ارواح سرگردان سیما
ذائقه مخاطب ایرانی در ماه مبارک رمضان، این گونه عادت داده شده که باید یک روح، قهرمان سریالی باشد که هرشب پس از افطار به نقش‌آفرینی بپردازد و در نقشی متفاوت، بینندگان را پای تلوزیون بنشاند تا ببینند یک روح چگونه خواهد توانست داستان را به پایان برد.
شاید تفاوت نقش روح یک مرده با نقش زندگان و جذابیت‌های آن، نیاز به ساخت سریال‌های معنوی در ماه مبارک رمضان، توجه به جهان پس از مرگ و تمایز سریال‌های رمضانی با دیگر سریال‌های طنز یا تلخ، باعث شده نویسندگان و کارگردانان به این سو رفته و هر سال یک روح سرگردان را استخدام کنند تا در برابر دوربین به نقش آفرینی بپردازند.
این ارواح سرگردان البته گاه به طنز و خنده نیز می‌پردازند و گاهی عاشق می‌شوند و گاه با جنس مخالف خود به مغازله می‌پردازند و در تمام موارد از اختیارات بسیاری برخوردارند و از فرصت‌های عجیبی که به آنها داده شده به صورت کامل استفاده می‌کنند.
این سریال‌ها البته نقاط مثبتی هم دارند و تاحدی در ایجاد فضای معنوی و پندآموزی موفق هستند اما نگرانی آن جا است که به دلیل نبود اطلاعات دقیق و محدودیت‌های فنی،اندک اندک عالم ارواح در نظر بینندگان به جایی خوش آب و هوا و عادی جلوه داده شود.
در این جا نیکو است اشاره‌ای به آموزه‌های قرآنی داشته باشیم. در قرآن مجید در چند موضع از "روح" نام برده شده است.
یکی از این موارد «روح القدس» است که در القای وحی الهی به انسان برگزیده نقش‌آفرینی می‌کند: «قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِن رَّبِّکَ بِالْحَقِّ لِیُثَبِّتَ الَّذِینَ آمَنُوا وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِینَ» -نحل 102-بگو، روح القدس آن را از جانب پروردگارت بحقّ نازل کرده، تا افراد باایمان را ثابت‌قدم گرداند؛ و هدایت و بشارتی است برای عموم مسلمانان!
مورد دیگری که در قرآن و در چندین موضع به آن تاکید دارد، دمیدن روح و جان در کالبد بشر است که باعث زنده شدن انسان است: « ثُمَّ سَوَّاهُ وَنَفَخَ فِیهِ مِن رُّوحِهِ وَجَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِیلًا مَّا تَشْکُرُونَ » -سجده 9- سپس (اندام) او را موزون ساخت و از روح خویش در وی دمید؛ و برای شما گوش و چشم‌ها و دل‌ها قرار داد؛ امّا کمتر شکر نعمت‌های او را بجا می‌آورید!
این نفخ روح اگر چه در دوران جنینی رخ می‌دهد و از شیوه امتزاج روح و بدن، اطلاع دقیقی نداریم اما می‌دانیم در پایان عمر، روح از بدن جدا می‌شود. قرآن درباره این لحظه نیز اشاراتی دارد: « وَجَاءَتْ سَکْرَةُ الْمَوْتِ بِالْحَقِّ ذلِکَ مَا کُنتَ مِنْهُ تَحِیدُ» -ق19-و سرانجام، سکرات (و بیخودی در آستانه) مرگ بحق فرامی‌رسد (و به انسان گفته می‌شود:) این همان چیزی است که تو از آن می‌گریختی!
این‌جا است که انسان به عالم بی‌بازگشتی وارد می‌شود و متوجه حقایق بسیاری می‌گردد : «حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ - لَعَلِّی أَعْمَلُ صَالِحًا فِیمَا تَرَکْتُ کَلَّا إِنَّهَا کَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَمِن وَرَائِهِم بَرْزَخٌ إِلَى یَوْمِ یُبْعَثُونَ » -مومنون99و100-(آنها همچنان به راه غلط خود ادامه می‌دهند) تا زمانی که مرگ یکی از آنان فرارسد، می‌گوید: «پروردگار من! مرا بازگردانید! شاید در آنچه ترک کردم (و کوتاهی نمودم) عمل صالحی انجام دهم!» (ولی به او می‌گویند:) چنین نیست! این سخنی است که او به زبان می‌گوید (و اگر بازگردد، کارش همچون گذشته است)! و پشت سر آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند!
این عالم همان عالم برزخ است که فرصتی میان دنیا و آخرت است تا زمانی که همه انسان‌ها بمیرند و قیامت برپا شود. در این مدت ارواح انسان‌ها در عالم برزخی حاضراند و بسته به اعمالشان در دنیا یا خیر و بدی که از دنیا پس از مرگ به روح آنها برسد این دوره را سپری می‌کنند.
گاه مجالی دست می‌یابد که یک روح در عالم رؤیا با روح زندگان که در خواب هستند ارتباط برقرار کند و البته از گفتن اسرار آن عالم معذور است و تنها می‌تواند خرسندی یا ناراحتی خود را ابراز کند و یا در دیدار با روح افراد پرهیزکار از کلیت وضعیت خود و سرانجامش خبری دهد. زمینه این ارتباط روحی را شاید بتوان این آیه از قرآن مجید دانست که می‌فرماید: « وَهُوَ الَّذِی یَتَوَفَّاکُم بِاللَّیْلِ وَیَعْلَمُ مَا جَرَحْتُم بِالنَّهَارِ ثُمَّ یَبْعَثُکُمْ فِیهِ لِیُقْضَى أَجَلٌ مُّسَمًّى ثُمَّ إِلَیْهِ مَرْجِعُکُمْ ثُمَّ یُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ» -انعام 60-او کسی است که (روح) شما را در شب (به هنگام خواب) می‌گیرد؛ و از آنچه در روز کرده‌اید، با خبر است؛ سپس در روز شما را (از خواب) برمی‌انگیزد؛ و (این وضع همچنان ادامه می‌یابد) تا سرآمد معینی فرا رسد؛ سپس بازگشت شما به سوی اوست؛ و سپس شما را از آنچه عمل می‌کردید، با خبر می‌سازد.
و نیز این آیه که می‌فرماید: « اللَّهُ یَتَوَفَّى الْأَنفُسَ حِینَ مَوْتِهَا وَالَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنَامِهَا فَیُمْسِکُ الَّتِی قَضَى عَلَیْهَا الْمَوْتَ وَیُرْسِلُ الْأُخْرَى إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ » -زمر 42-خداوند ارواح را به هنگام مرگ قبض می‌کند، و ارواحی را که نمرده‌اند نیز به هنگام خواب می‌گیرد؛ سپس ارواح کسانی که فرمان مرگشان را صادر کرده نگه می‌دارد و ارواح دیگری را (که باید زنده بمانند) بازمی‌گرداند تا سرآمدی معیّن؛در این امر نشانه‌های روشنی است برای کسانی که اندیشه می‌کنند!
اما این که یک روح در هنگام مرگ مغزی یک بدن، بین عالم برزخ و دنیا سرگردان شود و به رتق و فتق کارهایش بپردازد! امری است که مستندی برای آن وجود ندارد و کسانی هم که به اراده خدا به دنیا بازگشته‌اند که نشان‌دهنده قطعی نشدن مرگ آنها بوده، از چنین فضایی سخن نگفته‌اند. این که انسان روح خود را در فضایی مانند عالم رویا حس کند دلیل بر آن نیست که به برزخ نرفته است.
این درحالی است که ما هنوز نمی‌توانیم از عالم خواب که هر شب آن را تجربه می‌کنیم تفسیر درستی داشته باشیم .
سخن در این باب بسیار است اما آن چه مد نظر است این که سریال‌های رمضانی باید نسبت به مطالعات دقیق و کارشناسانه حساس باشد و با ندانم کاری یا ارایه تصویرهای غلط به جای ارتقای معنوی جامعه، اعتقادات مردم را خدشه‌دار نکرده و عالم ارواح و برزخ و قیامت را ساده انگاری نکند.
نکته دیگر این که مخاطب ایرانی این لیاقت را دارد که از روش‌های فنی بیشتری برای ارایه تصویر روح برایش استفاده شود و ارواحی را مشاهده نکنیم که خصوصیات جسمی برجسته‌ای دارند.
و یک انتقاد نیز از سریال اخیر که برخلاف سریال‌های سابق، قرار است یک روح مؤمن به نقش‌آفرینی بپردازد. روح مؤمنی که از رفتن به خانه نامحرم پرهیز می‌کند! اما شبانه روز با روح یک دختر و بسیار خودمانی به معاشرت می‌پردازد!!
همنشینی و همسفری و دردل روح یک دختر و پسر جوان و مجرد علی‌رغم این که نکته‌های آموزنده‌ای را در بردارد اما در حقیقت نشان‌دهنده یک زندگی به سبک غربزدگی است برای انسان مومنی که عالم برزخی را فرصتی برای همنشینی با جنس مخالف یافته و برای فرار از رنج و غصه به او پناه برده است!
به راستی آیا این طور نیست که برای ایجاد جذابیت‌های بصری و داستانی، از دو جنس مخالف بهره گرفته شده تا یک نوع ارتباط نیمه جنسی در طول ماه مبارک رمضان را شاهد باشیم؟
در پایان جهل و بی اطلاعی بشر از عوالم دیگر را از زبان قرآن یادآور می‌شویم که می‌فرماید: «وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی وَمَا أُوتِیتُم مِّنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِیلًا وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی وَمَا أُوتِیتُم مِّنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِیلًا» -اسراء85-و از تو درباره «روح» سؤال می‌کنند، بگو: «روح از فرمان پروردگار من است؛ و جز اندکی از دانش، به شما داده نشده است!»
/ی701/ر