گزارش سفارت آمریکا از نظر فرانسه درباره سکونت امام در پاریس

پاییز ۱۳۵۷ فشارهای حکومت عراق بر امام، باعث می‌شود ایشان عراق را ابتدا به مقصد کویت و نهایتا به مقصد فرانسه ترک کند. تغییر مقصد غافلگیرانه به مقصد پاریس، به خاطر تکمیل‌بودن مدارک و بی‌مشکل بودن پاسپورت، به راحتی انجام می‌شود. ناگهان فرانسه، با معضلی مهم یعنی حضور مهم‌ترین و فعال‌ترین چهره مخالف رژیم شاه در کشورش روبرو می‌شود که باید آن را تدبیر کند. پس از ورود امام به پاریس، تعلاملات زیادی بین ساواک و سرویس اطلاعات فرانسه برای تصمیم‌گیری درباره چگونگه مواجه شدن با حضور امام در این کشور صورت می‌گیرد.

از سوی دیگر، آمریکا که مهمترین پشتیبان رژیم شاه است نیز، مساله را پیگیری می‌کند. سفارت آمریکا در پاریس، دوماه پس از حضور امام در آن کشور، گزارشی از نظرات فرانسه درباره امام را به وزارت امورخارجه آمریکا منعکس می‌کند. متن کامل این گزارش که رونوشتی از آن برای سفارت آمریکا در تهران نیز ارسال شده، بعدها در جریان تسخیر لانه جاسوسی و بازیابی اسناد آن، بدست آمد. موسسه مطالعات و پزوهش‌های سیاسی، در چهل و چهارمین سالگرد این سند، متن کامل و تصویر آن توسط موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی منتشر می‌شود.

خیلی محرمانه

۸ دسامبر ۱۹۷۸_۱۷ آذر ۱۳۵۷

از: سفارت آمریکا، پاریس_۶۰۲۳۸

به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی. آنی._۱۸۷۳

 مرجع: مکالمه تلفنی بارتولومو/ هارتمن مورخ ۷ دسامبر ۱۹۷۸

موضوع: استراتژی فرانسه در قبال خمینی

۱-خلاصه: به تازگی گزارش جامعی در مورد سیاست فرانسه در قبال خمینی، از کاخ الیزه دریافت نموده‌ایم. فرانسوی‌ها می‌خواهند حداکثر تلاش خود را در کمک به دولت ایران و ممانعت از ایراد بیانات تشنج برانگیز توسط خمینی به خرج دهند. آنها اخیرا اعمال فشارهای خویش را بر خمینی افزایش داده‌اند، اما گمان نمی‌کنند که این کارشان وی را خاموش سازد. آنها مسئله اخراج وی را از نظر دور نداشته‌اند، ولی در حال حاضر معتقدند که این عمل تأثیر مصیبت باری بر اوضاع داخلی ایران خواهد داشت، چون در آن صورت، جناح مخالف شاه ادعا خواهد کرد که دولت ایران به فرانسه فشار آورده تا خمینی را از آن کشور اخراج نماید. نگرانی دیگر فرانسوی‌ها این است که اگر خمینی از آن کشور اخراج شود ممکن است وارد کشوری شود که به او در انجام تحریکات خویش آزادی عمل بیشتری بدهد. به طور خلاصه باید گفت که از نظر فرانسوی‌ها معمای موجود عبارت از ضرورت اعمال فشار بیشتر بر خمینی به منظور ساکت ماندن است، بدون اینکه موجبات تحریک ناآرامیهای بیشتر در ایران پدید آید. منبع ما در کاخ الیزه شخصأ و به طور غیررسمی اظهار داشت در صورتی که دولت آمریکا هر پیشنهادی در زمینه اینکه فرانسه چگونه عمل نماید داشته باشد، کاخ الیزه از شنیدن آن استقبال می کند. پایان خلاصه.

۲-با توجه به تشنج های فزاینده در ایران، رایزن سیاسی از کارشناس امور بین‌الملل کاخ الیزه خواست تا در رابطه با شیوه‌ی برخورد فرانسه با خمینی مطالبی را در اختیارش قرار دهد. رایزن سیاسی خاطرنشان ساخت که ما گزارشات نگران کننده‌ای دریافت داشته‌ایم مبنی بر اینکه خمینی طی تماسهای تلفنی با پیروان خویش در ایران از آنها خواسته است که به گردآوری سلاح بپردازند زیرا در چند روز آینده به آنها نیاز خواهند داشت. و تأکید نمود که نگرانی واشنگتن در رابطه با اوضاع داخلی این کشور افزایش یافته است. رایزن سیاسی اظهار داشت که صحبتهای وی غیررسمی بوده و دستوری در این زمینه دریافت نکرده است، مقام الیزه نیز به همین ترتیب پاسخ داد. سخنان و مطالب وی را در عین غیررسمی بودن، می توان معتبر تلقی نمود.

۳-مقام الیزه گفت سیاست فرانسه در قبال خمینی دارای سه مرحله بوده است. مرحله اول زمانی آغاز شد که دولت فرانسه از طریق تلکس خبری اطلاع حاصل کرد خمینی وارد فرانسه شده است. منبع ما با به یاد آوردن مورد ابوداود، ابتدا قصد داشت راهی برای اخراج فوری خمینی از فرانسه بیابد. وی در آن زمان با ژیسکارد که سرگرم بازدید رسمی از برزیل بود در همین رابطه تماس گرفت و ژیسکارد نیز عکس العمل مشابهی را از خود نشان داد. اما بنا به گفته منبع ما که به تلخی این مطلب را اظهار می داشت، متأسفانه دولت ایران پاسپورت و مدارک منظمی در اختیار خمینی قرار داده بود، و به همین دلیل دولت فرانسه نمی توانست تحت پوشش یک بهانه قضایی از شر وی خلاصی یابد.  دستور بعدی ژیسکارد که آن هم از برزیل صادر شده بود، این بود که اگر خمینی بخواهد در فرانسه بماند باید ساکت شود. بنابر این مرحله اول که تنها چند روز بیشتر دوام نیافت، اعمال فشار بر خمینی به منظور ساکت نگاه داشتن وی بود.

۴-بنا به گفته منبع ما، اولین عکس العمل جناح مخالف دولت ایران، پوشاندن سفارت فرانسه در تهران با دسته‌های گل بود چون فرانسه خمینی را پذیرفته بود. و جناح مخالف نیز در همین رابطه یک عکس العمل شدیدا ضدفرانسوی از خود نشان داد. در نتیجه وزیر دربار شاه به سفیر فرانسه گفت که این عکس‌العمل، مشکلاتی برای دولت ایران پدید آورده است، وزیر از فرانسوی‌ها خواستار نشان‌دادن «انعطاف‌پذیری» بیشتر در برخورد با خمینی شد. فرانسوی‌ها نیز موافقت نموده مرحله دوم سیاست خویش را که تا هفته گذشته ادامه یافت آغاز کردند، که ویژگی اصلی‌اش، تلاشهای فرانسه در جهت مجاز شمردن سخن‌گفتن خمینی و در عین حال متقاعد ساختن وی به اجتناب از دعوت به خشونت بود.

۵-در پایان هفته گذشته، دولت ایران برای اولین بار از دولت فرانسه خواست تا فعالیتهای خمینی را محدود سازد. منبع ما در مورد نحوه طرح این درخواست چندان مطلع نبود، وی تنها به گفتن این مطلب اکتفا کرد که این درخواست به طور غیرمستقیم،  ولی به نحوی مطرح گردید که در مورد ماهیت اعتباری آن جای هیچ شک و تردیدی را باقی نمی گذاشت. پس از درخواست دولت ایران، دولت فرانسه مرحله سوم و کنونی سیاست خویش در قبال خمینی را آغاز کرد که ویژگی اصلی‌اش، افزایش اعمال فشار بر خمینی می باشد. آنها مدیر کل امور کنسولی (کلود شایه) را نزد خمینی فرستادند تا موضع رسمی دولت را به اطلاع وی برساند. اعزام شایه دو علت داشت: یکی اینکه دولت ایران خواستار انجام اقدامی در این زمینه شده بود و دیگر اینکه میزان درخواستهای خمینی از پیروانش افزایش چشمگیری یافته بود.

 بنا به گفته منبع ما، این اعلام مواضع شامل همان مطالبی بود که توسط دولت فرانسه به طور علنی بیان شده بود. اهمیت آن در بیان شدنش نهفته بود. پس از تماس شایه، دولت ایران تماس مستقیمی با فرانسوی‌ها نداشته است اما ظاهرا به تشویق دولت، مطالب تشکرآمیزی در همین رابطه در مطبوعات ایران درج شده، که بنا به گفته منبع ما بدون ظرافت و مهارت بوده است. منبع ما در کاخ الیزه افزود که جناح مخالف در ایران اکنون می‌گوید  فرانسه سیاست سخت‌تری در قبال خمینی اتخاذ کرده است. وی این گفته را انکار نمود، چون در محتوای مواضع شایه مطلب جدیدی گنجانده نشده بود.

۶- علاوه بر موضع گیری شایه، فرانسوی‌ها انجام هرگونه مصاحبه توسط خمینی را ممنوع اعلام کرده و برای کاهش میزان ارتباط وی با پیروانش، در چهارچوب نظام دموکراتیک خویش روشهای مختلفی به کار گرفته اند. همچنین یکی از اعضاء کابینه اردن نیز در حال حاضر در پاریس به سر می‌برد و خواستار اتخاذ روش معتدل‌تری در قبال خمینی شده است. شاه حسین نیز سفر رسمی‌اش به فرانسه را در تاریخ ۱۱ دسامبر آغاز خواهد کرد (بنا به اظهارات مطبوعات فرانسه. ولی منبع ما در الیزه این موضوع را تأیید ننمود)، و احتمالا از خمینی خواستار در پیش‌گرفتن همین رویه خواهد شد. مقام الیزه با صراحت اظهار داشت که به نظر آنها نمی‌توان انتظار داشت که این امر بتواند بهطور جدی از جار و جنجال خمینی بکاهد.

 فرانسویها مسئله اخراج وی از این کشور را از نظر دور نداشته‌اند و در صورتی که او مستقیما خواستار توسل به خشونت شود، وی را اخراج خواهند کرد. اما بنا به گفته این منبع، فرانسوی‌ها می‌ترسند که مبادا این راه‌حل، یعنی اخراج، بیش از خود مشکل به وخامت اوضاع بیانجامد. درباره اخراج، دو موضوع سبب ترس و نگرانی فرانسوی‌ها شده است. موضوع اول این است که شاید مخالفین موجود در ایران چنین ادعا کنند که دولت ایران به فرانسوی‌ها فشار وارد آورده تا از شر خمینی خلاص شود. که این موضوع می تواند به تضعیف موضع شاه منتهی شود. موضوع دوم این است که خمینی بتواند به سهولت در کشور دیگری مستقر شود_که شاید یکی از کشورهای عربی تندرو باشد_ و به این ترتیب بیش از فرانسه آزادی عمل در موضع‌گرفتن به دست آورد. رابط ما در کاخ الیزه تأکید کرد از نظر فرانسه مهمترین موضوع، حفظ آرامش داخلی در ایران است و دولت فرانسه نمی‌خواهد اقدامی در جهت تحت فشار قرار گرفتن دولت ایران انجام دهد. با این وصف این منبع از نحوه برخورد دولت ایران با این مسئله انتقاد می‌کرد. وی گفت دولت ایران با ارائه تمام مدارک حقوقی مورد نیاز خمینی از جمله پاسپورتی برای ورود و اقامت وی در فرانسه، مرتکب اشتباه بزرگی شده است.

۷- بدین ترتیب فرانسه قربانی ساختار دموکراتیک نظام حکومتی‌اش شده است. از طرف دیگر، بنا به گفته منبع ما، دولت ایران تمام امکانات لازم برای ممانعت از رسیدن نظریات خمینی به پیروانش در ایران را مانند سانسور مطبوعاتی و طرق دیگر در اختیار دارد. او به عنوان یک نمونه بارز الجزایر را مطرح کرد که از زمان بیمار شدن بومدین، تمام نسخه‌های نشریه لوموند را جمع آوری کرده است. وی با اظهارات ما مبنی بر اینکه دولت ایران از عکس العمل جناح مخالف در صورت مبادرت به این اقدام ترس دارد، موافقت کرد و گفت اظهارات وی در مورد ایران، تنها جنبه اظهارنظر داشته و نمی تواند به عنوان پیشنهاد تلقی گردد

۸- در خاتمه، منبع ما تأکید کرد که فرانسه (در رابطه با خواست دولت ایران و تجزیه و تحلیل خویش از اوضاع جاری) حداکثر تلاش خود را انجام می‌دهد تا علاوه بر کمک به دولت ایران، مانع از آن شود که خمینی برای تحقق اهدافش از فرانسه استفاده کند. او در پایان صحبتهایش صریحا گفت دولت فرانسه در این مرحله از سیاست خویش نمی‌داند از کجا باید کارش را آغاز کند. و شخصا افزود کاخ الیزه آماده پذیرش و شنیدن پیشنهادات دولت آمریکا در همین زمینه است.