نظریه‌پردازی با صدور بخش‌نامه و تشویق به سرانجام نمی‌رسد
حجت‌الاسلام علیرضا قائمی‌نیا، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و نظریه‌پرداز برتر چهارمین جشنواره بین‌المللی فارابی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا با اشاره به ضرورت نظریه‌پردازی و آزاداندیشی در حوزه علوم انسانی، خواستار خارج شدن آن از حالت شعارزدگی و حرکت نظریه‌پردازان مبتنی بر ملاک‌های علمی شد.
وی با بیان این‌که برای برون‌رفت از حالت موجود، باید حوزه‌های علمیه با حساسیت وضعیت فعلی در عالم آشنا شوند، افزود: اگر حوزه‌ها نسبت به وضعیت فعلی آگاه شوند، کم کم بزرگان ضرورت نظریه‌پردازی را احساس کرده و طبیعی است که به دنبال این مطلب می‌روند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تأکید کرد: مراکز علمی باید با حساسیت مسأله و اهمیت آن آشنا شوند، چرا که با صدور ده‌ها بخش‌نامه و تشویق این امر به سرانجام نمی‌رسد، بلکه مهم‌ترین عامل برای ایجاد تغییر و تحول در علوم، خودآگاهی است.
وی با اشاره به فرمایشات رهبر معظم انقلاب در جمع اساتید، طلاب و فضلای حوزه علمیه قم و تأکید ایشان بر ضرورت نظریه‌پردازی، آزاداندیشی و نوآوری، ابراز داشت: حضرت آیت‌الله خامنه‌ای می‌خواستند خودآگاهی را در حوزه‌های علمیه تقویت کنند و یادآور شوند که حوزه از آنچه باید باشد، بسیار فاصله دارد.
حجت‌الاسلام قائمی‌نیا با بیان این‌که رهبر معظم انقلاب در بخشی از سخنان خود علوم انسانی غرب را غیرمفید و مضر برای جوامع اسلامی دانستند، گفت: همان‌طور که می‌دانیم، علم بشری در زمینه‌های دینی ناقص است، از این رو علم را به عنوان یک فرایند مفتوح نگریستن و تلاش برای حرکت رو به جلوی آن ضروری است که اگر بنشینیم و همواره از بزرگان و گذشتگان تعریف و تمجید کنیم، به جایی نخواهیم رسید.
وی با بیان این‌که دانشگاه‌های کشور بیشتر به دیدگاه‌های غربی و علوم انسانی که از غرب آمده نظر داشته و با علوم اسلامی ارتباط چندانی ندارند و نهایت کاری که انجام می‌دهند بومی‌سازی مباحث غربی است، ادامه داد: دوگانگی که اکنون در حوزه علوم انسانی دیده می‌شود، نقش حوزه‌های علمیه را در ارائه نظریه‌های جدید مبتنی بر دیدگاه‌های اسلامی و بازنگری نظریه‌های غربی برجسته می‌کند.
این استاد حوزه و دانشگاه، نظریه‌پردازی در حوزه علوم انسانی و پرداختن بیشتر به این دانش‌ها را ضرورتی انکارناپذیر دانست و تصریح کرد: حوزه‌های علمیه، محد مباحث علوم انسانی در جهان اسلام هستند و پر واضح است که لازمه حضور جدی آنان در علوم انسانی ارائه نظریاتی متناسب با تفکر اسلامی به علوم انسانی است.
وی، گفت: از آنجا که نوآوری و نظریه‌پردازی کار اصلی متفکران و دانشمندان است و در عصر حاضر نیز همواره با تغییر و تحول نظریات در شاخه‌های مختلف علوم روبرو بوده‌ایم، جذابیت خاصی به تفکر جدید داده شده که خود اهمیت پرداختن به نظریه‌پردازی در حوزه علوم انسانی را به ویژه، دوچندان کرده است.
حجت‌الاسلام قائمی‌نیا در ادامه سخنان خود، نظریه‌پردازی را در علوم انسانی با توجه به مباحث اسلامی در سه فاز کلی نگاه به موجودی غرب، بررسی میراث علمی دانشمندان اسلامی در این حوزه و ارائه تئوری‌هایی با نگاه به دو فاز قبلی مورد بررسی قرار داد و گفت: غرب تجربه طولانی در این زمینه دارد و جریان‌های بسیار متفاوت و دیدگاه‌های بسیار متنوعی در آنجا ظهور کرده‌اند که در نخستین مرحله، پیرایش و پالایش میراث غرب در این زمینه ضروری است.
وی، افزود: از آنجا که هیچ علمی از صفر شروع نمی‌شود و غربیان تا مرحله‌ای پیش رفته‌اند، دانشمندان مسلمان نیز باید از جایی شروع کنند که آنها اکنون به آن رسیده‌اند، یعنی تمام تلاش‌ها، مشکلات و مسائلی را که غربیان در این زمینه با آن دست و پنجه نرم کرده‌اند را در نظر گرفته و اقدام به نظریه‌پردازی در حوزه علوم انسانی کنند.
سردبیر مجله ذهن با اشاره به فاز دوم یعنی بررسی میراث علمی دانشمندان اسلامی، ابراز داشت: مباحثی که دانشمندان اسلامی نسبت به علوم انسانی و برخی از علوم خاص مانند فلسفه و تاریخ مطرح کرده‌اند باید مدنظر قرار گرفته و کاوشی در زمینه آنها به وجود آید.
وی با بیان این‌که نظریه‌پردازی بدون توجه به میراث غرب، عدم کارایی آن را در پی خواهد داشت که نمی‌تواند مشکلات بشر معاصر را حل کند و با اقدام بدون توجه به میراث تفکر اسلامی هم در این زمینه، آن نظریه‌ای که واقعاً جنبه اسلامی دارد، مطرح نخواهد شد، تأیید صرف آنچه غربیان گفته‌اند و آنچه دانشمندان مسلمان مطرح کرده‌اند را برای ارائه یک نظریه جدید، بی‌نتیجه دانست.
حجت‌الاسلام قائمی‌نیا، تصریح کرد: هنوز به عنوان یک فعالیت انتقادی به میراث غرب و میراث تفکر اسلامی نگاه نشده است، در حالی که فرد نظریه‌پرداز باید به این دو زمینه نظر داشته و آنها را مورد ارزیابی انتقادی قرار دهد تا از طریق نقد به راه جدید و مناسب‌تری دست یابد. /920/ت301/ع