از نیکسون تا ترامپ: نگاهی به سفر‌های رؤسای‌جمهور آمریکا به خلیج فارس

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا امروز سه‌شنبه عازم خلیج فارس است و قرار است از عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی بازدید کند. این سفر، بازگشت به منطقه‌ای است که میزبان اولین سفر خارجی او در دوره نخست ریاست‌جمهوری‌اش بود و جایی که بزرگ‌ترین قرارداد تسلیحاتی تاریخ آمریکا را با عربستان سعودی امضا کرد.

سفر ترامپ به خلیج فارس، بار دیگر بر اهمیت دیرینه این منطقه در سیاست خارجی آمریکا در خاورمیانه تأکید می‌کند. سفر رؤسای‌جمهور آمریکا به خلیج فارس از سفر تاریخی ریچارد نیکسون به عربستان سعودی در سال ۱۹۷۴ آغاز شد و در طول سال‌ها توسط دیگر روسای جمهور آمریکا ادامه یافت؛ در حالی که دیگر رؤسای‌جمهور درگیر جنگ، دیپلماسی و منافع نفتی در این منطقه بودند.

ریچارد نیکسون نخستین رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده بود که در ۱۴ ژوئن ۱۹۷۴ به خلیج فارس سفر کرد. این سفر بخشی از تور گسترده‌تری بود که شامل ایران، مصر، سوریه و اسرائیل نیز می‌شد. نیکسون در ریاض با پادشاه وقت عربستان، فیصل بن عبدالعزیز، دیدار کرد. هدف این سفر، تثبیت روابط دوجانبه پس از تحریم نفتی ۱۹۷۳ بود؛ زمانی که تولیدکنندگان عرب نفت، در واکنش به حمایت آمریکا از اسرائیل در جریان جنگ یوم کیپور، صادرات نفت به آمریکا را قطع کردند و موجب بحران سوخت و اختلالات اقتصادی در غرب شدند.

چهار سال بعد، در ژانویه ۱۹۷۸، جیمی کارتر نیز از عربستان سعودی دیدن کرد. او با پادشاه خالد و ولیعهد وقت، فهد بن عبدالعزیز، ملاقات نمود و همچنین در این سفر به ایران و مصر نیز سر زد.

در جریان جنگ خلیج فارس، به منظور اعلام همبستگی با نیرو‌های ائتلاف، جرج اچ. دبلیو. بوش در نوامبر ۱۹۹۰ به عربستان سعودی سفر کرد. او با پادشاه فهد و امیر کویت دیدار کرد و برای سربازان آمریکایی و بریتانیایی مستقر در نزدیکی ظهران در شرق عربستان سخنرانی کرد. بوش در واپسین روز‌های ریاست‌جمهوری خود، در ۳۱ دسامبر ۱۹۹۲، بار دیگر با پادشاه فهد دیدار کرد تا درباره ثبات منطقه در پی جنگ خلیج فارس گفت‌و‌گو کند.

بیل کلینتون در دوره پس از جنگ سرد، این مسیر را ادامه داد. در ۲۸ اکتبر ۱۹۹۴، به کویت سفر کرد و با امیر جابر الاحمد الصباح دیدار نمود و خطاب به نیرو‌های آمریکایی که پس از عملیات طوفان صحرا (۱۹۹۱) همچنان در کویت مستقر بودند، سخنرانی کرد. در دوره دوم ریاست‌جمهوری‌اش، کلینتون در سال ۲۰۰۰ به عمان نیز سفر کرد و به نخستین و تنها رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده بدل شد که به این کشور سفر کرده است. او در مسقط با سلطان قابوس بن سعید دیدار کرد. این دیدار، طبق گزارش‌ها، به‌صورت ناگهانی و در فرودگاه ترتیب داده شده بود.

در دوران ریاست‌جمهوری جرج دبلیو. بوش، پس از حملات ۱۱ سپتامبر و در بحبوحه جنگ‌های عراق و افغانستان، سفر‌های رئیس‌جمهور آمریکا به خلیج فارس به‌طور چشمگیری افزایش یافت. بوش نخستین رئیس‌جمهور وقت آمریکا بود که در ژوئن ۲۰۰۳ به قطر سفر کرد. در این سفر، او با امیر حمد بن خلیفه آل ثانی دیدار کرد و به ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا (CENTCOM) در دوحه رفت و برای نیرو‌های آمریکایی سخنرانی کرد.

بوش در سخنرانی‌ای در پایگاه نظامی آمریکا در قطر، با لحنی قاطع وعده داد که تسلیحات کشتار جمعی صدام حسین را پیدا خواهد کرد، در حالی‌که در آن زمان بحث‌های داغی در جریان بود مبنی بر این‌که هیچ مدرک قطعی مبنی بر وجود چنین تسلیحاتی که جنگ را آغاز کرده بود، یافت نشده است.

در ژانویه ۲۰۰۸، بوش از کویت، بحرین، امارات متحده عربی و عربستان سعودی بازدید کرد. این سفر شامل دیدار‌هایی در بحرین با پادشاه حمد بن عیسی آل خلیفه و در امارات با رئیس‌جمهور خلیفه بن زاید آل نهیان و نخست‌وزیر محمد بن راشد آل مکتوم بود. در جریان این سفر، بوش نخستین رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده بود که از بحرین و امارات بازدید کرد. در کویت نیز، وی با مقامات عالی‌رتبه نظامی آمریکا دیدار و با نیرو‌های مستقر در اردوگاه عریفجان سخنرانی کرد. همچنین با امیر کویت، صباح الاحمد الجابر الصباح، گفت‌و‌گو داشت.

در تاریخ ۱۳ ژانویه ۲۰۰۸، ولیعهد ابوظبی، شیخ محمد بن زاید آل نهیان (راست)، در اصطبل‌های سلطنتی باشگاه مسابقات و اسب‌سواری «الأسایل» در سوَیحان، در حدود ۳۰ کیلومتری خارج از ابوظبی، نظاره‌گر بود که جرج دبلیو بوش شاهینی را در دست گرفته بود. بوش در جریان این سفر خاورمیانه‌ای خود، در سخنرانی کلیدی‌اش خطاب به مردم ایران گفت: «شما حق دارید زیر حکومتی زندگی کنید که به خواسته‌هایتان گوش دهد.»

آخرین مقصد بوش در خلیج فارس در این سفر، عربستان سعودی بود؛ جایی که با پادشاه عبدالله در ریاض دیدار کرد. وی در ماه مه همان سال نیز بار دیگر با پادشاه عبدالله دیدار کرد. این دیدار‌ها در حالی انجام می‌شد که همچنان تنش‌هایی درباره مسائلی مانند قیمت نفت و همکاری ضدتروریسم وجود داشت. این نشست‌ها در سایه بررسی‌های مداوم درباره نقش عربستان در حملات ۱۱ سپتامبر قرار داشت، چراکه ۱۵ نفر از ۱۹ هواپیماربای آن حملات، تبعه عربستان بودند.

باراک اوباما، رئیس‌جمهور بعدی آمریکا، نخستین بار در ژوئن ۲۰۰۹ از عربستان سعودی دیدن کرد و در ریاض با پادشاه عبدالله دیدار داشت؛ این دیدار درست یک روز پیش از سخنرانی تاریخی او در دانشگاه قاهره در ۴ ژوئن انجام شد، جایی که او خواستار «آغازی نو» بین ایالات متحده و دنیای اسلام شد.

اوباما و پادشاه عبدالله در مراسم استقبال در مزرعه سلطنتی در منطقه الجنادریه در حومه ریاض، با یکدیگر خوش‌وبش کردند. هدف از این سفر، آغاز تلاش‌هایی برای برقراری ارتباط بهتر با جهان اسلام و ترویج صلح بود. اوباما در مارس ۲۰۱۴، در بحبوحه ناآرامی‌های ناشی از بیداری عربی، بار دیگر برای دیدار با پادشاه عبدالله به ریاض بازگشت. در ژانویه ۲۰۱۵ نیز پس از درگذشت پادشاه عبدالله، اوباما برای دیدار با پادشاه تازه‌منصوب‌شده، سلمان بن عبدالعزیز، به عربستان رفت.

در سال پایانی ریاست‌جمهوری‌اش، اوباما در آوریل ۲۰۱۶ در نشست شورای همکاری خلیج فارس در ریاض شرکت کرد. تمرکز این نشست بر مقابله با تروریسم و توافق هسته‌ای تازه اجرایی‌شده با ایران بود؛ توافقی که کشور‌های حوزه خلیج فارس نسبت به آن بی‌اعتماد بودند.

در این نشست، اوباما با شیخ محمد بن زاید آل نهیان، ولیعهد ابوظبی، گفت‌و‌گو کرد.

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت، در نخستین سفر خارجی‌اش در دوره اول، عربستان سعودی را انتخاب کرد و در ۲۰ مه ۲۰۱۷ وارد ریاض شد. او با پادشاه سلمان و رهبران شورای همکاری خلیج فارس در اجلاس عربی-اسلامی-آمریکایی دیدار کرد. در این سفر، ترامپ توافق تسلیحاتی‌ای به ارزش ۳۵۰ میلیارد دلار با عربستان امضا کرد — بزرگ‌ترین قرارداد تسلیحاتی تاریخ.

در حالی‌که سفر‌های دوره اول ترامپ به خلیج فارس به عربستان محدود بود، تعاملات او با منطقه فراتر رفت. دولت اول او توافق‌نامه ابراهیم را امضا کرد که به موجب آن، امارات و بحرین روابط خود را با اسرائیل عادی‌سازی کردند. ترامپ پیش‌تر گفته بود که می‌خواهد عربستان را نیز به این توافق وارد کند، اما جنگ غزه این تلاش‌ها را پیچیده کرده، زیرا عربستان اعلام کرده که عادی‌سازی روابط منوط به مسیر روشن برای تشکیل کشور مستقل فلسطین است.

جو بایدن، رئیس‌جمهور پبشین آمریکا، در ژوئیه ۲۰۲۲ تلاش دیپلماتیک خود را در منطقه آغاز کرد و به جده سفر کرد تا در اجلاس شورای همکاری خلیج فارس +۳ (شامل مصر، عراق و اردن) سخنرانی کند. در این سفر، او با ولیعهد محمد بن سلمان دیدار کرد — چرخشی آشکار در سیاست او، چراکه پیش‌تر گفته بود عربستان را به خاطر قتل جمال خاشقجی در سال ۲۰۱۸، به یک «دولت مطرود» تبدیل خواهد کرد. این تغییر رویکرد، بازتابی از یک تغییر راهبردی بود؛ بایدن به دنبال همکاری عربستان برای تثبیت بازار جهانی انرژی پس از حمله روسیه به اوکراین بود.