گزارشی از کرسی علمی ترویجی «تحولات معنایی خانواده در اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران»

به گزارش خبرنگار گروه جمعیت و تعالی خانواده خبرگزاری رسا، کرسی علمی ترویجی «تحولات معنایی خانواده در اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران» صبح امروز در سالن جلسات مؤسسه آموزش عالی حوزوی معصومیه خواهران برگزار شد. در این نشست، سه تن از پژوهشگران حوزه دین و علوم اجتماعی شامل حجتالاسلام فرجالله هدایتنیا گنجی، حجتالاسلام مجید دهقان و دکتر سمیه عرب خراسانی، به تحلیل جایگاه خانواده در اسناد بالادستی و سیاستگذاریهای مرتبط با آن پرداختند و چالشها و راهکارهای همسویی آرمانها با واقعیتهای اجتماعی را تشریح کردند.
نبود انسجام در سیاستگذاریها و فاصله آرمانها تا واقعیتها
حجتالاسلام فرجالله هدایتنیا گنجی، استاد تمام و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ابتدای سخنان خود با اشاره به وضعیت خانواده در نظام حقوقی و سیاستگذاری کشور، تأکید کرد: یکی از چالشهای اصلی حوزه خانواده، نبود انسجام در سیاستگذاریها است.
وی گفت: اسناد بالادستی در مقام بالاتر از قانون نیستند و در فرایند قانونگذاری مرزبندی روشنی مشاهده نمیشود. این وضعیت موجب سرگردانی و فقدان انسجام در سیاستگذاریهای مرتبط با خانواده شده است.
حجت الاسلام هدایتنیا گنجی با اشاره به فاصله میان نگاه آرمانی اسناد بالادستی و واقعیتهای اجتماعی افزود: قانونگذاری کشور عمدتاً از منابع اسلامی الهام گرفته و کمتر تحت تأثیر تحولات دنیای مدرن قرار گرفته است. بنابراین سیاستها باید نقش حلقه وصل میان آرمانها و واقعیتها را ایفا کنند.
استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در ادامه بر ضرورت طراحی برنامههای هدفمند تأکید کرد و گفت: انتظار میرود سیاستگذاران با بهرهگیری از پژوهشهای علمی، برنامههایی تدوین کنند که زمینه تحقق آرمانهای اجتماعی و دینی خانواده را فراهم سازد.
حجتالاسلام هدایتنیا گنجی به موضوع ازدواج به هنگام نیز پرداخت و خاطرنشان کرد: ازدواج به موقع در آموزههای اسلامی پذیرفته شده است اما امروزه بسیاری از جوانان به دلیل مشکلات آموزشی، اقتصادی و اجتماعی تمایل کمتری به ازدواج دارند که این موضوع نیازمند توجه ویژه سیاستگذاران است.
جایگاه مقدس خانواده در گفتمان جمهوری اسلامی
حجتالاسلام مجید دهقان، استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب نیز در این کرسی علمی به تحلیل جایگاه خانواده در گفتمان جمهوری اسلامی پرداخت.
وی با بیان اینکه خانواده در نگاه انقلاب اسلامی جایگاه مقدسی دارد، تأکید کرد: تمامی سیاستها و برنامهها باید حول محور خانواده طراحی شوند.
استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب در ادامه با اشاره به شکلگیری گفتمان جمهوری اسلامی در مقابل تمدن اروپایی افزود: این گفتمان تلاش کرده است با بهرهگیری از مدیریت و کارآمدی بین دینمحوری و اصالت اجتماع تعادل برقرار کند، امری که ساده نیست.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به نبود انسجام در قرائت دغدغههای دینی و اجتماعی خانواده اشاره کرد و گفت: اگرچه خانواده در گفتمان رسمی مقدس شمرده میشود اما هنوز قرائت منسجم و هماهنگی میان دغدغههای دینی و اجتماعی شکل نگرفته است. این عدم انسجام وقتی مسائل مربوط به زنان مطرح میشود به سیاستگذاری و تصمیمگیری آسیب میزند.
حجت الاسلام دهقان همچنین درباره سیاستگذاری در حوزه خانواده تصریح کرد: سیاستگذاری از بالا به پایین به این معناست که حاکمیت باید از منظر الهیاتی و معرفتشناختی به اهمیت خانواده پی ببرد و مسئولیت هدایت خانوادهها را بر عهده داشته باشد.
وی افزود: در رویکرد جامعهمحور، خانواده در خدمت جامعه تعریف میشود و نقش آن در شکلدهی و تعالی اجتماع برجسته است.
استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب در ادامه به نقش مرد و زن در خانواده اشاره کرد و گفت: رعایت تناسب مردانه و زنانه در خانواده ضروری است و مدیریت منزل باید به مردان سپرده شود. کاهش نقش مرد در خانواده موجب نابسامانی و تضعیف بنیان خانواده خواهد شد.
وی در پایان تأکید کرد: تحقق این دیدگاه نیازمند تبیین دقیق مفاهیم دینی و اجتماعی خانواده و تدوین سیاستهای هماهنگ است تا ضمن حفظ جایگاه مقدس خانواده نقش آن در توسعه اجتماعی و فرهنگی کشور نیز به صورت کامل محقق شود.
فاصله میان اسناد بالادستی و واقعیتهای اجتماعی
دکتر سمیه عرب خراسانی، استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب در بخش دیگری از این نشست به تحلیل وضعیت خانواده در جامعه ایرانی پرداخت و تأکید کرد که اسناد بالادستی طی چهار دهه گذشته تصویری ذهنی و ثابت از خانواده ارائه کردهاند که با واقعیتهای اجتماعی فاصله دارد.
وی گفت: خانواده در ایران برخلاف سیاستهای کلان حکومتی در مسیر دیگری حرکت کرده و امروز در شرایط شبهبحرانی با روندی شبیه خانواده مدرن، دچار گسست و ناپایداری است.
عرب خراسانی در توضیح چرایی این مسئله به تحلیل محتوای کیفی ۴۰ سند بالادستی شامل بیانیهها و رهنمودهای رهبر معظم انقلاب، قوانین توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی پرداخت و افزود: نتایج این بررسی نشان میدهد که خانواده در این اسناد از یک ثبات معنایی برخوردار بوده است و نگاه حاکمیت طی چهار دهه گذشته با وجود تحولات گسترده اجتماعی تغییر چندانی نکرده است.
عرب خراسانی تأکید کرد: در حال حاضر فاصله معناداری میان آنچه در اسناد بالادستی بهعنوان خانواده تراز ترسیم شده و آنچه در میدان اجتماعی جریان دارد، مشاهده میشود. برای عبور از وضعیت موجود باید به سمت پویایی معنایی در سیاستگذاریهای خانواده حرکت کرد و تغییرات واقعی جامعه در تدوین اسناد بالادستی مدنظر قرار گیرد.
ضرورت بازنگری و سیاستگذاری هدفمند
در پایان این نشست جمعبندی سخنان حاکی از آن بود که خانواده به عنوان نهاد بنیادین جامعه نیازمند بازخوانی اسناد بالادستی و سیاستگذاریهای هماهنگ با واقعیتهای اجتماعی است. پژوهشگران بر ضرورت همسویی آرمانها و واقعیتها، توجه به مشکلات اجتماعی و اقتصادی جوانان در امر ازدواج و ایجاد تعامل سازنده میان دانشگاه، حاکمیت و جامعه تأکید کردند.
این کرسی علمی ترویجی با هدف بررسی تحولات معنایی خانواده، شناسایی فاصله میان آرمانها و واقعیتها و ارائه راهکارهای پژوهشی برای طراحی سیاستهای هدفمند و هماهنگ با ارزشهای اسلامی و نیازهای اجتماعی برگزار شد و شرکتکنندگان در آن به تبادل نظر درباره نقش سیاستگذاری در تقویت بنیان خانواده پرداختند.