عفو رهبری نمایش عملی از عظمت و رحمت اسلامی است

طبق بند ۱۱ از اصل ۱۱۰ قانون اساسی، عفو محکومان و تخفیف مجازات آنان، پس از پیشنهاد ریاست قوه قضاییه جزو اختیارات رهبر معظم انقلاب است. عفو گسترده شهریور ۱۴۰۴ در هزار و پانصدمین سالروز میلاد نبی مکرم اسلام (ص) با نگاه کریمانه و پدرانه ، از جمله عفوهای معیاری است که آخرین بار در سال ۱۴۰۱ پیشنهاد و مورد موافقت رهبری قرار گرفت. از رهبر معظم انقلاب تشکر و قدردانی داریم که با پیشنهاد عفو معیاری که بسیار وسیع و گسترده می باشد؛ موافقت فرمودند.
خبرنگار گروه حقوق خبرگزاری رسا در مصاحبهای معیارها و برکات این عفو را با حجتالاسلام والمسلمین مجتهدزاده بررسی کرده است که متن کامل آن در ذیل منتشر میشود.
رسا ـ با تشکر از حضرتعالی که با انجام این مصاحبه موافقت فرمودید، به عنوان سئوال نخست، درباره عفو رهبری برای محکومان و زندانیان و چگونگی انجام آن بفرمایید.
ما دو نوع عفو داریم: قسمت اول عفوهای موردی هستند؛ منظور از عفوهای موردی یعنی، از ابتدا برای هر فرد محکوم یک پرونده مستقل تشکیل میشود و در کمیسیون مرکزی عفو قوه قضاییه مورد بررسی قرار میگیرد، اگر اعضای کمیسیون این افراد را واجد شرایط عفو تشخیص بدهند در مناسبت های مختلف که در آییننامه آمده، اسامی این افراد برای رئیس قوه قضاییه ارسال میشود و در نهایت با نظر ریاست قوه قضاییه فهرست نهایی نام این اشخاص 15 روز قبل از مناسبتی خدمت رهبر معظم انقلاب منعکس می شود و معظم له در نهایت از باب لطف و محبت با عفو یا تخفیف مجازات این افراد موافقت میکنند.
قِسم دوم عفوهایی که خدمت رهبر معظم انقلاب اعلام میشود، عفوهای معیاری است. در عفوهای معیاری پروندههای اشخاص به تفکیک مورد بررسی قرار نمیگیرد بلکه رئیس قوه قضاییه معیارهایی برای عفو یا تخفیف مجازات محضر مقام معظم رهبری اعلام میدارند و براساس آن معیارها و موافقت مقام معظم رهبری، مراجع قضایی سراسر کشور این معیارها را با مصادیق و اشخاص محکوم تطبیق میدهند و اسامی افرادی را که مشمول عفو واقع میشوند اعلام و نتیجه این محبت رهبری و رأفت اسلامی را درباره آنان اِعمال میدارند.
مشمولان این عفو محکومان دادگاههای عمومی و انقلاب، سازمان قضایی نیروهای مسلح و سازمان تعزیرات حکومتی هستند که با وجود سوابق و شرایطی که با آن معیارها تطبیق داشته باشد، در واقع مشمول عفو خواهند شد و در عفوهای معیاری جمعیت بیشتری از محکومان مورد عفو قرار میگیرند.
و در عفو معیاری اخیر برای آن دسته از محکومان که دارای شاکی خصوصی هستند، فرصتی لحاظ و تمهید شده تا بتوانند با کسب رضایت شکات خصوصی خود، مشمول عفو شوند.
همچنین در عفو معیاری اخیر فرصتی پیشبینی و لحاظ شده است تا محکومان مشروط بر توبه و اصلاح و جبرانمافات، بتوانند مشمول عفو شوند.
شرایط محکومان مشمول عفو یا تخفیف مجازات در رسانه ها منتشر شده است. ولی به چند مورد مهم اشاره می کنم:
- محکومیت محکومان به حبس تا ۵ سال در جرایم امنیتی؛ که از زمان قطعیت حکم آنها بیش از ۵ سال گذشته و به عللی تاکنون اجرا نشده؛ مشروط بر اینکه از زمان قطعیت دادنامه تاکنون فاقد هرگونه موضعگیری مخالف مصالح کشور و اقدام ضد امنیتی بوده یا در جنگ تحمیلی اخیر با وجود سکونت در خارج یا داخل کشور اقداماتی در جهت مقابله با دشمنان و همسو با انسجام داخلی داشته و از فعالیت معارضه آمیز خودداری کردهاند. در این بند از بخشنامه عفو علت عدم اجرای حکم این اشخاص که می تواند حتی فرار از مجازات باشد؛ مورد اشاره نبوده تا محکومین بیشتری از این لطف و محبت بهره مند شوند.
- به شرح بخشنامه: دو سوم یاسه پنجم و... باقیمانده محکومان به حبس که در حال تحمل حبس و در زندان به سر میبرند.
- باقیمانده حبس محکومان به مجازات تعزیری درجه یک (شامل حبس بیش از ۲۵ سال، جزای نقدی بالای ۹۲ میلیارد ریال، مصادره کل اموال، و انحلال شخص حقوقی است ) منوط به تحمل حداقل ۱۲ سال حبس برای مردان و ۹ سال حبس برای بانوان تا تاریخ ۱۹ شهریور ۱۴۰۴
- باقیمانده حبس همه محکومین جرایم غیرعمدی( تصادفات، حوادث حین کار...)
- باقیمانده حبس بیماران صعب العلاج یا لاعلاج که در زندان در حال تحمل حبس هستند
- باقیمانده حبس محکومان مرد بالای ۷۰ سال تمام و بانوان بالای ۶۰ سال تمام به استناد اسناد سجلی و در مورد اتباع بیگانه فاقد اسناد معتبر به تأییدیه پزشکی قانونی، در محکومیت حبس تا ۲۰ سال در صورت تحمل حداقل یک پنجم حبس و در محکومیت به حبس بیش از ۲۰ سال منوط به تحمل حداقل ۸ سال حبس تا تاریخ ۱۹ شهریور ۱۴۰۴
- باقیمانده محکومیت حبس یا جزای نقدی اتباع بیگانه که صرفاً به جرم ورود یا اقامت غیرمجاز محکوم شدهاند مشروط به اینکه حداقل یک پنجم از مجازات را گذرانده باشند.
- باقیمانده محکومیت محکومان زیر ۱۸ سال در زمان ارتکاب جرم، به استناد اسناد سجلی و در مورد اتباع بیگانه فاقد اسناد معتبر به تأییدیه پزشکی قانونی مراکز استانها.
- محکومیت جزای نقدی:
۱- محکومیت محکومان به جزای نقدی که به خاطر عجز از پرداخت جزای نقدی در زندان بسر میبرند تا یک میلیارد ریال.
۲- باقیمانده محکومیت جزای نقدی از یک میلیارد ریال تا ۵ میلیارد ریال در صورتی که تا تاریخ ۱۹ شهریور ۱۴۰۴ حداقل ۳ ماه به دلیل عجز از پرداخت جزای نقدی تحمل حبس کرده باشد.
۳- باقیمانده محکومیت جزای نقدی از ۵ میلیارد تا ۱۰ میلیارد ریال در صورتی که تا تاریخ ۱۹ شهریور ۱۴۰۴حداقل ۶ ماه به دلیل عجز از پرداخت جزای نقدی تحمل حبس کرده باشد.
۴- باقیمانده محکومیت جزای نقدی بیش از ۱۰ میلیارد ریال در صورتیکه تا تاریخ ۱۹ شهریور ۱۴۰۴ حداقل یک سال به دلیل عجز از پرداخت جزای نقدی تحمل حبس کرده باشند.
تبصره: محکومین به حبس و جزای نقدی که حبس آنها مشمول عفو قرار گرفته باشد، محکومیت قطعی جزای نقدی آنان نیز مشمول این بند از دستور العمل قرار خواهد گرفت.
- تخفیف یک درجه از مجازات محکومان به اعدام فاقد سابقه کیفری مشابه با لحاظ استثنائات مقرر؛
ـ همه محکومان به تحمل شلاق تعزیری
برآورد اولیه براساس اظهارات مسئولان سازمانهای قضایی نیروهای مسلح، تعزیرات حکومتی و زندانها حدود 70 تا 80 هزار نفر مشمول عفو معیاری اخیر قرار خواهند گرفت.
رسا ـ فرمان عفو مقام معظم رهبری چه آثار و پیامدهایی دارد؟
توجه به عفو جرایم امنیتی، غیرعمد، جریمه ها و حتی محکومین به اعدام، نشان میدهد که هدف اصلی، اعمال رحمت اسلامی و کاهش بار سنگینی است که بر دوش سیستم قضایی و به طور خاص، بر دوش خانوادههای این عزیزان قرار دارد. این فرمان تنها یک تصمیم قضایی نیست، بلکه یک سیاست اجتماعی کلان مبتنی بر ارزشهای دینی است.
وقتی سرپرست یک خانواده به دلیل یک جرم غیرعمد یا یک تخلف و جریمه، دور از خانه و کاشانه باشد، کل ساختار خانواده با خطر فروپاشی مواجه میشود. از نظر معیشتی، روانی و اجتماعی، فشار مضاعفی به همسر و فرزندان وارد میآید که خود میتواند منشأ آسیبهای دیگر شود. بازگشت این عزیزان به آغوش خانواده، یعنی نجات یک خانواده از بحران، یعنی تأمین معیشت کودکان، و یعنی ایجاد آرامش روانی برای تمام اعضا. این مهمترین اثر مستقیم این فرمان است.
این اقدام، پیام مهمی دارد که نظام جمهوری اسلامی به دنبال انتقامجویی نیست، بلکه هدفش اصلاح و بازگشت افراد به بطن جامعه است. این نگاه، اعتماد عمومی را تقویت کرده و احساس امنیت اجتماعی را افزایش میدهد. از سوی دیگر، کاهش جمعیت زندانها به سیستم قضایی اجازه میدهد تا منابع خود را بر مبارزه با جرایم سازمانیافته و سنگین متمرکز کند.
سؤال: یک نگرانی همیشه در مورد چنین عفوهایی وجود دارد و آن هم موضوع "پیشگیری از بازگشت به جرم" و "حمایت از افراد پس از آزادی" است. برای تحقق کامل اهداف این فرمان، چه اقدامات حمایتی ضروری است؟
عفو، پایان راه نیست، بلکه شروع یک مسیر جدید است. اگر این افراد پس از آزادی با مشکلاتی مانند بیکاری، نگاه سنگین جامعه و نبود حمایتهای روانی مواجه شوند، خطر بازگشت به شرایط قبلی وجود دارد. بنابراین، نهادهایی مانند وزارت کار، سازمان بهزیستی، شهرداریها و به ویژه سازمانهای مردمنهاد باید فعال شوند. ایجاد طرحهای مهارتآموزی و اشتغالزایی ویژه، ارائه خدمات مددکاری و مشاورهای، و فرهنگسازی برای پذیرش این عزیزان در جامعه، از ارکان موفقیت این فرمان در بلندمدت است.
رسا ـ به نظر شما این اقدام چه پیامی برای افکار عمومی داخلی و بینالمللی دارد؟
این فرمان یک نمایش عملی از عظمت و رحمت اسلامی است. به داخل نشان میدهد که حاکمیت، به دنبال تنبیه نیست بلکه به فکر اصلاح و ساختن است. برای نگاه بینالمللی نیز نشان میدهد که جمهوری اسلامی ایران، بر خلاف تبلیغات سوء، نظام و حکومتی است که در آن عاطفه، رحمت و انسانیت در کنار قانونگرایی جایگاه والایی دارد. این یک اقدام بشردوستانه بزرگ است که میتواند الگویی برای سایر کشورها نیز باشد.