جایگاه انسان‌شناسی اسلامی در نظریه مردم‌سالاری دینی

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام و المسلمین سعید صلح میرزایی، عضو مجلس خبرگان رهبری، در پیش نشست همایش ملی علوم انسانی اسلامی در افق بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی که در مرکز مطالعات راهبردی حوزه و انقلاب اسلامی برگزار شد به تشریح جایگاه انسان‌شناسی اسلامی در نظریه مردم‌سالاری دینی پرداخت.

وی در ابتدای سخنان خود تأکید کرد: هدف اصلی در این مباحث، رسیدن به نظریه مردم‌سالاری دینی در اندیشه انقلاب اسلامی است که توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی مطرح شده و ابعاد مختلفی دارد. هر یک از این ابعاد، نیازمند روش‌شناسی ویژه خود است و بخش فقهی آن باید از اسلوب فقهی تبعیت کند. بنابراین برای پیگیری دقیق‌تر لازم است مبانی فقهی و انسان‌شناسی اسلامی از دیدگاه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به دقت مورد توجه قرار گیرد.

حجت‌الاسلام و المسلمین صلح میرزایی با اشاره به تفاوت بنیادین نگاه وحیانی به انسان در نظریه مردم‌سالاری دینی، تصریح کرد: انسان‌شناسی اسلامی که زیربنای این نظریه است هم در عرصه هستی‌شناسی و هم معرفت‌شناسی با انسان‌شناسی غربی تفاوت‌های اساسی دارد. شناخت انسان در اسلام برخلاف انسان‌شناسی غربی از طریق منابع وحیانی یعنی قرآن کریم و روایات اهل بیت(علیهم السلام) همراه با عقل، فطرت و تجربه ممکن می‌شود. این منابع معرفتی شناختی عمیق‌تر و کامل‌تر از انسان را عرضه می‌کنند که متمایز از منابع شناخت غربی است.

وی افزود: از منظر وحیانی انسان دارای روحی مجرد و متصل به خداست که فراتر از جسم و ماده قرار دارد و هدف خلقت او رسیدن به کمال و قرب الهی است. انسان در مسیر تحقق اسماء و صفات الهی در وجود خود تلاش می‌کند به جز صفت کبریا که مختص خداوند است. از این رو انسان در اسلام دارای اختیار و اراده آزاد است؛ هرچند تأثیر وراثت، محیط و تربیت در شکل‌گیری شخصیت او قابل انکار نیست ولی انسان مجبور به هیچ رفتار جبری نیست و توان انتخاب آزادانه دارد.

انسان جامع‌الوجود و صاحب استعداد بی‌پایان

وی با تأکید بر جامعیت انسان در نگاه امامین انقلاب، گفت: انسان موجودی است که همه ابعاد وجودی‌اش در نظر گرفته می‌شود و این جامعیت باعث شکل‌گیری آرمان‌های مردم‌سالاری دینی شده است. در بیانات رهبر معظم انقلاب به ویژه در سخنرانی ۱۲ آذر ۷۹ انسان به عنوان موجودی با استعداد بی‌پایان معرفی شده که خداوند همه امکانات تعالی را در اختیار او قرار داده است. انسان می‌تواند تا نهایت کمال خود پیش رود، در حالی که این ظرفیت برای دیگر موجودات فراهم نشده است.

حجت‌الاسلام و المسلمین صلح میرزایی همچنین به آیاتی از قرآن کریم اشاره کرد: کرامت و شرافت انسان را مورد تأکید قرار می‌دهند، مانند آیات «لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم» و «و جعلناکم خلائف الارض». این آیات بیانگر شأن والا و کرامت ذاتی انسان به عنوان خلیفه خدا در زمین است که حتی آلودگی‌هایی مانند شرک نیز نمی‌تواند این کرامت را از بین ببرد، اگرچه انسان ممکن است در مسیر ضلالت قرار گیرد.

وی با اشاره به آیات دیگری که نقاط ضعف و نواقص انسانی را نشان می‌دهد، یادآور شد: این دوگانگی در توصیف انسان در نگاه اسلامی قابل جمع است؛ انسان موجودی دو سرشتی است که هم ظرفیت‌های عظیم رشد و تعالی دارد و هم ضعف‌ها و نواقصی که ممکن است ناشی از شرایط اولیه خلقت یا انتخاب‌های نادرست خود او باشد.

حجت‌الاسلام و المسلمین صلح میرزایی افزود: بر این اساس مردم‌سالاری دینی بر پایه کرامت ذاتی انسان، توانایی و اختیار او استوار است. در این نظام، مشارکت مردم در عرصه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی نه تنها ممکن است بلکه زمینه‌ساز رشد و تکامل فردی و اجتماعی محسوب می‌شود. همان‌طور که رهبر معظم انقلاب بارها تأکید کرده‌اند، مردم دارای ظرفیت و استعداد لازم برای ایفای نقش در اداره امور جامعه هستند.

انقلاب اسلامی زمینه‌ساز رشد و تربیت جوانان برگزیده و شجاع

عضو مجلس خبرگان رهبری در ادامه گفت: انقلاب اسلامی ظرفیتی ایجاد کرده که جوانان برگزیده و شجاعی را تربیت کرده که پیام انقلاب را به خوبی دریافت و منتقل می‌کنند. این تربیت و رشد انسان‌ها در محیط انقلاب مانند سانتریفیوژی است که افراد را پالایش و رشد می‌دهد و این یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای انقلاب به شمار می‌آید.

حجت‌الاسلام و المسلمین سعید صلح میرزایی در پایان تأکید کرد: تفاوت اصلی مردم‌سالاری دینی با دموکراسی غربی در همین نگاه خاص به انسان و مشارکت فعال مردم در اداره امور است؛ مشارکتی که بر اساس کرامت ذاتی، اختیار و ظرفیت بی‌نهایت انسان بنا شده و نقش مؤثر مردم را در سرنوشت خود و جامعه تضمین می‌کند.

این سخنان در پیش نشست همایش ملی علوم انسانی اسلامی در افق بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی مطرح و مورد بحث و بررسی قرار گرفت.