«تیکا» در لبنان: فرشته نجات یا ابزار نفوذ؟

اهمیت ژئوپولیتیکی لبنان برای ترکیه سبب شده است آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (تیکا) به‌عنوان مهم‌ترین بازوی توسعه نفوذ بین‌الملل ترکیه از سال 2006 در حوزه‌های اجتماعی و زیرساختی لبنان پروژه‌های مختلفی را اجرا کند.

اهمیت لبنان برای ترکیه

لبنان به‌دلیل موقعیت ژئوپولیتیکی خود در شرق مدیترانه و نزدیکی به حوزه نفوذ ترکیه، برای آنکارا از اهمیت استراتژیک برخوردار است. بر اساس تحلیل‌های مرکز مطالعات راهبردی خاورمیانه (ORSAM)، ترکیه از طریق لبنان به‌دنبال گسترش نفوذ اقتصادی و سیاسی خود در منطقه به‌ویژه برای دسترسی به بازارهای مدیترانه‌ای و ایجاد یک پایگاه فرهنگی برای رقابت با دیگر بازیگران منطقه‌ای است،

در همین راستا دفتر هماهنگی تیکا در بیروت در سال 2012 تأسیس شد؛ اما این نهاد از سال 2006 در لبنان و به‌خصوص استان‌های شمالی آن فعال بوده است. پس از تأسیس دفتر هماهنگی، فعالیت‌های تیکا بر اساس اولویت‌های سیاست خارجی ترکیه در حوزه‌های آموزش، بهداشت، حفاظت از میراث مشترک تاریخی و فرهنگی، کشاورزی، تولید و آموزش حرفه‌ای توسعه یافت.

برخی از پروژه‌های تیکا در لبنان

آموزش

آموزش به‌دلیل تأثیر بلندمدت بر نسل‌های آینده و ایجاد پیوندهای فرهنگی، ابزار مؤثری برای نفوذ پایدار است. ترکیه با سرمایه‌گذاری در آموزش لبنان، روابط اجتماعی را تقویت و ذهنیت مثبتی میان جوانان لبنان ایجاد می‌کند تا نفوذ فرهنگی و سیاسی خود را گسترش دهد،

به همین دلیل تیکا در بخش آموزش، اقدامات متعددی را انجام داده است که از جمله آنها می‌توان به بازسازی هتل تمرین، آموزشگاه فنی و حرفه‌ای جهانگردی «بیرحسن» در بیروت با هدف ایجاد یک منبع درآمد برای آموزشگاه، ساخت دادگاه آموزشی دانشگاه لبنان برای ارتقای سطح مهارت دانشجویان و تجهیز دانشگاه طرابلس به صفحات خورشیدی تولید برق اشاره کرد.

این آژانس همچنین در سال‌های گذشته چندین مدرسه در طرابلس را بازسازی کرده است. این پروژه‌ها شامل بازسازی اساسی ساختمان‌ها، تجهیز آنها به امکانات آموزشی مدرن مانند آزمایشگاه‌ها، کتابخانه‌ها و اتاق‌های کامپیوتر بوده است.

بهداشت

حوزه بهداشت به‌دلیل اثرگذاری مستقیم به‌ویژه در جامعه لبنان به‌دلیل کمبودهای فراوان در ارائه خدمات بهداشتی از اهمیت ویژه‌ای برای توسعه تعاملات ترکیه با جامعه لبنان برخوردار است،

برای مثال، ساخت بیمارستان ترکیه در صیدا یکی از مهم‌ترین پروژه‌های این سازمان در این زمینه است. این بیمارستان که در سال 2010 در مرکز شهر افتتاح شد، با هدف ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به جامعه محلی، به‌ویژه افراد کم‌درآمد، ساخته شده و شامل بخش‌های مختلفی مانند جراحی، داخلی، مراقبت‌های ویژه و بخش‌های پزشکی دیگر است. تیکا نه‌تنها در ساخت، بلکه در تجهیز و بازسازی بیمارستان نقش داشته است.

مشارکت در تجهیز بندر بیروت

تیکا با ادعای بهبود زیرساخت‌های اداری و عمومی و تسهیل ارائه خدمات به مردم اقدام به تجهیز بندر بیروت به دستگاه‌های مورد نیاز تخلیه و بارگیری و ساخت و بازسازی دو دفتر گردشگری کرده است.

حمایت از اشتغال و کسبو‌کار

یکی از معضلات اصلی لبنان، بحران بیکاری و فقر است که در سال‌های اخیر شدت بیشتری یافته است. بر اساس گزارش‌های سازمان ملل در سال 2023، نرخ بیکاری در این کشور به بیش از 30 درصد رسیده است و بیش از 80 درصد از جمعیت آن در شرایط فقر زندگی می‌کنند،

در این میان، ترکیه از طریق آژانس همکاری و هماهنگی خود وارد عمل شده و با تمرکز بر دو گروه کلیدی یعنی جوانان و زنان، تلاش کرده است نفوذ خود را در جامعه لبنان نهادینه کند.

زنان و جوانان: محورهای کلیدی نفوذ فرهنگی

زنان به‌دلیل نقش اساسی‌ در جامعه‌پذیری و انتقال ارزش‌های فرهنگی و جوانان به‌عنوان آینده‌سازان جامعه، گروه‌هایی استراتژیک برای ترکیه محسوب می‌شوند. تیکا با اجرای پروژه‌های هدفمند، نه‌تنها به توانمندسازی اقتصادی این گروه‌ها کمک کرده، بلکه از این فرصت برای ترویج فرهنگ ترکیه و ایجاد ذهنیت مثبت نسبت به خود نیز بهره برده است.

برای نمونه، تیکا در منطقه «الخروب» پروژه‌ای را اجرا کرده که در آن با برگزاری دوره‌های آموزشی مرغداری و اهدای تجهیزات به زنان خانه‌دار، هم معیشت آنان را بهبود بخشیده و هم از طریق تعامل مستقیم، ارزش‌ها و هویت فرهنگی ترکیه را به این قشر معرفی کرده است،

به همین ترتیب، در شهر طرابلس، «تیکا» با ارائه دوره‌های آموزشی حرفه‌ای به جوانان بیکار، فرصت‌های شغلی جدیدی برای آنان فراهم کرده و همزمان پیوندهای فرهنگی و اجتماعی میان ترکیه و لبنان را تقویت کرده است.

تأثیر فعالیت‌های تیکا بر روابط اقتصادی و نفوذ سیاسی ترکیه در لبنان

فعالیت‌های تیکا در لبنان، فراتر از کمک‌های توسعه‌ای و بشردوستانه، تأثیراتی قابل‌توجه بر روابط اقتصادی و نفوذ سیاسی این کشور در لبنان داشته است. پروژه‌های تیکا در لبنان، به‌ویژه در زمینه‌های بازسازی زیرساخت‌ها، توسعه کشاورزی و حمایت از کسب‌وکارها، زمینه را برای افزایش صادرات کالاهای ترک به این کشور فراهم کرده است. شرکت‌های ترک با حضور در پروژه‌های تیکا و ارائه خدمات و کالاهای خود، سهمی قابل‌توجه از بازار لبنان را به خود اختصاص داده‌اند.

نتیجه‌گیری

سازمان همکاری و هماهنگی ترکیه (تیکا) با اجرای برنامه‌های متنوع و گسترده در لبنان، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای توسعه نفوذ نرم آنکارا شناخته می‌شود.

این نهاد با تمرکز بر ارائه کمک‌های بشردوستانه، به‌شیوه‌ای مؤثر در راستای تحقق اهداف سیاست خارجی و تأمین منافع ملی و ترکیه در لبنان فعالیت می‌کند. بر اساس تحلیل‌های موجود، تیکا با بهره‌گیری از قدرت نرم و دیپلماسی توسعه‌ای، به‌طور قابل‌توجهی در حال گسترش حوزه نفوذ ترکیه است، در این راستا، تدوین و اجرای راهبردهای دقیق و متناسب با تحولات منطقه، توسط مسئولان جمهوری اسلامی ایران، امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است.