یادداشت؛
مخالفت با تحول حوزه، مخالفت با پیشرفت دین
تنها عاملی که در مسیر شدن حوزه و تحول برنامه‌ریزی شده آن می‌تواند قد علم کند و چند صباحی امواج خروشان تحول را به سردی بکشاند، بخشی‌نگری و کوتاه‌بینی است که یا از سر دوستی نادانی و یا کاهلی و ضعف اعتقاد به بایستگی بالندگی حوزه است.
اگر حوزه بخواهد از تحول بگریزد، منزوى خواهد شد؛ مخالفت با تحول حوزه علمیه، مخالفت با پیشرفت دین در کشور است؛ البته کسانی باید تحول را ایجاد کنند که صلاحیت آن را داشته باشند؛ این وظیفه مؤثرین در حوزه است. مدیران حوزه، فضلاى حوزه، صاحبنظران حوزه باید همتشان این باشد. از تحول نباید گریخت؛ به دهن کسانی بزنید که در مقابل هر حرف اصلاحی، وسوسه‌ای را وسط می‌گذارند.
مقام معظم رهبری در دیدار با گروهی از نخبگان حوزه علمیه قم در ۱۳ آذر ۱۳۷۴؛ در سخنانی که با عنوان «حفظ، ترمیم، بالندگی» شناخته شد، مهم‌ترین عوامل اصلاح و تحول حوزه را مطرح کردند: «حوزه علمیه قم که ما امروز نام آن را با افتخار و تعظیم و تجلیل می‌بریم، در واقع مصطفی و مستحصل حوزه‌های شیعه در طول تاریخ حوزه‌ها است... ما امروز در قبال چنین حوزه‌ای، که میراث دوازده قرن است، وظیفه داریم. من به سه وظیفه در کنار هم اشاره می‌کنم که اینها از بدیهیات است و استدلال و بحث نمی‌خواهد. اول حفظ، دوم ترمیم، سوم بالندگی.»
معظم‌له پس از آن به نارسایی‌های روز حوزه اشاره کردند که عبارتند از:
۱. عدم گسترش کمّی متناسب روحانیت
۲. عدم گسترش محتوای حوزه
۳. عدم گسترش در نشر و تبلیغ
ایشان علت این نارسایی‌ها را چنین برشمردند:
۱. فقه، به زمینه‌های نوظهور گسترش پیدا نکرده یا خیلی کم گسترش پیدا کرده است
۲. عدم گسترش کافی و لازم در باب کلام
۳. تبلیغ از حوزه جدا شده است
رهبر انقلاب سپس به علاج و راه درمان نیز اشاره کردند:
۱. قبول درد
۲. گماشتن همت به علاج
۳. بیدارشدن روح کار در جوانان حوزه
۴. تصدی مرکزی به طور مشخص برای انجام امور کلان حوزه
۵. ایجاد محیط‌های باز برای پرورش افکار
۶. تغییر جدی کتب درسی
۷. ایجاد رشته‌های مستقل کلام
۸. واردکردن زبان بیگانه در درس‌های اجباری حوزه
۹. تقسیم تدریجی طلاب، حسب اهداف
پس از این در بهمن ۱۳۸۱ جمعى از دانش‌آموختگان و پژوهشگران حوزه علمیه قم در نامه‌ای به آیت‌الله خامنه‌ای اعلام آمادگی کردند بار ایده «نهضت نرم‌افزاری و تولید علم» از سوی رهبر انقلاب را به دوش بکشند. رهبر انقلاب در پاسخ به این نامه نیز ضمن پیشنهاد‌هایی برای بازشدن افق نوگرایی، آزاداندیشی و نظریه‌پردازی برای تولید علم، اظهار امیدواری کردند که مراحل اجرای این ایده دچار فرسایش ادارى نشود و تا پیش از بیست‌وپنجمین سالگرد انقلاب اسلامی، نخستین ثمرات مهم آن آشکار شده باشد.
اما نقطه عطف توجه مقام معظم رهبری به حوزه و بازتاب مطالبات حوزویان تحول خواه را می‌توان در سخنرانی در جمع دانش‌آموختگان و پژوهشگران حوزه دید که در هشتم آذرماه ۱۳۸۶ برگزار شد. در این جلسه هفده نفر از نخبگان حوزه‌های قم، مشهد و اصفهان نکاتی را مطرح ساختند و حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نیز ضمن تایید دغدغه‌های مطرح شده، رهنمود‌هایی را ارایه کردند که سرفصل آن رهنمود‌ها از این قرار بود:
۱. آینده نگری برای حوزه و برنامه ریزی
۲. مدیریت تحول
۳. مدرک مستقل حوزوی و پرهیز از مدرک گرایی
۴. تسهیل کتب حوزه همراه با غنای علمی
۵. تکمیل و کارآمد شدن مدیریت حوزه
۶. سیاست‌گذاری کلان حوزه در شورای عالی
۷. تدوین چشم انداز
۸. بذل فرصت کافی در شورا برای مدیریت حوزه
۹. استفاده از بدنه کارشناسی حوزه
۱۰. تشکیل شورای برنامه ریزی حوزه
۱۱. آمار گیری دقیق
۱۲. برگزاری کرسی‌های آزاد اندیشی
۱۳. منزلت اجتماعی و تشکیل هیئت علمی
۱۴. سمینار مدیران مدارس علمیه و انتقال تجارب
۱۵. انسجام مرکزیت حوزه برای تعامل با نظام و دولت
۱۶. تشکیل موسسه تربیت مبلغ بین‌المللی
۱۷. برنامه ریزی برای تجلیل و تعظیم منبر
سرفصل دغدغه‌های نخبگان نیز که در قالب گزارش، انتقاد، پیشنهاد و راهکار مطرح شد به شرح زیر است:
۱. فقه اسلامى؛ پاسخ‌گوى نیازهاى آینده
۲. تخصص‌گرایى و اصلاح متون درسى
۳. اختصاص سهم بیشتر به قرآن
۴. عملیاتى شدن وحدت حوزه و دانشگاه
۵. تفکیک قلمرو وحدت و تعامل
۶. راه‌هاى اصلاح جایگاه علوم انسانى
۷. به رسمیت شناختن هویت مستقل علمى حوزه
۸. مرجعیت رسمى حوزه‌ها در عرصه معارف اسلامى
۹. اتخاذ راهبردهاى عملى براى تعامل
۱۰. تمرکززدایى در ارتباط دستگاه‌هاى نظام با حوزه
۱۱. تدوین نظام‌نامه جامع حوزه‌هاى علمیه
۱۲. ضرورت هماهنگى بین دستگاه‌هاى تبلیغاتى
۱۳. ترسیم سیاست تبلیغى واحد و منسجم در کشور
۱۴. عمق‌بخشى به فرایند تبلیغ و فعالیت مبلغان
۱۵. تعمیم عرصه‌هاى تبلیغ
۱۶. شناسایى و تقویت ظرفیت‌هاى جدید تبلیغى
۱۷. پیشنهادهایى براى اهتمام بیشتر به ادبیات در حوزه
۱۸. هماهنگى در تعیین اهداف حوزوى
۱۹. برنامه‌ریزى براى حضور خواهران طلبه خارجى
۲۰. آموزش عربى و انگلیسى
۲۱. لزوم پیشرفت حوزه در بخش بین‌المللى
۲۲. موانع تبلیغ دین در عرصه بین‌المللى
۲۳. راه فعال‌تر شدن حوزه در بخش بین‌المللى
۲۴. تأسیس معاونت بین‌الملل حوزه
۲۵. تأسیس مؤسسه آموزشى و پژوهشى بین‌المللى
۲۶. تأسیس مدرسه علوم عقلى و گسترش درس‌هاى عرفان
۲۷. آسیب‌شناسى نظام حوزه از جهت تدریس
۲۸. متن‌محورى به جاى موضوع‌محورى
۲۹. رفع کاستی‌هاى منطق حوزه
۳۰. ضرورت کاهش دوره تحصیل
۳۱. آسیب‌ها و بایسته‌هاى فقه‌آموزى و فقه‌پژوهى
۳۲. لزوم تحول در فضاى پژوهشى حوزه
۳۳. تبیین جایگاه فقه و اصول در نظام آموزشى
۳۴. نحوه تعامل مؤسسات آموزشى با مدیریت حوزه
۳۵. شناسایى و طبقه‌بندى استعدادهاى خواهران
۳۶. ضرورت توجه به تحصیلات تخصصى خواهران
۳۷. سامان‌دهى و هدف‌مند کردن فعالیت‌هاى پژوهشى خواهران
۳۸. لزوم تعامل بین مراکز حوزوى فرهنگى و حوزه خواهران
۳۹. محورهاى تعامل حوزه و نظام اسلامى
۴۰. تعامل حوزه و نظام بر اساس نظریه امام (ره)
۴۱. راه کارهاى تحقق الگوى مطلوب تعامل حوزه و نظام
۴۲. استفاده از فناورى براى ابلاغ رسالت فراگیر اسلام
۴۳. پیشنهادهایى در بهره‌گیرى از فناورى اطلاعات
۴۴. راه‌هاى تربیت طلاب هدف‌مند و کارآمد
۴۵. تحولات لازم در عرصه برنامه‌ریزى
۴۶. تحولات لازم در عرصه پذیرش طلاب
۴۷. تهدیدهاى نهضت نرم‌افزارى
۴۸. راه کارهایى براى پیشبرد نهضت نرم‌افزارى
۴۹. تأکید بر تدوین متون درسى
۵۰. ضرورت انجام پژوهش در ضمن تحصیل
۵۱. توجه به مقوله هنر در حوزه
۵۲. همکارى حوزه و وزارت آموزش و پرورش
۵۳. حضور در صحنه بین‌المللى و مقابله با عقاید باطل
۵۴. ضرورت تدوین طرح جامع حوزه‌هاى علمیه
مسئله تحول در حوزه علمیه، باز و بار‌ها در بیانات معظم‌له تکرار و مطالبه شده است. مثلا در دیدار اعضای شورای عالی حوزه‌های علمیه، در مهر ۱۳۹۵ فرمودند: «یکی از نیاز‌های مهم حوزه علمیه در شرایط کنونی، «تدوین طرح تحول» در حوزه و برنامه‌ریزی بلندمدت، دقیق و زمان‌بندی‌شده بر اساس این طرح تحول و اهداف مورد نظر است... باید یک «مرکز مطالعات راهبردی» متشکل از نخبگان و فرزانگان هوشمند حوزوی تشکیل و برنامه تحول و دیگر برنامه‌های راهبردی حوزه، در این مرکز تدوین شوند».
اکنون سال‌ها از این بیانات دقیق، حکیمانه و موشکافانه گذشته است و بد نیست مطالبه‌ای داشته باشیم از تک تک این بند‌ها و نکته‌ها و حوزه را بسنجیم که چقدر در تحقق این منویات و تصریحات، موفق بوده و کجا‌ها باید تجدید نظر شود.
واقعیت این است که رهبر انقلاب فرمودند: «تحول اجتنابناپذیر است. تحول، طبیعت و سنت آفرینش الهى است؛ این را بار‌ها من مطرح کردهام، گفته ام. تحول رخ خواهد داد. خوب، حالا یک واحدى را، یک موجودى را فرض کنیم که تن به تحول ندهد؛ از یکى از دو حال خارج نیست: یا خواهد مُرد یا منزوى خواهد شد. یا در غوغاى اوضاعِ تحول یافته مجال زندگى پیدا نمی‌کند، زیر دست و پا له میشود، از بین میرود؛ یا اگر زنده بماند، منزوى خواهد شد... میشود رفت، میشود از تحول دورى گزید، اما با انزوا. اگر حوزه بخواهد از تحول بگریزد، منزوى خواهد شد؛ اگر نمیرد، اگر زنده بماند. البته مایه دین مانع مردن میشود، اما منزوى خواهد شد؛ روزبه روز منزوىتر خواهد شد. تحول حتمى است، منتها تحول دو طرف دارد: تحول در جهت صحیح و درست، تحول در جهت باطل و غلط. ما باید مدیریت کنیم که این تحول در جهت درست انجام بگیرد. این وظیفه مؤثرین در حوزه است. مدیران حوزه، فضلاى حوزه، صاحبنظران حوزه باید همتشان این باشد. از تحول نباید گریخت».
در ۳۰ آبان ۱۴۰۳ یعنی همین چند روز پیش، مجددا مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از اعضای جامعة الزهراء نکاتی درباره تحول در حوزه علمیه را یادآور شدند و فرمودند: «چنانچه زمام تحول به دست افراد عاقل و متدیّن باشد جامعه و بشریت اعتلاء پیدا می‌کند، اما بدون آن، تحول رو به گمراهی و انحطاط میرود همچنانکه امروز در جوامع غربی، منکرات عقلی به معروف تبدیل شده است. حوزه علمیه برای مردم و تبلیغ و پیش‌بُرد دین و ایجاد حاکمیت دینی است که با توجه به در حال تحول بودن جامعه، حوزه علمیه هم باید برای انجام صحیح وظایف خود روزآمد شود».
رهبر انقلاب، به‌روزرسانی کتاب‌ها و شیوه‌های درسی در حوزه‌های علمیه و ورود به مسائل مورد نیاز جامعه از جمله مسائل پولی و مالی، حکمرانی، خانواده و مسائل جدید همچون رمز ارز‌ها را از جمله الزامات تحول در حوزه علمیه خواندند و افزودند: «مخالفت با تحول حوزه علمیه، مخالفت با پیشرفت دین در کشور است البته کسانی باید تحول را ایجاد کنند که صلاحیت آن را داشته باشند».
باری! تنها عاملی که در مسیر شدن حوزه و تحول برنامه‌ریزی شده آن می‌تواند قد علم کند و چند صباحی امواج خروشان تحول را به سردی بکشاند، بخشی‌نگری و کوتاه‌بینی است که یا از سر دوستی نادانی و یا کاهلی و ضعف اعتقاد به بایستگی بالندگی حوزه است. در برابر این چالش نیز به همان جمله روشنگرانه رهبر فرزانه انقلاب تکیه می‌کنیم که در جمع طلاب و روحانیان فرمودند: «بعضی، تا گفته میشود که «حوزه را اصلاح کنید» میگویند: «آقا! این حوزه اصلاح بردار نیست» و دلیلی هم برایش میسازند. مثلاً می گویند:، چون اینها مخالفند، یا آنها اقدام نمیکنند؛ و مانند این بهانهها. نه آقا! چرا این حرف‌ها را میزنید؟! کدام مجتمع علمی، رؤسایی به این خوبی، طهارت و نزاهت، یا بزرگانی به این قداست و باتقوایی دارد؟! کجا جوانانی با این انگیزه، زهد، بیتوقّع و با این شور و شوق دارد؟ چرا ما مأیوس باشیم؟! این حوزه علمیّه می‌تواند نابسامانیهایش را خودش سامان دهد و باید اصلاح را از درونِ خودِ حوزه آغاز کند. این نابسامانیها، انواع و اقسامی دارد؛ مانند زمینه‌های محتوایی، شکلی، سازماندهی، نظام آموزشی، کتاب‌های درسی و امثال اینها... بسیاری از بزرگان حوزه هستند که می خواهند اقدامات خوبی انجام دهند. شما جوانان باید آنها را پشتیبانی و کمک کنید. باید از آنها بخواهید و توقّع داشته باشید. شما، مانند فرزندان بزرگان حوزه هستید. فرزند هم به پدرش مراجعه و اصرار می‌کند تا او برایش کاری انجام دهد. بالأخره، باید بشود و چارهای نیست.» و نیز در جمع فضلای حوزه فرمودند: «به دهن کسانی بزنید که در مقابل هر حرف اصلاحی، وسوسه‌ای را وسط می‌گذارند.»
حامد عبدالهی
ارسال نظرات