گزارشی از کرسی ترویجی «گونه‌شناسی کنش‌گری طلاب در اینستاگرام»

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، به همت پژوهشکده مطالعات تمدنی و اجتماعی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ظهر روز 23 مردادماه کرسی ترویجی عرضه و نقد ایدۀ علمی با موضوع گونه‌شناسی کنشگری طلاب در شبکه‌های اجتماعی و مطالعۀ موردی اینستاگرام در ساختمان پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی واقع در پردیسان برگزار شد که گزارش تفصیلی آن تقدیم خوانندگان می‌شود:

دکتر مهدی مولایی، دبیر جلسه ابتدا توضیحی دربارۀ گروه مطالعات تمدنی ارائه داد و گفت: در سال‌های اخیر با توجه به تأثیر عمیق فضای مجازی بر روی زندگی‌ها، معاونت خانواده و سبک زندگی دفتر تبلیغات پروپوزال پژوهشی را تحت عنوان گونه‌شناسی کنشگری طلاب در فضای مجازی ارائه داد. آقای کاظمی عهده‌دار این پرونده شده و نزدیک 2 سال روی این پروژۀ تحقیقاتی وقت گذاشته‌اند. البته موضوع اینستاگرام گام اول این پژوهش کلان است که امروز ارائه می‌شود.

سیدمحمد کاظمی قهفرخی، عضو هیئت علمی گروه مطالعات فرهنگی مرکز مطالعات اجتماعی و تمدنی ارائه دهندۀ این پژوهش با بیان اینکه از سال 96 روی این پرونده درحال کار است، 40 گونۀ اصلی را دسته بندی کرده و دربارۀ روش پژوهش خود اظهار داشت: ما طبق نظریۀ گافمن این پروژه را هدایت کردیم؛ البته این نظریه را بازفراوری کردیم و به روز شد. سؤال اصلی این پژوهش بررسی هویت حقیقی طلاب در اینستاگرام است که ما حدود 300 مورد از فعالین را مورد مصاحبۀ حضوری قرار داده‌ایم.

کاظمی 10 طیف از گونه‌های یافت شده را توضیح داد و ضمن بیان مسائل هرکدام، پشت صحنه و جلوی صحنۀ فعالیت آنان را بیان و به نتیجۀ هرکدام اشاره کرد؛ 10 گونۀ بیان شده در جلسه بدین ترتیب است:

1. نهادی(بنیادگرا)؛ این طیف خاستگاهشان پیشاانقلابی است و سعی دارند با درشت جلوه دادن ایرادات جمهوری اسلامی آن را تخریب کند؛ حرف آنان این است که جمهوری اسلامی با دینی جلوه دادن خود می‌خواهد مشروعیت‌سازی کند.
2. باز اندیشی دینی(تجدد طلب)؛ حرف آنها این است که باید دین به‌روزی را ارائه داد و در صدد آن هستند که چهرۀ روحانیت را یک چهرۀ عادی مانند مابقی مردم نشان دهند؛ سعی دارد تا به طلاب جلوۀ این‌دنیایی بدهد و وجه فرامادی و غیرعادی بودن را از جامعۀ روحانیت بردارد تا مردم راحت‌تر ارتباط گیری کنند.
3. مبلغ(فانتزی)؛ خاستگاه اینان همان سنتی و هیأتی است که تلاش می‌کنند مکان‌مند باشند؛ برای مثال در مساجد به فعالیت می‌پردازند و به آن مکان تقدس خاصی می‌بخشند.
4. امدادگری اجتماعی(یاری‌گر)؛ فقر اقتصادی و آسیب‌های اجتماعی را در صدر امور قرار داده اند و برای رفع آنها تلاش می‌کنند؛ نکته دیگر آنها این است که پس از انقلاب، روحانی نباید فقط به سؤالات شرعی جواب دهد، بلکه باید وارد عرصۀ سیاست و اجتماع شود.
5. امدادگری فرهنگی(معلم)؛ برخلاف قبلی که اقتصادی است، اینان درد مردم را فرهنگی می‌دانند و تلاش بر رشد فرهنگی مردم دارند؛ سعی بر آن دارد تا تجارب خودش را در اختیار مردم بگذارد و خودش را صاحب اندیشه نشان دهد.
6. سبک زندگی(رمانتیک)؛ این گونه با انتشار عکس‌هایی از زندگی شخصی و بعضا از محارمش سعی دارد تا ذهنیت بد مردم را نسبت به آخوندها تغییر دهد و علیه فمینیسم فعالیت می‌کند؛ آنان با تعاریف روشنفکری از خطوط قرمز، آنان را جا‌به‌جا می‌کنند.
7. عقلایی(توازن‌بخش)؛ جنبۀ عقلانی و منطقی را رشد می‌دهد و حرفش این است که مردم ما احساسی فکر می‌کنند.
8. عرفی(خود ممنوعه)؛ سعی می‌کند فرهنگ روحانیت را با خورده فرهنگ‌های پایین شهری پیوند دهد و با بیان اصطلاحات و بعضی رفتارهای پایین شهری تلاش می‌کند در جذب افراد موفق شود.
9. گفتمانی(تمایزگرا)؛ این‌ها می‌خواهند با دوگانگی‌های معمول اصول‌گرا و اصلاح‌طلب مخالفت کنند و با تقسیم مردم به انقلابی و غیر انقلابی، دایرۀ انقلاب را افزایش دهند؛ تلاش دارد تا تفاهمات را بزرگ کند.
10. روشنگر(عدالتخواه)؛ گونۀ عدالتخواه با بازخوانی اندیشه‌های امام خمینی(ره) در صدد بیان این است که جامعۀ امروز اشرافی شده و تنها قشری که آسیب می‌بینند، مردم هستند.

سید حسین شرف‌الدین، دانشیار رشتۀ ارتباطات مؤسسۀ امام خمینی(ره) یکی از منتقدین این پژوهش بود. وی نقاط قوت طرح را از جملۀ عمق داشتن، ابتکاری و جدید بودن، داشتن صراحت بیان، دارا بودن مطالعات میدانی از فعالان این عرصه و داشتن تحلیل‌های چندلایه دانست و ابراز داشت: این پژوهش عمق زیادی دارد و پیشنهاد می‌کنم در نهادهای مرتبط به بحث گذاشته شود. نکته دیگری که باید بیان کنم این است که مسئولین حوزه باید از این تحقیق استفاده کنند تا خروجی‌های حوزه را ببینند و بفهمند چه جریاناتی در حوزۀ تبلیغ مجازی فعالیت می‌کنند.

در ادامۀ جلسه، شرف‌الدین به نقد اثر پرداخت و گفت: بعضی از مطالب را باید حداقل دو یا سه بار بخوانیم تا متوجه شویم، اثر قلم غلیظی دارد و این باید اصلاح شود. شما می‌توانستید کار عمیق‌تری انجام دهید و نباید با پیش‌داوری تقسیم‌بندی می‌کردید؛ اگر شما خالی الذهن با این جریانات روبه‌رو می‌شدید شاید تقسیم‌بندی‌های بیشتر و دقیق‌تری را به دست می‌آوردید ولی با این قضیه شما به دنبال شاهد مثال برای ذهنیات خود بودید.

دکتر محمدصادق نصراللهی، عضو هیئت علمی و مدیر گروه فرهنگ و دولت دانشگاه امام صادق(ع) به صورت مجازی و از طریق سایت مرکز همکاری‌های علمی و بین الملل در این جلسه حضور یافت. وی پس از بیان محسناتی از جمله میدانی بودن تحقیق، ابتکاری بودن اثر، چارچوب داشتن کار و داشتن داده‌کاوی دقیق به نقد آن پرداخت و گفت: در فرم کتاب باید دقت بیشتری شود؛ باید تصاویر بیشتری در کتاب به کار رود و فونت‌ها و نوشته‌ها جذاب‌تر باشد.

نصراللهی نیازمندی این پژوهش به عکس و تصاویر را بیشتر دانست و برای جذاب‎‌تر شدن اثر عنوان کرد: شما باید در انتخاب عناوین دقت بیشتری می‌کردید؛ عناوینی که برشمردید از گروه‌های طلاب خیلی رسا نیست و باید چیزی باشد که مفهوم را منتقل کند. درست است که شما توانستید از نظریۀ ذهنی گافمن خروجی بگیرید و چیز عینی ارائه دهید، ولی باید بدانید که نظریۀ گافمن توان علمی بالایی ندارد که بتواند از استقراء، قیاس به ما تحویل دهد. در روش باید تجدید نظرهایی بکنید.

سپس دکتر حمید ضیایی پرور ضمن تشکر از پژوهش و دکتر کاظمی دربارۀ فضاهای مجازی فیلتر شده، عنوان کرد: بحث امروز بحث خوب و جدیدی بود؛ ولی خب باید به فضاهای دیگر نیز پرداخته شود؛ برای مثال در ایران هنوز تلگرام فضای اجتماعی پر شوری برای مردم است.

سیدمحمد کاظمی در دفاعیه از پژوهش انجام شده خاطرنشان کرد: تمایز در افراد زیاد بود و من از هر عنوانی که نام بردم، حداقل از چند مورد مصاحبه گرفتم. بنده با افراد شاخص جبهۀ انقلاب نیز مصاحبه کردم؛ حتی از کسانی که در معرض خلع لباس هم بودند، مصاحبه شد ولی خب اصلا با اصلاح‌طلبان مصاحبه نکردم. این کار خیلی ایراد دارد ولی خب انقدر در این زمینه کم‌کاری شده که این پژوهش با این همه نقد، جلو آمده و دیده شده است.

وی روش پژوهش خود را روشی ابتکاری دانست و تأکید کرد: چارچوب این تحقیق نظریۀ گافمن بود ولی ابتکاراتی که در روش بوجود آوردیم کاملا نظریۀ او را تغییر داد؛ ما در ابتدا محیط را بررسی کردیم و سپس به سراغ خود رفتیم تا خروجی و نتیجۀ کار را در مخاطبین ببینیم.

دکتر نصراللهی، عضو شورای راهبری مرکز نوآوری و ایده‌پردازی علوم انسانی اسلامی در پایان، نقدهای مبنایی را به روش این پژوهش وارد آورد که به علت ضیق وقت، بحث وی به جلسه‌ای دیگر موکول شد./ز502/ب1