ضرورت تحول بنیادین نظام مشاوره اسلامی با محوریت حوزه‌های علمیه

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عالم‌زاده نوری، معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه، در گفت‌وگو با خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، به تفصیل درباره اهمیت و ضرورت تحولی عمیق در حوزه مشاوره اسلامی و راهبری این عرصه حیاتی سخن گفت.

وی  با تأکید بر تجربه تاریخی و مهارت حوزه در برقراری ارتباط با آحاد مردم و رفع مسائل آن‌ها، اظهار داشت: حوزه علمیه توانمندی بالایی در ارتباط با مردم دارد و می‌داند چگونه مشکلات آنان را شناسایی و حل کند. این توانمندی در کنار وظایف حوزه نسبت به خود که شامل تربیت نیروهای توانمند، رشد علمی و پیشبرد پژوهش‌های حوزوی است، اهمیت حوزه را دوچندان می‌کند. علاوه بر این حوزه و حاکمیت اسلامی ارتباط حیاتی و نزدیکی دارند. حوزه باید ظرفیت و توان خود را برای ایفای نقش راهبری و مشاوره به نظام حاکم به کار گیرد. 

حجت الاسلام والمسلمین عالم‌زاده نوری با یادآوری نقش تاریخی عالمانی مانند شهید مدرس و امام خمینی(ره) که در مواجهه با حاکمیت نقش‌آفرینی مؤثر داشتند، خاطرنشان کرد: ارتباط حوزه با نظام اسلامی باید منسجم، ساختاری و گسترده باشد و شامل همه حوزه‌های علمیه اعم از حوزه‌های خراسان، اصفهان، جامعه المصطفی(ص)، جامعه الزهرا(س)، حوزه خواهران و حتی حوزه‌های اهل سنت می‌شود.

وی بر ضرورت تشکیل ستادهای راهبری که پل ارتباطی حوزه با نظام حاکم باشند تأکید کرده و گفت: این ستادها باید تجلی حضور عالمان دین بزرگ و مجرب باشند و در عرصه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و... نقش‌آفرینی مؤثر و هماهنگ داشته باشند.

ورود حوزه به عرصه مشاوره و ضرورت تحول بنیادین

حجت‌الاسلام والمسلمین عالم‌زاده نوری با تأکید بر اینکه نهاد عالمان دین تقسیم کار کلی در مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی دارد، افزود: از مسائلی مانند کاپیتولاسیون گرفته تا شرایط حاکمیت و مسائل جمعیتی، دین اظهار نظر می‌کند و عالم دین باید وظایف خود را نسبت به نظام حکومت بشناسد.

وی به طور خاص به حوزه مشاوره، روانشناسی و مسائل مرتبط با آن اشاره کرد و گفت: اگر نظام حاکمیت در زمینه مشاوره دچار اشتباه باشد، وظیفه عالم دین است که وارد عمل شده، کمک کند، رهنمود بدهد و موضع‌گیری نماید.

حجت‌الاسلام والمسلمین عالم‌زاده دو نگاه متفاوت به دستگاه مشاوره موجود را مطرح کرد: نگاه اول، دیدن مشاوره به عنوان یک ساختار موجود که می‌توان به صورت تدریجی آن را ارتقا داد و نگاه دوم، نگاه تحول‌گرا و راهبرانه‌ای است که کل بازی و سیستم مشاوره را به کلی تغییر می‌دهد.

وی این موضوع را با مثالی از تغییر ساعت عقربه‌ای به ساعت دیجیتال تشریح کرد و گفت: ما هم ظرفیت داریم بازی مشاوره را از اساس تغییر دهیم و دستاوردی تمدنی در این حوزه ارائه کنیم که نه تنها در داخل بلکه در جهان اثرگذار باشد.

تعریف مشاوره اسلامی

معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه در تعریف مشاوره اسلامی بیان کرد: مشاوره اسلامی فقط مجموعه‌ای از تکنیک‌های درمانی که با شرع مخالفت نداشته باشد نیست. بلکه باید ابتدا اسلام را بشناسیم و آن را به یک کلمه خلاصه کنیم: «لا اله الا الله».

وی افزود: اگر بتوانیم مفهوم توحید را تبیین کنیم در واقع کل اسلام را شرح داده‌ایم. از دل آموزه‌های توحیدی، مشاوره اسلامی استخراج می‌شود؛ مشاوره‌ای مبتنی بر ربوبیت، حاکمیت خداوند و ایمان.

حجت‌الاسلام والمسلمین عالم‌زاده تأکید کرد: مشاور نباید صرفاً تکنسین درمان باشد بلکه باید تربیت دینی و اعتقادی دیده باشد و خود را یک «آخوند» بداند که هدایتگر و راهنماست. بزرگ‌ترین درمانگران تاریخ یعنی پیامبران، با تقویت باورهای توحیدی و ایمانی به سلامت انسان‌ها کمک کرده‌اند.

روح توحید در مشاوره و هدف نهایی

وی ادامه داد: روح توحید باید در تمام وجود مشاور جاری باشد و اگر این اتفاق بیفتد، بازی مشاوره به کلی تغییر می‌کند و روشی نوین شکل می‌گیرد.

معاون تهذیب و تربیت حوزه های علمیه به برنامه‌ریزی بلندمدت و تحول بنیادین در مشاوره اسلامی اشاره کرد و گفت: باید به جای ترمیم وضع موجود، جهت‌دهی واقعی به مشاوره انجام شود و این جهت‌دهی باید در راستای تمدن و مدنیت اسلامی نوین باشد.

حجت‌الاسلام والمسلمین عالم‌زاده افزود: مشاوره اسلامی باید به سمت تحقق «سعادتمندی اسلامی» حرکت کند. در روانشناسی غربی انسان سالم بیشتر به اصلاح اختلالات پرداخته می‌شود اما در اسلام تعریف انسان سالم، انسان کامل است؛ مفهومی که در عرفان اسلامی نیز بسیار مورد توجه است.

وی اظهار داشت: ما باید از آیات و آموزه‌های سعادت انسانی بهره بگیریم و مشاوره را بر اساس آن ارتقا دهیم، نه صرفاً حل مشکلات و اختلالات.

نقد رویکردهای موجود

حجت‌الاسلام والمسلمین عالم‌زاده درباره نقد رویکردهای غالب در مشاوره و روانشناسی گفت: روانشناسان غربی خود نیز متوجه شده‌اند که تمرکز صرف بر درمان اختلالات کافی نیست و به همین دلیل شاخه روانشناسی مثبت‌گرا شکل گرفته است. این شاخه به ارتقای سلامت و توانمندی‌های فردی می‌پردازد.

معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه افزود: در نظام سلامت ما بیشتر روی درمان بیماری‌ها و افزایش تخت‌های بیمارستانی تأکید شده، اما واقعیت این است که اصلاح سبک زندگی و پیشگیری، هزینه‌های درمان را کاهش می‌دهد.

وی به مثالی ساده اشاره کرد: اگر گرسنه نشوید، نیازی به درمان گرسنگی ندارید. همین اصل باید در مشاوره و سلامت روان نیز حاکم باشد.

حفظ و توسعه مراکز مشاوره

معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه در بخش پایانی سخنان خود گفت: در سراسر کشور مراکز مشاوره زیادی تأسیس شده و هزاران روانشناس تربیت شده‌اند. با این وجود، نباید صرفاً بر افزایش تعداد این مراکز تمرکز کنیم.

وی تأکید کرد: آسیب‌های اجتماعی مانند خودکشی، طلاق و اختلالات روانی گسترده است و برای مقابله با آن‌ها باید مراکز مشاوره حفظ و توسعه یابند، اما این صرفاً یک ضرورت کوتاه‌مدت است.

حجت‌الاسلام والمسلمین عالم‌زاده افزود: هدف ما باید حرکت به سمت سعادت و کمال انسانی باشد و برای رسیدن به این هدف زیرساخت‌های مناسب طراحی کنیم که ما را از حل مسائل موقتی فراتر ببرد.

نقش راهبری حوزه در سیاست‌گذاری کلان

وی درباره نقش حوزه در عرصه سیاست‌گذاری کلان و ارتباط با حاکمیت گفت: باید نقش راهبری و هدایت بلندمدت را ایفا کنیم و در قانونگذاری و سیاست‌گذاری‌های کلان به حاکمیت کمک کنیم. گاهی برخی قوانین وضعیت را بدتر می‌کنند و اگر حوزه حضور نداشته باشد، آسیب‌ها بیشتر می‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین عالم‌زاده اظهار داشت: اگر نهاد عالمان دین بتواند با ستادهای راهبری منسجم و مشخص در عرصه سیاست‌گذاری حضور داشته باشد، می‌تواند جریان فکری و معنوی درست را در حاکمیت تقویت کند و از بروز آسیب‌ها جلوگیری نماید.

معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه در پایان ضمن تأکید بر ضرورت تحول بنیادین در نظام مشاوره اسلامی، بر این نکته تاکید کرد که حوزه‌های علمیه باید با تشکیل ساختارهای منسجم، ورود فعال و راهبردی به عرصه مشاوره و سیاست‌گذاری داشته باشند تا بتوانند نقش شایسته خود را در پیشبرد نظام اسلامی ایفا کنند.

وی افزود: این تحول نه تنها در داخل کشور بلکه می‌تواند الگویی برای جهان اسلام و حتی جهان معاصر باشد که نشان‌دهنده ظرفیت عظیم فرهنگی و اعتقادی ما است.