت این است‌که نمی‌توان در خصوص پاکستان و مبارزه با تروریسم به‌طور کامل امیدوار بود، هرچند در مورد مرزهای ایران شاید جدی‌تر عمل کنند. نگاه کلی که در پاکستان وجود دارد نگاهی دوگانه است‌ که تا حدودی تأثیر منفی بر امنیت منطقه‌ای می‌گذارد. نکته‌ی دیگری که در این رابطه وجود دارد این است‌ که پاکستان به‌طور جدی تحت فشار گروه‌های رادیکال همچون طالبان قرار دارد که هدف‌شان اسلامی کردن پاکستان با دیدگاه خلافت‌گری است و اکنون ارتش پاکستان درگیر این مسئله است و همین مسئله، فضا را برای پاکستان جدی‌تر کرده است تا در مورد دیدگاه خود نسبت به گروه‌های تروریست تجدید نظر کند و از گروه‌های رادیکال اسلامی به‌عنوان ابزاری استراتژیک در جهت راهبرد اهداف‌ دفاع نکند.

اگر این جمع‌بندی در تمام بخش‌های سیاسی، نظامی و مذهبی پاکستان حاصل شود در این صورت می‌توان امیدوار بود که پاکستان در سیاست‌های گذشته‌ی خود تجدید نظر کرده است و در ارتباط با مسئله‌ی ‌ایران نیز به‌طور جدی‌تر دو کشور در کنترل مرزها موفق عمل خواهند کرد. به‌خصوص که در جریان این سفر دو کشور پیشنهادات مشخصی را اعلام کرده‌اند. آقای روحانی مسئله‌ی نیروی مشترکی به نام واکنش سریع را مطرح کرده‌اند و پاکستان نیز پیشنهادی شش ماده‌ای را عنوان می‌کند که حاکی‌ از آمادگی برای عملیاتی مشترک در مقابل گروه‌هایی است که امنیت دو کشور را تهدید می‌کنند. اگر این موارد عملیاتی شوند تا حدودی توفیقی برای دو کشور محسوب می‌شود.

ارزیابی شما از دلایل اشاره نخست‌وزیر پاکستان به ناخرسندی بعضی از کشورها از روابط دوستانه ایران و پاکستان چیست؟
دو مسئله وجود دارد. مسئله‌ی اول اینکه به‌هر حال کشورهای مخالف توسعه‌ی مناسبات ایران و پاکستان، در واقع نگران اهداف راهبردی خود در منطقه هستند. پاکستان به‌عنوان یک کشور بزرگ اسلامی از لحاظ فرهنگی و گفتمان مطرح شده در ایران به ما نزدیک است. پاکستان نیز به‌دنبال این مورد است‌ تا کشورهای اسلامی در عین دستیابی به منافع خود با یکدیگر همکاری داشته باشند.

مسئله‌ی دوم این است‌ که برخی کشورها نگران هستند که پاکستان رویه‌ی متوازنی را در سیاست خارجی خود به‌کار ببرد. به‌عنوان مثال عربستان سعودی به‌شدت علاقه‌مند ایجاد روابط دوستانه با پاکستان است و برعکس این ماجرا را برای پاکستان و ایران نمی‌پسندد.

چه پیشنهاداتی برای ارتقاء سطح روابط ایران و پاکستان دارید؟
با توجه به عملیاتی شدن فعالیت‌های دو کشور در چند بخش در مورد توسعه‌ی مناسبات می‌توان امیدواری داشت. بحث اقتصاد تجاری یکی از این موارد است. در شرایط کنونی که ایران در شرایط تحریم قرار دارد، پاکستان فرصتی برای ایران است تا بخشی از نیازها را از طریق این کشور تأمین کنیم. در این رابطه دو طرف امکاناتی دارند که می‌توانند آن را فعال کنند. نیاز پاکستان به انرژی بسیار است و ایران می‌تواند در این مورد کمک کند. انتقال گاز یکی از این موارد است.

در سطح سیاسی نیز اگر دو کشور درک متقابلی از اهداف و الزامات سیاسی یکدیگر داشته باشند، قطعاً همکاری سیاسی بهتری خواهند داشت. بایستی پذیرفت که هر دو کشور دیدگاه سیاسی خاص خود را نسبت به کشورها دارند. مثلاً ایران و عربستان سعودی در رقابت هستند، اما پاکستان با عربستان سعودی مشکلی ندارد و ایران بایستی این مورد را بپذیرد. بنابراین در مناسبات سیاسی نیز اگر به ملزومات یکدیگر احترام بگذارند در این صورت فضا برای گسترش گفتمان سیاسی نیز مساعدتر خواهد بود.

در بخش امنیتی مرزها نیز پیشنهاداتی وجود دارد که اگر از جانب هر دو طرف عملیاتی شود، بنابراین روابط نظامی نیز گسترش خواهد یافت. علاوه بر اینکه پاکستان امکانات آموزشی نظامی در اختیار دارد، مخصوصاً در بخش هوایی که ایران می‌تواند از آن استفاده کند و همچنین ایران نیز دارای امکانات و تکنولوژی در زمینه‌ی نظامی است ‌که می‌تواند مکمل پاکستان باشد تا همکاری گسترده‌تری را در بخش نظامی شاهد باشیم./841/د102/ق