سنت‌های کنفوسیوسی در حال تجربه بازنگری جدی توسط نسل جوان کره جنوبی است

اشاره: کنفوسیانیسم، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نظام‌های فکری و اخلاقی شرق آسیا، از دیرباز نقش محوری در شکل‌دهی ساختارهای اجتماعی، خانوادگی و فرهنگی کشورهای این منطقه داشته است. کره جنوبی نیز از این قاعده مستثنی نیست و بسیاری از ویژگی‌های هویتی و رفتاری مردم آن، ریشه در آموزه‌های کنفوسیوس دارد. با این حال، در دهه‌های اخیر، مواجهه کره با مدرنیته، جهانی‌شدن و فرهنگ غربی باعث شده تا این نظام سنتی در معرض چالش‌ها و دگرگونی‌های جدی قرار گیرد. این مقاله با هدف بررسی وضعیت فعلی جامعه کره جنوبی، تلاش می‌کند تا تناقض‌ها و کشمکش‌های موجود میان ارزش‌های کنفوسیوسی و واقعیت‌های نوین زندگی اجتماعی و اقتصادی این کشور را واکاوی کند و نشان دهد چگونه این تضادها تأثیر مستقیمی بر سبک زندگی، روابط خانوادگی و نگرش نسل جوان به سنت‌ها گذاشته است.

 

در همین راستا خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، با یکی از مبلغین کره جنوبی به گفت‌وگو نشسته که مشروح آن در ادامه می‌آید:

 

 

کنفوسیانیسم یک دین به معنای رایج کلمه نیست، بلکه مجموعه‌ای از آموزه‌های اخلاقی، اجتماعی و فلسفی است که ریشه در اندیشه‌های فیلسوف و متفکر چینی، «کنفوسیوس» (۵۵۱–۴۷۹ پیش از میلاد) دارد. نام «کنفوسیوس» در اصل لاتینی‌شده‌ی نام چینی اوست و این مکتب بر مبنای سفرها، تجربه‌ها و تعالیم او شکل گرفت. هرچند کنفوسیوس در زمان حیاتش نتوانست به‌طور گسترده ایده‌هایش را پیاده کند، اما پس از او این نظام فکری به یکی از مهم‌ترین میراث‌های فرهنگی شرق آسیا تبدیل شد.

 

این آموزه‌ها بر اصولی چون احترام به والدین و سالمندان، حفظ سلسله‌مراتب اجتماعی، وفاداری به حاکم، و هماهنگی در روابط انسانی استوار است. همین اصول بعدها در چین، ژاپن، کره و دیگر جوامع شرق آسیا به‌عنوان چارچوب اخلاقی و اجتماعی پذیرفته شد.

 

ورود کنفوسیانیسم به شبه‌جزیره کره به دوره پادشاهی کوگوریو بازمی‌گردد؛ جایی که برای نخستین‌بار حاکمان تحت‌تأثیر این مکتب قرار گرفتند. در ادامه، در دوره سه پادشاهی (شیلا، باکجه و کوگوریو) و به‌ویژه پس از یکپارچگی کره تحت سلطه شیلا، نفوذ این آموزه‌ها گسترش یافت. نقطه اوج این نفوذ در سلسله چوسان (۱۴ تا ۱۹ میلادی) بود؛ دوره‌ای که کنفوسیانیسم به ایدئولوژی رسمی دولت تبدیل شد و نه تنها ساختار اداری و آموزشی، بلکه زندگی روزمره مردم را نیز سامان می‌داد.

 

در این دوران، نظام طبقاتی بر اساس آموزه‌های کنفوسیوسی شکل گرفت، خانواده به‌عنوان کوچک‌ترین و مهم‌ترین واحد اجتماعی مورد توجه قرار گرفت، و احترام به پدر، مادر و سالمندان به اصلی خدشه‌ناپذیر تبدیل شد. حتی نظام امتحانات دولتی و تربیت نخبگان نیز بر مبنای متون و ارزش‌های کنفوسیوسی تنظیم می‌شد.

 

 

با ورود مدرنیزاسیون و تحولات قرن بیستم، به‌ویژه پس از جنگ جهانی دوم و تقسیم کره به شمال و جنوب، بخشی از کارکردهای سنتی کنفوسیانیسم دچار تغییر شد، اما ارزش‌های بنیادین آن، به‌ویژه در حوزه روابط خانوادگی و احترام به بزرگ‌ترها، همچنان در فرهنگ عمومی کره جنوبی حضوری پررنگ دارد. امروز نیز این آموزه‌ها، ولو در قالبی تعدیل‌شده و سازگار با جامعه مدرن، بر سبک زندگی و تعاملات اجتماعی کره‌ای‌ها تأثیرگذار است.

 

 

کنفوسیوس مجموعه‌ای از ارزش‌ها و اصول اخلاقی را مطرح کرده که بر اساس آن، روابط انسانی در جامعه سامان می‌یابد. نظام کنفوسیوسی پنج رابطه اصلی را به‌عنوان ستون‌های جامعه معرفی می‌کند:

 

1. رابطه حاکم و رعیت: حاکم باید با عدالت، خردمندی و تدبیر حکومت کند و رعیت باید وفاداری و اطاعت خود را حفظ کند.

2. رابطه پدر و فرزند: پدر مسئول تربیت مهربانانه و فرزند موظف به احترام و اطاعت است.

3. رابطه شوهر و همسر: شوهر باید با عشق و حمایت رفتار کند و همسر نسبت به شوهر وفادار باشد.

4. رابطه برادر بزرگ‌تر و برادر کوچک‌تر: برادر بزرگ‌تر همچون پدر کوچک حمایت کند و برادر کوچک‌تر احترام بگذارد.

5. رابطه دوست با دوست: این رابطه باید بر پایه وفاداری، صداقت و خیرخواهی باشد.

این روابط چارچوبی برای نظم، انسجام و احترام متقابل در جامعه فراهم می‌کند. نکته جالب آن است که بسیاری از این اصول شباهت‌های عمیقی با آموزه‌های اخلاقی فرهنگ اسلامی دارند.

 

علاوه بر این روابط، کنفوسیوس آموزه‌های اخلاقی مهمی مانند:

 

• «رِن» (仁) به معنای انسانیت و مهربانی،

• رعایت آداب و رسوم (لی 禮) و نظم اجتماعی،

• عدالت و درستکاری،

• خرد و فرزانگی، که در جامعه کره امروز به شکل مدرک‌گرایی و ارزش تحصیلات دیده می‌شود،

• صداقت و اعتماد در روابط،

• حرمت به خانواده و احترام به والدین،

• وفاداری به حکومت و مسئولیت اجتماعی،

را مطرح کرده است.

 

 

بسیاری از ویژگی‌های رفتاری کره‌ای‌ها مانند احترام عمیق به بزرگ‌ترها، زبان ادب و نظم اجتماعی، ریشه در همین آموزه‌ها دارد. ساختار زبانی کره‌ای با سطوح مختلف احترام نیز متاثر از همین نظام فکری است. اگرچه مدرنیزاسیون تغییراتی ایجاد کرده اما قالب اصلی این فرهنگ حفظ شده و پایه‌های هویت اجتماعی کره را تشکیل می‌دهد.

 

 

سلسله‌مراتبی که در فرهنگ کره وجود دارد، تا حد زیادی ریشه در آموزه‌های کنفوسیوس دارد. این نظام سلسله‌مراتبی در ابتدا بر پایه احترام، نظم اجتماعی و حفظ جایگاه‌ها شکل گرفته بود، اما در گذر زمان و به‌ویژه در برخی ابعاد زندگی معاصر، از حالت اصیل خود فاصله گرفته و در برخی موارد حتی به یک معضل اجتماعی تبدیل شده است.

 

کنفوسیانیسم، علاوه بر ساختار سلسله‌مراتبی، مجموعه‌ای از آموزه‌های اخلاقی است که ریشه تاریخی و فرهنگی عمیقی دارند و از قرن‌ها پیش بر فرهنگ آموزشی، سیاسی و اجتماعی کره تأثیر گذاشته‌اند. این تأثیرگذاری همواره حضور داشته و هنوز بخش زیادی از ارزش‌های کنفوسیوسی را می‌توان در جامعه امروز کره مشاهده کرد.

 

با این حال، مواجهه نسل جوان کره‌ای با این ارزش‌ها ترکیبی از پذیرش و تغییر است. در حالی که اصول بنیادین مانند احترام به بزرگ‌ترها و خانواده همچنان حفظ شده، جوانان با فشارهای مدرنیته، جهانی‌شدن و تغییرات اجتماعی تلاش می‌کنند برخی از ساختارهای سلسله‌مراتبی سنتی را تعدیل کنند یا به چالش بکشند.

 

بنابراین، این مواجهه گاه به پذیرش و اصلاح، گاه به تغییر و تطبیق و گاه به نوعی طرد یا نقد ساختارهای سنتی منجر شده است که در نهایت بر فرهنگ و سبک زندگی معاصر کره تأثیرگذار بوده است.

 

 

 

یکی از مهم‌ترین زمینه‌هایی که فشارهای اقتصادی و اجتماعی بر آن اثر گذاشته‌اند، ساختارهای اجتماعی و به‌ویژه روابط خانوادگی است. آموزه‌های کنفوسیوس به شکل جدی بر احترام به سلسله‌مراتب، وفاداری به خانواده، و احترام به سالمندان تأکید دارد؛ اصولی که سال‌ها به عنوان ستون‌های فرهنگی جامعه کره جنوبی شناخته شده‌اند. این اصول در زندگی روزمره کره‌ای‌ها جاری است و به ویژه در مراسم خانوادگی، تعاملات اجتماعی و حتی زبان و آداب گفتگو نمود پیدا می‌کند.

 

اما کره جنوبی، به عنوان یک کشور پیشرفته و تکنولوژی‌محور، به شدت در معرض تأثیرات فرهنگ مدرن و جهانی‌شده قرار دارد. ارزش‌ها و سبک زندگی غربی، که بر فردگرایی، استقلال فردی، و آزادی‌های شخصی تأکید دارد، به طور پیوسته در حال شکل‌دهی دوباره به نگرش‌ها و رفتارهای نسل جوان کره است. این برخورد دو فرهنگ سنتی و مدرن، گاهی منجر به تقابل و تنش شده است.

 

فشارهای اقتصادی نیز نقش بسیار پررنگی در این فرآیند ایفا می‌کنند. نرخ بالای بیکاری در میان جوانان، هزینه‌های سنگین زندگی شهری، و رقابت فشرده تحصیلی و شغلی، محیطی پرتنش و استرس‌زا را برای نسل جدید کره رقم زده است. بسیاری از جوانان احساس می‌کنند که تحت فشارهای بی‌پایان اقتصادی قرار دارند و این فشارها آن‌ها را به چالش با هنجارهای سنتی و ساختارهای اجتماعی قدیمی واداشته است.

 

از سوی دیگر، حجم بالای کار و ساعات طولانی اشتغال، فرصت‌های فردی و خانوادگی را محدود کرده است. در چنین شرایطی، پذیرش کامل سلسله‌مراتب سخت‌گیرانه و انتظارهای سنتی، مانند احترام افراطی به بزرگ‌ترها و التزام به نقش‌های خانوادگی سنتی، برای نسل جدید سخت و گاه غیرقابل تحمل شده است. جوانان به دنبال استقلال و آزادی بیشتری هستند و می‌خواهند زندگی خود را براساس اراده و خواسته‌های شخصی‌شان شکل دهند، نه صرفاً بر اساس تعهدات و انتظارات قدیمی.

 

این تضاد و نارضایتی عمیقاً در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی منعکس شده است. هشتگ‌هایی مانند «آزادی از احترام» یا «ما از احترام خسته شدیم» به شکل گسترده‌ای در میان جوانان کره‌ای رواج یافته‌اند. این شعارها نمادی از خستگی و اعتراض به نظام سلسله‌مراتبی و سنتی احترام‌گذاری است که نسل جدید آن را بیش از حد محدودکننده و سرکوبگر می‌داند.

 

 

علاوه بر مخالفت با برخی جنبه‌های احترام سنتی، این تغییر نگرش در جنبش‌ها و رفتارهای اجتماعی دیگری نیز ظاهر شده است. برای مثال، نفی ازدواج به عنوان یک ساختار سنتی، کاهش چشمگیر نرخ فرزندآوری، و گسترش روابط آزاد و غیررسمی در میان جوانان کره، نمایانگر تغییرات بنیادینی در نگرش نسبت به خانواده و زندگی اجتماعی است. همچنین، افزایش آگاهی و پذیرش هویت‌های جنسی متفاوت، از جمله همجنس‌گرایی، نشانه‌ای از تلاش نسل جدید برای شکل‌دهی زندگی شخصی فراتر از چارچوب‌های سنتی کنفوسیوسی است.

 

در مجموع، نسل جدید کره جنوبی در یک نقطه تقاطع تاریخی قرار دارد؛ جایی که باید میان حفظ ارزش‌های ریشه‌دار سنتی و پذیرش تغییرات مدرن و فشارهای اقتصادی اجتماعی تعادل برقرار کند. آن‌ها می‌خواهند آزاد و مستقل باشند، ولی همچنان زیر سایه‌ی میراث فرهنگی قدرتمند کنفوسیوسی زندگی می‌کنند. این وضعیت موجب شده است تا شاهد شکاف‌ها و تضادهای فرهنگی-اجتماعی قابل توجهی باشیم که آینده جامعه کره را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

 

 

بحث سلسله‌مراتب اجتماعی و احترام به افراد بالادست، چه از نظر سنی و چه جایگاه سازمانی یا خانوادگی، همچنان بسیار جدی و پررنگ است. این موضوع به اندازه‌ای اهمیت دارد که حتی در یک مکالمه ساده نیز، بدون در نظر گرفتن جایگاه و سن طرف مقابل، گفتگو انجام نمی‌شود. وقتی دو نفر برای نخستین بار با هم ملاقات می‌کنند، معمولاً اولین سؤال درباره سن یکدیگر است تا بر اساس آن، نحوه گفتگو و سطح زبانی مناسب تعیین شود.

 

 

زبان کره‌ای ساختاری بسیار دقیق دارد که بازتابی از این نظام سلسله‌مراتبی است. به‌طور کلی، چند سطح گفتاری متفاوت وجود دارد که بسته به سن، موقعیت و میزان صمیمیت انتخاب می‌شود. بنابراین، امکان ندارد با یک فرد بزرگ‌تر همان‌گونه صحبت کنید که با دوست صمیمی‌تان حرف می‌زنید. حتی در دستور زبان کره‌ای، علائم و پسوندهای گرامری برای فاعل یا فعل بر اساس جایگاه فرد تغییر می‌کند. این تغییرات فقط در واژگان نیست بلکه در لحن و شیوه بیان نیز به وضوح دیده می‌شود.

 

در محیط‌های کاری، این نظام سلسله‌مراتب و زبان احترام به شدت رعایت می‌شود. روابط میان کارمند و رئیس یا دانشجو و استاد دانشگاه، نمونه‌های بارزی از این احترام زبانی و رفتاری هستند. در مکالمات رسمی معمولاً از قالب‌های مؤدبانه (존댓말) استفاده می‌شود، در حالی که در میان دوستان نزدیک از زبان غیررسمی و صمیمی (반말) بهره گرفته می‌شود.

 

این دقت و حساسیت زبانی نه موضوعی سطحی بلکه بخش جدایی‌ناپذیر هویت اجتماعی و فرهنگی کره‌ای‌هاست که از آموزه‌های کنفوسیوسی به ارث رسیده و همچنان ادامه دارد. با وجود تغییرات و چالش‌های اجتماعی و فرهنگی، این نظام سلسله‌مراتبی و احترام به بزرگ‌ترها همچنان جایگاه مهمی در روابط روزمره و ساختارهای اجتماعی کره دارد.