فرزندآوری؛ مقوله‌ای که قربانی ناکارآمدی سیاسی می‌شود

به گزارش خبرگزاری رسا، خانم فریبا شهیدی‌فر، استاد و پژوهشگر سطوح عالی حوزه علمیه خواهران تهران، در گفت‌وگویی با اشاره به موضوع «ارتباط فرزندآوریِ شایسته با کارآمدی نظام سیاسی در پاسخ گویی به نیازهای مردم در آموزه های وحیانی با تاکید بر کلام امامین انقلاب»، اظهار کرد: یکی از مباحث بسیار مهم و بحث ‌برانگیز در اندیشه سیاسی، بحث «کارآمدی سیاسی» است، این بحث از آنجا که در مورد جنبه‌های عینی و عملی موفقیت یک نظام در تحقق اهداف و برنامه‌هایش و رسیدگی به وضعیت مادی و معنوی مردم می‌باشد، اهمیت فراوانی پیدا کرده است.

وی افزود: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، نظام سیاسی حاکم در ایران بر اساس تعالیم اسلامی شکل گرفت و در حقیقت نیروهای انقلابی از همان ابتدای شروع نهضت نیز در پی تحقق نظام سیاسی اسلام در ایران بودند، از نظر لغوی، کلمه «کارآمدی» در زبان فارسی به تأثیر، سودمندی، اثر بخشی، کارآیی و فایده ترجمه شده است و در فرهنگ علوم سیاسی، این اصطلاح به اثربخشی، تأثیر، توانایی نفوذ، کفایت،‌ قابلیت و لیاقت، معنا شده است.

خانم شهیدی‌فر ادامه داد: به تعبیری، «کارآمدی» موفقیت در تحقق اهداف با توجه به امکانات و موانع است و «اهداف» در بحث کارآمدی، تابع نظام ارزشی است که نظام ارزشی نیز به طور کلی تابع نظام جهان‌ شناسی خواهد بود، مضاف بر اهداف، نظام ارزشی بر بعضی امکانات و موانع نیز تأثیرگذار است بنابراین، کارآمدی هر نظام با توجه به جهان ‌بینی و نظام ارزشی آن مشخص می‌گردد، امام خمینی‌(رحمه الله علیه)، ضمن تقسیم سیاست به حیوانی و انسانی، سیاست در اسلام را تعریف کرده و هدف غایی سیاست را در اسلام هدایت جامعه به سوی صراط مستقیم دانسته است و هدف حکومت اسلامی، از منظر ایشان تأمین سعادت بشر یعنی قرب الهی است، گذشته از این هدف که هدف اصلی سیاست در اسلام است، اهداف فرعی دیگری نیز چون تعلیم و تربیت، آزادی، حاکمیت قانون اسلام، عدالت، استقلال و خودکفایی و از همه مهم تر، امنیت و رفاه نیز دنبال می شود.

استاد و پژوهشگر سطوح عالی حوزه علمیه خواهران تهران گفت: یکی از نکات بسیار مهمی که امام(ره)، از همان ابتدای حرکت شان مد نظر قرار دادند، برقراری امنیت و رفاه در جامعه بود که به عبارت دیگر، می‌توان گفت، یکی از اهداف میانی حکومت برای کارآمد بودن همین نکته است، ایشان معتقد بودند که باید عدالت اسلامی اجرا شود تا همه به استقلال و رفاه برسند اما دومین عاملی که باید در بحث کارآمدی مدّ نظر قرار گیرد، بحث امکانات است زیرا امکانات، اصول و ابزارهای مورد نیاز را شامل می‌شود، از قبیل اصول فکری حاکم بر رفتار حکومت، مثل مشروعیت مبانی اعتقادی، رعایت مصلحت عمومی، خدمتگزاری و ابزارها مانند نظارت و کنترل همگانی، مشارکت و همکاری، حسن تدبیر و مدیریت و سرانجام نیروهای متعهد و متخصص که محور اصلی این بحث است.

یکی از امکانات و ابزار مهم برای کارآمد شدن حکومت، استفاده از نیروهای متعهد و متخصص است

وی مطرح کرد: از نگاه امام(ره)، یکی از امکانات و ابزار مهم برای کارآمد شدن حکومت، استفاده از نیروهای متعهد و متخصص است. ایشان، همواره بر تعهد و تخصص به عنوان دو بال مهم برای کارمندان و کارگزاران دولت به منظور کارآیی مفید و تحقق کارآمدی تأکید کرده است، با افزایش جمعیت در محدوده سرزمینی حکومت‌ها، مسئولیت کارگزاران در برآوردن نیازهای مردم به همان نسبت افزایش می‌یابد و بدیهی است در هر کشوری متصدیان امر حکومت، به دنبال کسب مشروعیت و مقبولیت از سوی شهروندان بوده و تمام تلاش خود را در راستای جلب رضایت ایشان می‌نمایند که در نتیجه، می‌توان انتظار داشت که نظام سیاسی حاکم در کشورهایی که دارای ازدیاد جمعیت هستند، می‌تواند به شرط احراز حمایت مردمی از کارآمدی بیشتری برخوردار باشد، در واقع، کارآمدی نظام در پاسخ گویی به نیازهای مردم، از ثمرات رضایت مندی آنان است که قبلا مورد بحث قرار گرفت.

خانم شهیدی‌فر مطرح کرد: پاسخ‏گویی، حداقل از دو ناحیه، در ایجاد کارآمدی برای حکومت مؤثر است؛ ناحیه‏ اول آن است که پاسخ‏گو وقتی می‌‏داند که باید در قبال اقدامات و فعالیت ‏ها و وظایف محوله به خود پاسخ‏گو باشد، تمامی اهتمام خود را مصروف انجام درست کارها نموده و تلاش می ‏کند وظایف محوله را به خوبی سامان دهی کند تا در قبال جامعه احساس شرمندگی و وظیفه ‏نشناسی نکند زیرا احساس پاسخ‏گویی، به طور طبیعی، جریانی از تلاش فکری و پژوهش و به دنبال آن اقدامات معطوف به مطالبات انجام شده را سر و سامان می‏دهد و قوام و ساز و کار حکومت را به استحکام فرامی‌‏خواند و بنیان مرصوصی از نهادی پاسخ‏گو را پایه گذاری می ‏کند.

وی ادامه داد: ناحیه‏ دوم آن است که وقتی مردم و آحاد جامعه ملاحظه می‏ کنند که حکومت آنان در قبال کارهایی که انجام می ‏دهد و در قبال وظایفی که برعهده گرفته است، پاسخ‏گو است و توضیحات لازم را در خصوص توفیقات و یا ناکامی‏ های خود ارائه می‌‏کند و به خصوص در این توضیح و بیان صداقت لازم را نشان می‏‌دهد، نسبت به لیاقت و توانایی و قابلیت حکومت خود دل گرم شده و انگیزه‏ حمایت از اقدامات آن را کسب می‏‌نمایند و از آن گذشته حکومت را در طی کردن مسیرهای توسعه و پیشرفت یاری می‌‏کنند و این کار موجب می ‏شود حکومت برخوردار از پشتوانه ‏های حمایت مردمی موفق شود کارآمدی‌‏ها و توانمندی‏‌های خود را در انجام کارها بهتر به کار بگیرد و بدین ترتیب از امکان خدمت‏‌رسانی هر چه بیشتر به مردم بهره‌‏مند شود.

استاد و پژوهشگر سطوح عالی حوزه علمیه خواهران تهران افزود: رهبر انقلاب در مورد معنای کارآمدی می‌فرماید؛ «حاکم اسلامی در قبال مسائل مهمّ جامعه، فقر مردم، تبعیض و شکاف‌های اجتماعی، اخلاق و معنویت، حفظ استقلال کشور و آزادی مردم، در آن حدودی که اسلام مقرّر کرده، مسئول است، مردم به دلیل تربیت اسلامی، توقّع شان از مسئولان امر در کشور در هر رده‌ای این است که به این مسئولیت‌ها عمل کنند و آن چه را که به عنوان وظیفه بر عهده‌ آن‌ها است، انجام دهند که کارآمدی حکومت به این معنا است»، از نگاه ایشان، مشروعیت نظام و مسئولان، به کارآمدی آنها وابسته است، امام(ره) می‌فرمایند؛ «مشروعیت همه‌ ما وابسته به انجام وظیفه و کارآیی در انجام وظیفه است، بنده روی این اصرار و تکیه دارم که بر روی کارآیی‌ها و کارآمدی مسئولان طبق همان ضوابطی که قوانین ما متخذ از شرع و قانون اساسی است، بایستی تکیه شود، هرجا کارآمدی نباشد، مشروعیت از بین خواهد رفت».

وی مطرح کرد: یکی از آموزه‌های مهم قرآنی، طرح بحث در مورد کارآمدی نظام حاکم بر کشور و مطلوبیت کارگزاران در اندیشه مردم به جهت عملکرد صحیح و مدیریت موفق آن‌ها است، خداوند در آیه ۱۸۹ سوره بقره می‌فرماید؛ «یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِیَ مَوَاقِیتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ وَلَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِهَا وَلَکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَی وَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا؛ (ای پیغمبر) از تو سؤال کنند که سبب بدر و هلال ماه چیست؟ جواب ده که در آن تعیین اوقات عبادات حج و معاملات مردم است، و نیکوکاری بدان نیست که از پشت دیوار به خانه درآیید(چه این کاری ناشایسته است)، ولی نیکویی آن است که پارسا باشید، و به خانه‌ها (و به هر کار)، از راه آن داخل شوید».

خانم شهیدی گفت: در سال‌هایی که خشکسالی بر مصر حکم فرما بود، حضرت یوسف(علیه السلام) با شیوه های کارآمد سیاست اقتصادی توانست پاسخ گوی نیازهای مردم در تمام زمینه‌ها به ویژه نیازهای مادی و معیشتی باشد، بی‌تردید در طول این چند سال بر جمعیت مصر افزوده می‌شد، و ایشان باید به فکر تمهیداتی در راستای مدیریت دقیق آنان خواهد بود، مخاطبان در سرتاسر سوره مبارکه یوسف که به احسن القصص مشهور است، شاهد درخشش و موفقیت این کارگزار مسؤولیت شناس و متعهد هستند؛ لذا بقای یک نظام سیاسی به انسان‌های کارآمد و فعال وابسته است و توفیق این افراد به میزان مسئولیتی است که به دوش آنها گذارده می‌شود.

وی اظهار کرد: از نگاه قرآن، هر کاری راهی دارد و باید از مجرای طبیعی و راهش وارد شد. برای انجام هرکار زمان مناسب، شیوه مناسب و رهبر مناسب لازم است، همان گونه که زمان از طرف خداوند، به وسیله ماه و هلال معیّن می‌شود، رهبری نیز باید از طرف خداوند تعیین شود بنابراین، همان گونه که باید از هلال برای وقت شناسی استفاده کرد، در روش انجام امور نیز، لازم است به دستورات آسمانی و رهبران مراجعه نمود، و بیراهه نرفت. سعادت و خوشبختی، راهی دارد که باید از راهش وارد شد، امام علی(علیه السلام) نیز در نامه خویش به مالک اشتر، داشتن کارایی را از مختصات و شرایط کارگزاران لایق بر شمرده و می‌فرماید؛ «إِنَّ شَرَّ وُزَرَائِکَ مَنْ کَانَ لِلاَشْرَارِ قَبْلَکَ وَزِیراً وَمَنْ شَرِکَهُمْ فِی الآْثَامِ فَلاَ یَکُونَنَّ لَکَ بِطَانَةً فَإِنَّهُمْ أَعْوَانُ الاثَمَة وَإِخْوَانُ الظَّلَمَةِ وَأَنْتَ وَاجِدٌ مِنْهُمْ خَیْرَ الْخَلَفِ مِمَّنْ لَهُ مِثْلُ آرَائِهِمْ وَ نَفَاذِهِمْ وَلَیْسَ عَلَیْهِ مِثْلُ آصَارِهِمْ وَ أَوْزَارِهِمْ وَ آثَامِهِمْ مِمَّنْ لَمْ یُعَاوِنْ ظَالِماً عَلَی ظُلْمِهِ وَلاَ آثِماً عَلَی إِثْمِهِ؛ بدترین وزیران تو، کسی است که پیش از تو وزیر بدکاران بوده و در گناهان آنان شرکت داشته، پس مبادا چنین افرادی محرم راز تو باشند، زیرا آنان یاوران گناهکاران، و یاری دهندگان ستمکارانند. تو باید جانشینانی بهتر از آنان داشته باشی، که قدرت فکری و کارآمدی امثال آنها را داشته، امّا گناهان و کردار زشت آن‌ها را نداشته باشند: کسانی که ستمکاری را بر ستمی یاری نکرده، و گناه کاری را در گناهی کمک نرسانده باشند.»

استاد و پژوهشگر سطوح عالی حوزه علمیه خواهران تهران خاطرنشان کرد: امیر المؤمنین(علیه السلام) در این فرازها، کلمه «نفاذ» را معادل «کارآمد» به کار برده است؛ لذا بخش مهمی از مشروعیت را باید درکارآمدی جست و جو کرد. از این رو مدیری مشروعیت دارد که در حوزه تمشیت امور مردم، باکفایت‌تر و کاردان‌تر باشد.

«تقوای شخصی و تقوای سیاسی» لازمه کارگزاران و حاکمان اسلامی

وی گفت: برای کارگزاران و حاکمان اسلامی دو نوع تقوا لازم و ضروری است؛ «تقوای شخصی و تقوای سیاسی» تا در روند انجام مسئولیت‌ها از مسیر عدالت و خدمت، خارج نشده و اسباب نارضایتی عوام الناس را فراهم نکنند و بتوانند پاسخگوی نیازها و درخواست‌های عمومی باشند، «تقوای شخصی» که پرهیز از ارتکاب حرام است و «تقوای سیاسی» نیز به معنای پرهیز از امور ممنوع و ناروا در زمینه قدرت سیاسی می‌باشد و امور ناروا در عرصه سیاست شامل مواردی هم چون «انحصار طلبی، استبداد رأی، ورود در عرصه قدرت با وجود آگاهی از ضعف‌های شخصی و شخصیتی، ضعف و سستی نشان دادن و نداشتن قاطعیت، سوء استفاده از موقعیت سیاسی، و برخورداری از اموال عمومی» است.

خانم شهیدی‌فر بیان کرد: کسی که تقوای سیاسی نداشته باشد و حلال و حرام شخصی را پاس نمی‌دارد، قابل اعتماد نیست و اساس و قوام حکومت به اعتماد استوار است، انتصاب کارگزارانی که تقوای سیاسی نداشته باشند، شرایط را برای نظام سیاسی دشوار کرده و امکان پاسخگویی به خواست‌های مردم و رفع مشکلات عمومی را دچار اختلال می‌کند. عناصر ویژه‌ای برای ایجاد اقتدار ملی وجود دارد که چهار عنصر «عدالت محوری، خدمت رسانی، احترام به افکار عمومی، و صلابت در اجرای حق»، نقش بارزی در اقتدار نظام سیاسی در پاسخگویی به نیازمندی‌های عمومی دارد.

استاد و پژوهشگر سطوح عالی حوزه علمیه خواهران تهران در پایان گفت: حاصل سخن آن که افزایش جمعیت، یکی از چالش‌های اساسی بسیاری از کشورها و یک موضوع پیچیده و چند وجهی است، این پدیده علاوه بر تاثیرات اجتماعی و اقتصادی، بر کارآمدی نظام سیاسی نیز تاثیرگذار است و شاید، افزایش جمعیت، چالش‌هایی فراروی دولتمردان قرار دهد اما نحوه مدیریت جمعیت، می‌تواند چالش‌ها را به فرصت تبدیل کند.