۴ محور تحول حوزه بر اساس بیانیه «حوزه پیشرو و سرآمد»

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، بیانیه رهبر معظم انقلاب به مناسبت صدسالگی بازتأسیس حوزه علمیه قم فرصتی بی‌نظیر برای بازاندیشی در سرفصل‌ها، روش‌های آموزشی، تربیت تخصصی طلاب و ارتباط حوزه با دانشگاه‌هاست. این بیانیه حوزه را به عنوان نهادی پیشرو و سرآمد برای پاسخگویی به نیازهای جامعه و تمدن نوین اسلامی ترسیم می‌کند و چهار محور اصلی تحول را مشخص می‌سازد: بازنگری علمی و میان‌رشته‌ای سرفصل‌ها، تحول در روش‌های تدریس به سبک مسئله‌محور، تربیت نیروهای تخصصی و ایجاد همکاری علمی مستمر با دانشگاه‌ها.

بیانیه رهبر معظم انقلاب به مناسبت یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم فرصتی بی‌نظیر برای بازاندیشی در ساختار، محتوا و روش‌های آموزشی حوزه‌های علمیه است. در این بیانیه تأکید شده که حوزه علمیه باید «پیشرو و سرآمد» باشد و در پاسخگویی به نیازهای امروز جامعه و تمدن نوین اسلامی نقش محوری ایفا کند. این یادداشت تلاش می‌کند محورهای اصلی تحول حوزه را در چهار بخش: بازنگری در سرفصل‌ها، به‌روزرسانی روش‌های تدریس، تربیت تخصصی نیروها و ارتباط با دانشگاه‌ها بررسی و تحلیل کند.

1. تحول در سرفصل‌ها: بازنگری و عمق‌بخشی

حوزه علمیه به عنوان یک نهاد آموزشی و پژوهشی بیش از یک قرن است که مأموریت تربیت نیروهای دینی و پاسخگویی به مسائل جامعه اسلامی را بر عهده دارد. اما تحولات سریع اجتماعی، اقتصادی و فناوری نیازمند بازنگری جدی در سرفصل‌های علمی است. فقه و اصول همچنان ستون اصلی آموزش‌های حوزوی محسوب می‌شوند اما ضرورت دارد تمرکز این دروس تنها بر مباحث نظری و کلاسیک محدود نماند و ابعاد کاربردی و مسئله‌محور آن‌ها تقویت شود.

به عنوان مثال فقه حکومتی و فقه اقتصادی باید با توجه به نیازهای روز کشور و جهان اسلام از حالت کلی و نظری خارج شده و به تحلیل مسائل واقعی جامعه، سیاست‌های اقتصادی و چالش‌های فناوری بپردازد. در فلسفه و حکمت، پرداختن به مباحث میان‌رشته‌ای مانند فلسفه سیاست، فلسفه علم و فلسفه ارتباطات می‌تواند درک عمیق‌تری از مسائل تمدنی و اجتماعی فراهم کند. اصول فقه نیز باید با محوریت استنباط مسئله‌محور و کاربردی آموزش داده شود تا طلاب بتوانند پاسخگوی مسائل نوظهور باشند.

در حوزه‌های تخصصی، تربیت نیرو در رشته‌هایی مانند فقه رسانه، فقه خانواده، فقه محیط زیست و فقه مدیریت عمومی نیز ضروری است. این امر به حوزه علمیه امکان می‌دهد تا هم‌زمان با حفظ اصالت علمی خود پاسخگوی نیازهای پیچیده و میان‌رشته‌ای جامعه نوین اسلامی باشد.

2. روش‌های تدریس از سنتی به فعال و مسئله‌محور

یکی از چالش‌های مهم حوزه‌های علمیه روش‌های آموزشی سنتی است که غالباً مبتنی بر تدریس شفاهی و حفظ متن کتاب‌ها است. بیانیه رهبر معظم انقلاب بر ضرورت تحول در روش‌های آموزشی تأکید دارد و گذار از روش‌های سنتی صرف به روش‌های فعال و مسئله‌محور را ضروری می‌داند.

برای تحقق این هدف حوزه علمیه نیازمند توسعه زیرساخت‌های نوین آموزشی است. ایجاد کارگاه‌های تخصصی مانند «کارگاه فقه حکومتی» یا «اصول کاربردی» بهره‌گیری از روش‌های نوین یادگیری فعال، شبیه‌سازی مسائل واقعی و استفاده از فناوری‌های آموزشی می‌تواند طلاب را در مواجهه با مسائل پیچیده آماده کند. این رویکرد نه تنها توانایی تحلیل و استنباط را افزایش می‌دهد بلکه روحیه مشارکت و تفکر انتقادی را نیز در طلاب تقویت می‌کند.

علاوه بر این آموزش استادان به روش‌های نوین تدریس، ایجاد منابع دیجیتال و بانک‌های مسئله‌محور و توسعه سیستم‌های آموزش ترکیبی (حضوری و مجازی) از دیگر زیرساخت‌هایی است که می‌تواند تحول آموزشی را عملیاتی کند.

3. تربیت تخصصی از تربیت عمومی به متخصصان طراز اول

رهبر معظم انقلاب در بیانیه خود بر «تربیت نیرو در همه بخش‌ها» تأکید کرده‌اند. اما در شرایط کنونی تربیت عمومی و کلی نگر نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای پیچیده جامعه و نظام اسلامی باشد. حوزه علمیه باید به سمت تربیت متخصصان طراز اول در رشته‌های میان‌رشته‌ای حرکت کند.

برای این منظور برنامه‌ریزی درسی باید به گونه‌ای طراحی شود که طلاب علاوه بر دروس پایه، دوره‌های تخصصی در زمینه‌های فقه اقتصادی، فقه ارتباطات، فقه مدیریت، فلسفه سیاست و حکمت عملی را نیز پشت سر بگذارند. ایجاد مسیرهای تخصصی و فرصت‌های پژوهشی برای طلاب نخبه و ارائه پروژه‌های عملی مرتبط با مسائل واقعی جامعه می‌تواند سطح تخصصی تربیت را به شدت افزایش دهد.

تربیت تخصصی همچنین نیازمند ایجاد شبکه‌های مشاوره و همکاری با متخصصان حوزه و دانشگاه است. این تعاملات می‌تواند طلاب را با پیچیدگی‌های عملی و کاربردی مسائل آشنا کند و زمینه هم‌افزایی میان دانش نظری و تجربه عملی را فراهم سازد.

۴. ارتباط با دانشگاه، هم‌افزایی و تولید علم مشترک

یکی از محورهای مهم بیانیه ارتباط حوزه علمیه با دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور است. این ارتباط باید بر مبنای هم‌افزایی واقعی باشد نه تداخل یا تکرار. هدف اصلی تولید علم و پژوهش مشترک است که بتواند نیازهای تمدنی و اجتماعی جامعه را پاسخ دهد.

برای تحقق این هدف ضروری است که حوزه علمیه و دانشگاه‌ها، حوزه‌های تحقیقاتی مشترک، مراکز پژوهشی بین‌رشته‌ای و پروژه‌های علمی کاربردی را تعریف و اجرا کنند. به عنوان نمونه پژوهش در فقه اقتصاد، حکمت سیاست، اخلاق رسانه و مدیریت اسلامی می‌تواند در قالب همکاری‌های بین‌حوزه‌ای و بین‌دانشگاهی انجام شود.

همچنین توسعه همایش‌ها، کارگاه‌ها و نشست‌های علمی مشترک میان طلاب و دانشجویان و ایجاد سیستم‌های تبادل استاد و پژوهشگر می‌تواند زمینه تعامل علمی مستمر و مفید را فراهم کند. این همکاری نه تنها سطح علمی حوزه را ارتقا می‌دهد بلکه زمینه تربیت نیروهای پژوهشگر و متخصص در سطح ملی و بین‌المللی را نیز فراهم می‌آورد.

5. جمع‌بندی و چشم‌انداز

بیانیه رهبر معظم انقلاب، حوزه علمیه قم را به عنوان یک نهاد آموزشی، پژوهشی و تمدنی در مسیر پیشرو و سرآمد بودن ترسیم می‌کند. برای تحقق این چشم‌انداز، چهار محور اصلی بازنگری و عمق‌بخشی سرفصل‌های علمی، با تمرکز بر پاسخگویی به مسائل روز و میان‌رشته‌ای؛ تحول روش‌های تدریس از سنتی به فعال و مسئله‌محور، با بهره‌گیری از کارگاه‌ها، شبیه‌سازی‌ها و فناوری آموزشی؛ تربیت تخصصی نیروهای طراز اول، با تمرکز بر رشته‌های میان‌رشته‌ای و پروژه‌های عملی و ایجاد ارتباط هم‌افزا و تولید علم مشترک با دانشگاه‌ها و مراکز علمی، برای پاسخ به نیازهای تمدنی و اجتماعی جامعه قابل توجه است.

تحقق این چهار محور می‌تواند حوزه علمیه قم را به یک نهاد پیشرو، سرآمد و پاسخگو در عرصه‌های علمی، تربیتی و اجتماعی تبدیل کند و نقش آن را در شکل‌دهی تمدن نوین اسلامی به نحو شایسته‌ای تثبیت نماید. با این نگاه، یکصد سالگی حوزه علمیه قم نه تنها فرصتی برای بازخوانی گذشته است، بلکه نقطه شروعی برای تحولی عمیق و پایدار در آینده حوزه و جامعه اسلامی خواهد بود.