خلأ کمبود گردشگری معنوی در وزارت میراث فرهنگی و گردشگری

صنعت بزرگ گردشگری شامل بخش‌های مختلفی می‌شود که یکی از مهم‌ترین آنها «گردشگری مذهبی» است. تمامی ادیان و مذاهب در سراسر جهان اماکن، آثار، سنت‌ها و مراسم‌های مذهبی مختلفی دارند که به یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری آنها تبدیل شده است.

در این میان دین اسلام و مسلمانان نقش بسزایی در این شاخه از گردشگری دارند. مراسم حج، زیارت اماکن مقدس و وجود مراسم‌های عزاداری یا جشن‌های مذهبی مسلمانان از بزرگترین رویدادهای گردشگری مذهبی در جهان هستند.

حجت الاسلام سید مصطفی دریاباری مدیر مؤسسه فرهنگ و تمدن اسلامی در گفت و گو با خبرنگار  سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، درباره تقویت نقش گردشگری در مقابله با ایران هراسی و الگوی گردشگری تعالی بخش مطالبی را ارائه کردند که در ذیل آورده شده است:

آیا در متون دینی به بحث گردشگری پرداخته شده است؟

ما در بحث گردشگری باید اول سراغ منابع دینی برویم احادیث و آیات، و وقتی با دقت به آنها توجه کنیم می بینیم که در بحث گردشگری آیات و روایات فغوجود دارد که به این موضوع پرداخته شده است.

از بحث سفر گرفته که پایه گردشگری بر اساس سفر است، و ما توصیه های فراوانی در این بخش داریم مثل: سیرو فی الارض و هم روایات فراوانی داریم که به این موضوع پرداخته شده است.

ممدوح بودن سفر نکته بسیار مهمی است و مورد تاکید دین بوده و در مورد آن بحث‌های مختلفی نظیر آداب سفر داریم و باید گفت که در واقع گردشگری زیر مجموعه سفر شمرده می شود.

ما برای میزبان نیز آدابی داریم که در متون ما آمده است، همچنین برای مسافران و مهمانان هم آدابی داریم و همه این موارد برای توریست های خارجی نیز می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

آیا مهمانوازی های ایرانی در امر گردشگری می تواند کمک کند؟

مهمان نوازی ایرانی ها بسیار مشهور است و می توان گفت این میهمان نوازی‌ها برگرفته شده از تمدن اسلامی است و ما آن را در ایران رعایت می کنیم و این یکی از نکات بسیار مهم در بحث گردشگری بوده و مردم ایران می توانند به همین جهت در گردشگری بسیار موفق باشند و باید گفت این شیوه رابطه مستقیم با بحث گردشگری دارد. 

بحث گردشگری در گذشته چگونه بوده است؟

بحث گردشگری در فضای اسلامی در قرون مختلف و زبان‌های مختلف اسم های زیادی داشته ولی این بحث هر چه جلوتر می آید با عناوین مختلفی مثل سفرنامه ها دیده می شود.

باید گفت ما انواع و اقسام گردشگری ها را داریم. مثل گردشگری علمی، گردشگری زیارت و گردشگری سلامت و دیگر انواع آن که به خاطر همین سفرنامه‌ها نیز با عنوانین مختلف بیان شده است.

بعضی از این سفرنامه ها علمی، بعضی بازرگانی و برخی اقتصادی هستند،  ما پشتوانه سنتی ایران اسلامی هم در بحث سفرنامه ها داریم از ناصرخسرو گرفته تا دیگران به آن پرداخته اند.

فضای گردشگری بعد از انقلاب اسلامی چگونه است؟

فضای انقلاب اسلامی در بحث گردشگری تاکیدی بر سنت‌های اسلامی است یعنی تاکید بر سفر هایی هست که ممدوح شمرده شده و برای کسب تجربه و برای فهم بهتر است و باید گفت در کنار آن نیز گردشگری علمی، تجاری و آموزشی هم به وجود آمده است.

همچنین باید به این نکته اشاره کرد که در فضای بعد از انقلاب اسلامی ما از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به وزارت میراث فرهنگی و گردشگری رسیده ایم که این نشان می دهد که نظام مقدس جمهوری اسلامی توجه ویژه‌ای به امر گردشگری دارد و بعد از انقلاب توجه بیشتری به این حوزه شده است.

گردشگری معنوی چیست و چگونه سبب تعالی بخشی می شود؟

یکی از انواع و اقسام گردشگری، گردشگری معنوی است که بعضی آن را گردشگری مذهبی یا دینی هم می نامند، که روح حاکم بر آن تعالی بخشی است. در این نوع گردشگری، هدف یا مقصد برمی گردد به یک جنس معنوی، مذهبی و یا دینی که در آن وجود دارد.

مقصد در این نوع گردشگری در ایران، غالبا آستانه امامان ع، امامزادگان و یا مساجد یا تکیه‎ها و حسینی‎ها و یا بازدید از یک رویداد و مراسم مذهبی مثل دهه محرم یا سنت و آیین دینی مذهبی است. 

ما از گوشه گوشه کشورهای مختلف اروپایی و آمریکایی می بینیم که گردشگرانی خود را در محرم به این مراسم ها می رسانند که این آداب ورسوم ما را ببینند. 

آیا اربعین حسینی نیز جنبه گردشگری برای ما دارد؟

بله ما از کشورهای مختلفی شاهد آن هستیم که افرادی می خواهند در این مراسم بزرگ معنوی شرکت کنند و این افراد از ایران نیز عبور می کنند و خود همین نیز باعث بحث گردشگری در ایران می شود.

در فضای گردشگری مذهبی چه نکاتی باید مورد توجه قرار گیرد؟

در فضای گردشگری مذهبی چند نکته لازم است و آن این است که ما علی رغم فضای گردشگری معنوی و مذهبی و بحث تعالی بخشی آن، اما وزارت میراث فرهنگی و گردشگری ما بخش ویژه گردشگری دینی را نداشته و این مهم این مطلب را می رساند که این بخش ویژه باید در این وزارتخانه راه اندازی شود.

از نکات دیگری که باید به آن توجه کرد نهادهایی هستند که می‌توانند در این امر از جنبه اسناد بالادستی ورود کنند، نهادهایی مثل: شورای عالی انقلاب فرهنگی و همچنین مرکز استراتژیک نهاد ریاست جمهوری نیز از دیگر نهادهایی است که می تواند موجب تقویت گردشگری دینی شود. باید در این مراکز به نگاه بالادستی نسبت به گردشگری مذهبی و تعالی بخش توجه شود.

غیر از نگاه باید توجه به گردشگری دینی و تعالی بخش نیز از طریق ابلاغ، پیگیری و نظارت نیز انجام شود و این مهم است و ما فقط نباید به توصیه و ابلاغ بسنده کنیم باید در مرحله در اجرا نیز به وزارتخانه میراث فرهنگی و گردشگری توجه شود و  این بخش از گردشگری با هر عنوانی در این وزارت خانه راه بیفتد.

آیا حوزه و دانشگاه نیز می توانند در بخش گردشگری دینی وارد شوند؟

حوزه و دانشگاه نیز می توانند در بحث گردشگری دینی و مذهبی و معنوی وارد شوند، خود حوزه می تواند در این زمینه که دغدغه مقام معظم رهبری بوده وارد شود و به عنوان متولی بحث دینی کشور مناسب است که مبانی بحث گردشگری اسلامی را پیگیری کرده و خروجی آن را در اختیار مراکز مختلف قرار دهد.

آیت الله اعرافی رئیس حوزه علمیه قم سال گذشته در این زمینه مطالبی را بیان کردند که آن مطالب بسیار راهگشا بود و شروعی خوبی بود ولی این امر باید از ادله بیرون کشیده شده و یک یا چند مدل اسلامی مشخص برای آن ارائه شود. حوزه های علمیه، باید فقه گردشگری را از لابلای مسائل موجود تحقیق و تدوین کند.

 آینده بحث گردشگری دینی را چگونه ارزیابی می کنید؟

توجه ارگانها به بحث گردشگری دینی باید متفاوت شود، یکی از تفاوت ها توجه به کشورهایی است که عمده گردشگران ما از آنجا می آیند که خصوصا گردشگری دینی است، نمی گویم که به کشورهای اروپایی و آمریکایی و شرق آسیا توجه نشود ولی نباید همه ظرفیت های گردشگری در آنها دیده شود و کمتر به گردشگری دینی در کشورهای همسایه و مسلمان توجه شود. 

در دنیا اغلب گردشگری هر کشوری از همسایه ها و مناطقی است که هم قاره با آن کشور هستند در صورتی که برخی از ما گاهی برعکس می فهمیم و فکر می کنیم گردشگر حتماً باید از اروپا و یا آمریکا بیاید و باید رنگ و چشم رنگی داشته باشد.

بهترین کشورها در زمینه گردشگری در جهان، کشورهایی هستند که توانسته‌اند از ظرفیت همسایه‌های خود استفاده کنند زیرا کشورهای همسایه می توانند با هزینه کمتر و نزدیک بودن آداب و رسوم به آن کشور مراجعه کنند.

باید نگاهمان و رویکردمان تغییر کند و این اشتباهی که تا به حال داشتیم را رفع کنیم و باید گردشگری دینی را از کشورهای همسایه خود شروع کنیم.

برخی از هزینه های هنگفتی که صرف معرفی ایران برای گردشگران کشورهای دور دست می شود، باید برای آماده کردن و فراهم نمودن زیر ساخت های کشور برای همسایگان شود.

 از وزارت میراث فرهنگی و گردشگری و هم آستا‌ن‌های مقدس و سازمان اوقاف این درخوست را دارم که زیرساخت ها و برنامه های خود را نسبت به مقصدها تنظیم کنند و امامزاده ها را تجهیز کنند برای جذب گردشگر دینی بیشتر، اگر سازمان اوقاف و امور خیریه پای گردشگری بیاید، گردشگری دینی و تعالی بخش متفاوت شده و متحول می شود. 

اماکن متبرکه ما ظرفیت هایی است که ما می‌توانیم داشته باشیم و برنامه ریزی انجام دهیم که با حفظ حرمت اماکن مقدسه، مقصد های خوبی برای گردشگری شوند و گردشگری دینی ما به واسطه آنها رونق پیدا کنند.

فقط در قم ما ۲۳ هزار گردشگر غیر مسلمان از ۸۳ کشور در سال ۹۷ قبل کرونا داشتیم. آیا این ظرفیت سازی دیپلماسی مردمی ۸۳ کشور بر اساس زیارت، آیا راهبردی و بین المللی نیست؟

گردشگری دینی در دیپلماسی عمومی کارگشاست. لذا به عنوان مثال می بینید اربعین ظرفیت ساز می شود.

البته خوب است اشاره تیتروار به بحث فرهنگی و سبک زندگی در گردشگری بکنیم. هر چند این خود بحث مجزایی می طلبد که بیان آن به وقت دیگری موکول می کنیم. فقط یک نکته و آن اینکه طرح گردشگری بدون پیوست فرهنگی نادرست می باشد و در بلندمدت ضررآفرین است. زیرا گردشگری لبه تیز و برنده ای هم دارند که بدون پیوست فرهنگی با آن مواجه خواهیم شد.

از نکاتی که در آینده گردشگری دینی باید در نظر بگیریم، موزه میراث اسلامی در کشور های دیگر باید زده شود. در این زمینه کم کار کرده ایم.