۲۱ تير ۱۳۹۱ - ۱۶:۰۲
کد خبر: ۱۳۲۶۵۷
بررسی ابعاد استراتژیک خلیج فارس و تنگه هرمز؛

گلوگاه قدرت دست کیست؟

محمدحسین کشکولی
tange تنگه هرمز
 
خلیج فارس و کشورهای حاشیه‎ی آن از مناطق استراتژیک جهان به شمار می‏رود؛ اهمیت این‏منطقه پس از کشف نفت در آن، افزایش یافت و مورد توجه قدرت‎های بزرگ جهانی قرار گرفت.
 
 خلیج فارس از ریزشگاه رود اروند تا شبه جزیره مسندم در کشور عمان، امتداد دارد و از طریق تنگه هرمز با دریای عمان و اقیانوس هند مرتبط است.
 
طول خلیج فارس ازدهانه اروند رود تا ساحل کشور عمان حدود 800 کیلومتر است. عرض خلیج فارسرا نیز دویست تا سیصد کیلومتر بیان کرده‏اند که در تنگه هرمز به 155 الی 95 کیلومترمی‏رسد.
 
مساحت آبهای خلیج فارس‏850/232 کیلومتر مربع است و عمق متوسط آن 35 متر و در تنگه هرمز به 144 متر می‏رسد.
 
تمامی سواحل شمالی خلیج فارس متعلق به ایران بوده و طول آن، از دهانه اروندرود تا بندرعباس و تنگه هرمز، 1259 کیلومتر است. علاوه بر آن، کشور ایران در دریای‏عمان از بندرعباس تا«تا خلیج گواتر» صاحب 784 کیلومتر ساحل است.
 
کشور عراق در منتهی الیه شمالی خلیج فارس قرار دارد. ساحل عراق در خلیج فارس‏اندک است و به خاطر عمق کم قابل استفاده برای نفت‎کشها نیست. حد جنوبی آن رابخشی از خاک کشور عمان در تنگه هرمز به نام «رَاْسِ الْمُسْنَدْ»،کشور امارات متحده‏عربی، قطر، بحرین و بخشی از خاک عربستان تشکیل می‏دهد.
 
از این میان، امارات‏متحده عربی هشتصد کیلومتر و قطر 563 کیلومتر از سواحل جنوبی را به خود اختصاص‏داده‏اند. حد شرقی خلیج فارس به تنگه هرمز ختم می‏شود و حد غربی آن را کشورهای‏کویت و عربستان تشکیل می‏دهند. ساحل کویت با خلیج فارس حدود شصت کیلومتر است که با احتساب سواحل جزایرش به 499 کیلو متر می‏رسد. عربستان نیز در حدودچهار صد کیلومتر مرز آبی با خلیج فارس دارد (1)
 
موقعیت کشورهای حاشیه خلیج فارس
 
امارات متحده عربی
 
سرزمین امارات متحده عربی منطقه‏ای خشک است که در شرق شبه جزیره‏عربستان و جنوب شرقی خلیج فارس واقع شده است. از شرق به کشور عمان و ازجنوب با عربستان هم مرز است. این کشور از هفت امیرنشین تشکیل شده است که ازغرب به شرق عبارت است از: ابوظبی، دوبی، شارجه، عجمان، ام القوین، رأس الخیمه‏و فجیره. وسعت این سرزمین در حدود 700/77 کیلومتر مربع است.(2)
 
این کشور در سال 1971 میلادی به استقلال دست یافت و قبل از کسب استقلال‏بر اساس یک رشته موافقتنامه‏های ویژه ، تحت الحمایهء انگلستان بود. این موافقتنامه هادر اوایل قرن نوزدهم با هدف مبارزه با دزدان دریایی منعقد شده بود. به دنبال تصمیم‏انگلستان در سال 1968میلادی مبنی بر لغو موافقتنامه ها و خروج نظامی خود از خلیج‏فارس تا سال 1971، تعداد 9 امیرنشین امارات متحده عربی و بحرین و قطر تصمیم‏گرفتند فدراسیونی تشکیل دهند، لیکن تنها هفت امیرنشین متحد شدند و فدراسیون‏امارات متحده عربی را بنیاد نهادند دو کشور بحرین و قطر نیز جداگانه اعلام استقلال‏کردند.(3)
 
هیچگونه انتخاباتی تا به حال در این کشور برگزار نشده است. فقدان نهادهای حکومتی‏انتخاباتی به اضافهء وجود نداشتن اجزاب سیاسی به خاطر(ممنوعیت تشکیل احزاب) سبب‏شده که هیچ فرصتی برای بیان علنی عقاید سیاسی مخالف وجود نداشته باشد(4)
 
 
قطر
 
کشور قطر شبه جزیره‏ای است که در ساحل جنوبی خلیج فارس قرار گرفته است. ازجنوب به خاک عربستان و از سه طرف دیگر به آبهای خلیج فارس محدود است. نزدیکترین همسایه دریایی آن، کشور بحرین است. مساحت قطر در حدود400/11 کیلومتر مربع است. از نظرمذهبی 95 درصد مردم قطر مسلمان هستند پایتخت آن شهر دوحه است که هشتاد درصد جمعیت را در خود جای داده است.
 
در اواخر قرن هیجدهم، وهابی‎ها قطر را تصرف کرده و حاکم آنجارا دست نشانده یخود کردند. بعدها این کشور مدتی تحت حکومت عثمانی و سپس تحت سیطره حکومت ایران بود. با ورود انگلستان به منطقه خلیج فارس، قطر نیز مانند سایرکشورهای حوزه خلیج فارس تحت حمایت آن کشور قرار گرفت تا اینکه در سال 1971میلادی با خروج انگلستان از منطقه، این کشور به استقلال دست یافت.(5)
 
یک شورای مشورتی انتصابی که تحت سلطهء امیر قطر بوده ، به عنوان قوه ی مقننه دراین کشور مشغول به کار است. تمام پست‎های کلیدی کابینه و فرماندهی نیروهای دفاعی وامنیت داخلی در دست اعضای خاندان حاکم است. حاکم قطر با توجه به جنبه‏های‏سنتی و استبدادی نظام کشور و ممنوع بودن فعالیت احزاب، هنوز بطور جدی بامقاومتی رو به رو نشده است.
 
بحرین
 
بحرین مجمع الجزایری است در میان آبهای جنوب خلیج فارس که در شرق آن قطر و در غرب آن کشور عربستان قرار دارد. این کشور از سی وسه جزیره بزرگ و کوچک‏تشکیل شده است که بزرگترین این جزایر«منامه» نام دارد. مساحت این سرزمین درحدود 678کیلومتر مربع است که پوشیده از زمینهای شنی و سنگی است و ارتفاع مهمی‏در آن وجود ندارد.
 
از جمعیت کشور بحرین 85 درصد مسلمان، 3/7 درصد مسیحی و 7/7 پیرو مذهب‎های دیگرهستند. (6)
 
در بین کشورهای حوزهء خلیج فارس، بحرین از موقعیت استراتژیکی ویژه‏ای‏برخوردار است. این کشور از نظر جغرافیایی در دهانه خلیج سالوا، در حد فاصل دوکشور عربستان و قطر واقع شده است. یک پل ارتباطی بیست و پنج کیلومتری که بر روی‏دریا نصب شده است، دو کشور بحرین و عربستان را به هم وصل می‏کند.
 
بحرین کشوری است دارای سابقهء تاریخی ، بطوری که قدمت آن به پیش از ظهوراسلام می‏رسد. قبل از اسلام، بحرین که در واقع به همه سرزمینهای جنوبی خلیج فارس‏از بصره تا عمان اطلاق می‏شد، تحت سیطره حکومت ایران بود. این کشور در زمان‏رسول گرامی اسلام(ص) به تصرف حکومت اسلامی درآمد. پس از آن، هر از چندگاهی‏تحت حاکمیت و نفوذ یکی از قدرتهای درمی‏آمد. در زمان صفویه بحرین جزیی از ایران‏بود و تا اواخر قاجار، حاکم بحرین به ایران خراج می‏پرداخت. حضور استعمارگران درخلیج فارس موجب جدا شدن بحرین از ایران شد این کشور سرانجام در سال 1971 م به‏استقلال دست یافت.(7)
 
کویت
کشور کویت میان کشورهای عراق و عربستان واقع است و خلیج فارس در شرق این‏کشور قرار گرفته است. مساحت کویت در حدود818/17 کیلومتر مربع است و از نظرطبیعی کشوری است هموار و جلگه‏ای که کوه و رود مهمی در آن وجود ندارد. جمعیت‏کویت بیش از 8/1 میلیون نفر است که از این تعداد 85 درصد مسلمان و بقیه مسیحی ،هندو و... هستند. نیمی از مردم این کشور در بندر کویت، پایتخت این کشور زندگی‏می‏کنند.(8)
 
در نزدیک کرانه های کویت جزایر فراوانی وجود دارد که وسیعترین آن بوبیان است. طول این جزیره 24 و عرض آن حدود 12میل و غیر مسکونی می‏باشد. بین جزیره بوبیان‏و خاک عراق یا باریکه دریایی به نام «خور عبدالله» وجود دارد که قابل کشتیرانی است
 
از تاریخ قدیم کویت اطلاعی در دست نیست پس از ظهور اسلام این کشور تحت‏سیطره حکومت اسلامی در آمد. در قرن شانزدهم میلادی پرتغالیها به سواحل کویت‏دسترسی پیدا کردند و پس از آنان،انگلستان طی پیمانی این کشور را تحت قیمویت خوددر آورد.
 
سرانجام این کشور در سال 1961 میلادی به عضویت سازمان ملل پذیرفته‏شد و به استقلال رسید هنوز چند روزی از استقلال این کشور نگذشته بود که دولت‏عراق بطور رسمی اعلام کرد که کویت جزو عراق بوده و از توابع استان بصره است.کویت به سازمان متحد شکایت کرد، ولی سرانجام مجبور شد با پرداخت بیش ازشش‏میلیارد ریال به عراق، آن کشور را راضی کند تا استقلال آن را به رسمیت بشناسد.(9)
 
عمان
 
کشور عمان درشرق شبه جزیرهء عربستان قرار دارد که از جنوب غربی به یمن، ازشمال شرقی و شرق به دریای عمان و اقیانوس هند و از جنوب شرقی به اقیانوس هندمحدود می‏شود. تکیه‏ای از خاک عمان به شکل شبه جزیره در دهانهء تنگه هرمز قراردارد که شبه جزیرهء «مسندام» نامیده می‏شود.
 
مساحت این کشور در حدود 300 هزارکیلومتر مربع است. پایتخت عمان، بندر مسقط وشهرهای مهم آن مطلاح و سلاله است. یکی از ایالت‎های مهم این کشور«ظفار» است. این‏ایالت از سال 1965 میلادی با نیروهای دولتی درگیری مسلحانه داشته است و جبهه‏آزادیبخش ظفار که دارای مرام مارکسیتی است، رهبری این عملیات را به عهده داشته‏است.(10)
 
این کشور نیز همچون بحرین دارای سابقه تاریخی بسیار طولانی می‏باشد. برخی ازتاریخ نویسان قدمت عمان را به هزاره‏ی دوم قبل از میلاد مسیح (ع)می‏رسانند. عمان ومسقط در 536 قبل از میلاد توسط سپاهیان کوروش هخامنشی تصرف شد. پس از آن تمام سواحل و جزایر خلیج فارس به ایران تعلق گرفت و تا ظهور اسلام این تسلط کم وبیش ادامه داشت پس از ظهور اسلام، فرقه «اباضیه» از گروه خوارج به این منطقه آمده، وآنجا را پایگاه خود قرار دادند. و هنوز هم حکومت عمان را دردست دارند.
 
عربستان
 
کشور عربستان در حد فاصل بین دو آبراه استراتژیک خلیج فارس و دریای سرخ‏واقع شده است. مساحت این کشور در حدود 242000 کیلومتر مربع است که‏حدود23 شبه جزیره عربستان را در برگرفته است. همسایه‏های شمالی این کشور عبارت‏است از: کویت، عراق و اردن. این کشور همچنین در جنوب با یمن متحد و در شرق باعمان و در شمال شرقی با بحرین هم مرز است. البته عربستان با بحرین مرز مشترک زمینی ندارد ، ولی پل «فهد» که به طول 25 کیلو متر بر روی خلیج فارس ساخته شده‏است، این دو کشور را به گونه‏ای به یکدیگر متصل کرده است که به صورت یک کشور واحد در آمده‏اند. قطر و امارات متحده عربی نیز از همسایه های این کشور هستند. حدود چهار هزار قبیله در این کشور وجود داردکه هر یک به نوعی وابسته به دربار سعودی هستند.
 
کشور عربستان از نظر جغرافیایی و اقتصادی موقعیت ویژه‏ای دارد. به همین دلیل این‏کشور، برای قدرت‎های بزرگ جهانی از اهمیت خاصی برخوردار است. واکنش شدیدآمریکا در مقابل اشغال کویت توسط عراق در سال 1990 ((1369) هـ ش بیانگر اهمیت‏منطقه خلیج فارس بخصوص سرزمین عربستان نزد قدرتهای استکباری است.
 
از نظر تاریخی، خاک کشور فعلی عربستان در زمانهای پیش از ظهور اسم، همواره بین،قبایل مختلف تقسیم شده بود و هیچ گونه قدرت واحدی در آن حکومت نداشت. پس ازظهور اسلام عربستان از یک حکومت مرکزی برخوردار گردید.
 
پرتغالی‎ها در اوایل قرن شانزدهم قصد حمله به مکه را داشتند که عملی نشد. در همان‏قرن خلفای عثمانی برای دفع خطر مسیحیان متوجه عربستان شدند و بتدریج این‏سرزمین تحت حکومت عثمانیان درآمد. در قرن هجدهم میلادی شخصی به نام «ابن‏عبدالوهاب» با حاکم شهر «درعیه» به نام محمد بن سعود متحد شد و مذهب وهابیت که‏ابن عبدالوهاب بنیانگذار و مروج آن بود، بتدریج گسترش یافت و وهابیان سرانجام مکه‏را به تصرف درآوردند.
 
 آل سعود تحت رهبری عبدالعزیزبن‏سعود در مخالفت با سیطره‏امپراتوری عثمانی، قدر برافراشتند و در سال 1903 میلادی عثمانیها را از ناحیه‏«الحساء» بیرون راندند و اساس حکومت سعودی را بنیان نهادند. پس از پایان جنگ‏جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی، سرانجام در سال 1932 کشور عربستان‏سعودی به استقلال دست یافت.
 
تنها چهار سال پس از استقلال عربستان یعنی در سال 1936م، در این کشور و درنزدیکی سواحل خلیج فارس نفت کشف شد. امروزه این کشور بیشترین ذخایر نفت‏جهان را داراست و بزرگترین صادر کنندهء نفت جهان است. ذخایر نفتی عربستان در حدود 170 میلیارد بشکه می‏باشد . میدان نفتی «قوار» در این کشور، به تنهایی ذخیره‏ای معادل شصت میلیارد بشکه نفت را در خود جای داده است که این مقدار حداقل دو برابر، بیشتر از تمامی ذخایر نفتی آمریکاست.
 
حکومت عربستان، پادشاهی است. قانون اساسی و مجلس قانونگذاری مردمی دراین کشور وجود ندارد. خانواده سعودی از سال 1932 (سال استقلال عربستان) بر این‏کشور حاکم بوده، تمامی تشکیلات دولتی در دست دارند. تشکیلات حکومتی‏عربستان‏سعودی، به سه دسته تقسیم می‏شود:
 
1- مجلس الممارسه المملکه السعودیه (شورای عالی خانوادگی) که برای رسیدگی‏به موضوع جانشینی تشکیل می‏شود. این مجلس تعیین خطوط کلی سیاست داخلی وخارجی و نظارت بر کار هیأت وزیران و نحوه انتخاب آنها را به عهده دارد و چنانچه ‏مصلحت ایجاب کند حتی قادر است پادشاه را عزل و نصب کند، همان طوری که در سال‏1964 در مورد عزل ملک سعود و نصب ملک فیصل این عزل و نصب را انجام داد.
2 - پادشاه:حدود اختیارتش بستگی به قدرت تسلطی بر مجلس شیوخ و ارگانهای‏دولتی دارد.
3 - هیأت وزیران: هیأت وزیران از ولیعهد، شاهزادگان و افراد متخصص تشکیل‏می‏شود. ریاست هیأت وزیران با شخص پادشاه می‏باشد.
 
فعالیت احزاب در این کشور ممنوع است، هر چند گروههای و احزاب مخالفی به‏شکل مخفیانه مشغول فعالیت هستند.
سیاست‎های این کشور، با سیاست‎های آمریکا در منطقه منطبق بوده و هست و این کشورهمواره مورد حمایت غرب ، بویژه آمریکا بوده است. رژیم عربستان با بیشتر کشورهای‏مسلمان ، رابطهء سیاسی داشته و روابط بسیار خوبی نیز با دنیای غرب دارد. رابطه ی این‏کشور با ایران در زمان رژیم پهلوی خوب بود، ولی با پیروزی انقلاب اسلامی، این رابطه‏تیره شد. این کشور در جنگ عراق علیه ایران به رژیم عراق کمکهای زیادی کرده واطلاعات نظامی خود را در اختیار آن کشور قرار می‏داد. بالا گرفتن مقابله ایران و استکبار جهانی عربستان به عنوان اهرمی برای فشار به کشورمان مخصوصا در مسائل مربوط به صادرات نفت مطرح است که تاکنون نتوانسته موفقیت چشمگیری در ضربه زدن به نظام جمهوری اسلامی ایران داشته باشد.
 
عراق
 
عراق کشوری است با مساحت 446/438 کیلومتر مربع که کشورهای ایران در شرق، ترکیه در شمال، سوریه و اردن در غرب وعربستان سعودی و کویت در جنوب در همسایگی آن قرار دارند. این کشور در حدود 58کیلومتر با خلیج فارس ساحل دارد. سه بندر معروف این کشور در خلیج فارس و دهانهءاروند رود عبارت از: بصره، ام القصر و فاو .
 
سرزمین عراق در سال 1535 میلادی پس از اینکه سپاهیان عثمانی قوای ایرانی راشکست دادند، به تصرف آن امپراتوری درآمد و تا پایان جنگ جهانی اول، بجز سالهای‏(1625 - 1638) که در تصرف ایران بود، جزیی از عثمانی محسوب می‏شد. پس ازفروپاشی امپراتوری عثمانی و تجزیه ی آن به دست دولتهای متفق در سال 1920 تحت‏قیمومیت انگلستان قرار گرفت. دوازده سال بعد یعنی در سال 1932 میلادی قیمومیت‏انگلستان پایان یافت و عراق بطور رسمی مستقل شد.
 
 تا آغاز جنگ جهانی دوم، عراق‏اگرچه ظاهر مستقل بود ولی در واقع تحت نفوذ انگلستان قرار داشت. در سال 1941رشیدعالی گیلانی طی یک کودتا، زمام قدرت را در عراق به دست گرفت، ولی نتواست‏در مقابل هجوم سربازان انگلسی مقاومت کند. سرانجام، هفده سال بعد یعنی در سال‏1958رژیم سلطنتی عراق به دنبال کودتای عبدالکریم قاسم منقرض و رژیم جمهوری‏اعلام شد.
 
چند سال بعد حزب بعث عراق بر علیه قاسم کودتا کرد و زمام قدرت را دراین کشور به دست گرفت. آمریکا و متحدانش نیز پس از عدم موفقیت در بهره گیری از صدام حسین و حزب بعث برای صدمه به نظام جمهوری اسلامی و مقاومت در منطقه وی را با حمله نظامی سرنگون کرده و خود بر سر کار آمدند. چند سال با حمایت مرجعیت این کشور دولت اسلام گرا و شیعی بر سرکار آمد و با تلاش فراوان نظامیان آمریکایی را از عراق بیرون کردند اما هنوز به دلیل فتنه انگیزی های گروهک های تروریستی وابسته به سازمان سیا و موساد این کشور نا امن است و هر روز شاهد کشته شدن تعدای از شهروندان عراقی در حملات تروریستی هستیم.
 
جمهوری اسلامی ایران
 
کشور جمهوری اسلامی ایران با وسعتی معادل 195/648/1 کیلومتر مربع و جمعتی‏بیش از 70 میلیون نفر قدرتمندترین کشور منطقه خلیج فارس محسوب می‏شود. ایران از گذشته های دور به خاطر موقعیت ویژهء جغرافیایی، همواره مورد توجه‏قدرت‎های بزرگ جهانی بوده است.
 
نام خلیج فارس از زمان های کهن از نام کشورمان ایران اقتباس شده است و سراسر بخش شمالی خلیج فارس ودریای عمان را سواحل ایران تشکیل می‏دهد. جزیره‏های متعددی در خلیج فارس به‏ایران تعلق دارد که برخی از آنها که از اهمیت بیشتری برخوردار است عبارتند از: قشم،کیش، دوان، لارک، هرمز ، هنگام ، تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی .
 
وسعت زیاد، جمعیت فراوان، امکانات و ذخایر طبیعی خداداد و موقعیت جغرافیایی‏منحصر به فرد در کنار وجود یک حکومت اسلامی قدرتمند، ویژگی خاصی به ایران‏داده است، به طوری که کشورهای حوزه ی خلیج فارس و منطقه ی خاورمیانه نمی‏توانند درمعادلات سیاسی اقتصادی خود آن را به حساب نیاورند.
 
 
 
اهمیت اقتصادی خلیج فارس
 
منابع نفتی
 
اهمیت و ارزش اصلی خلیج فارس به خاطر وجود منابع سرشار نفت در این منطقه است، که روز به روز بر اهمیت آن می‏افزاید.
منابع نفتی سرشاری در کف خلیج فارس به علت ادامهء طبقات نفت خیز زاگرس به‏سمت جنوب وجود دارد که قسمت زیادی از آن در حال حاضر مورد بهره‏برداری قرارگرفته است. نفت حوزه ی خلیج فارس دارای مزیت‎های زیر می‏باشد:
 الف - فراوانی منابع؛
ب - سهولت استخراج؛
ج - هزینهء پایین تولید؛
د - مازاد ظرفیت تولید؛
هـ- سهولت حمل و نقل؛
و - توان بالای تولید چاهها؛
ز -امکان کشف ذخایر جدید وسیع در این منطقه در مقایسهء با سایر مناطق جهان.
 
منابع نفتی کشورهایی چون کویت، ایران، عراق، عربستان سعودی، قطر وابوظبی که‏از بزرگترین تولید کنندگان نفت جهان هستند، در سواحل این خلیج قرار دارد.
 
منابع گازی
 
کشورهای واقع درکرانه‎ی خلیج فارس علاوه بر تولید نفت، مقدار زیادی گاز نیز تولیدمی‏کنند که بیشتر آن به صورت «گاز همراه»(11)
 
گاز طبیعی از منابعی است که به علت فراوانی ذخایر، براهمیت خلیج فارس افزوده‏است. کشورهای خلیج فارس در سال 1985، 5/27 درصد کل ذخایر جهانی گاز را دارابوده و ایران با ذخیرهء فراوان، در رأس کشورهای خلیج فارس قرار دارد.
 
مقداری از گازهای تولید شده برای تولید نیروی برق ، تصفیهء مواد سوختی ، تصفیهءآب، تولید کود و تزریق مجدد داخل مخازن و چاههای نفت مورد استفاده قرار می‏گیرد.
 
صنایع پتروشیمی
صنعت پتروشمی، امروزه نقش عمده ای در پیشرفت اقتصاد و توسعهء صنایع ملتهای‏جهان دارد.14 محصول صنعتی در کشورهای پیشرفته از صنایع پتروشیمی به دست‏می‏آید.(12)
 
آهنگ رشد این صعنت نسبت به صنایع دیگر بیشتر بوده، بطوری که رشد آن درتولید کالاهای مصرفی مانند الیاف مصنوعی ، پلاستیک و لاستیک مصنوعی در سالهای‏اخیر بی سابقه است.
 
صنایع پتروشیمی در کشورهای خلیج فارس نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. بطور مثال کارخانه‏ای برای تولید اوره و اسید سولفوریک در نزدیکی چاههای نفت‏عربستان ایجاد شده که به صورت اقتصادی به تولید مشغول بوده و سالانه 330000تن‏اوره، صد هزار تن اسید سولفوریک در نزدیکی چاههای نفت عربستان ایجاد شده که به‏صورت اقتصادی به تولید مشغول بوده و سالانه 330000 تن اوره، صدهزار تن اسیدسولفوریک و بیست هزار تن ملانین تولید می‏کند.
 
مجتمع پتروشیمی «خلیج فارس» نیز با ظرفیت روزانهء یک هزار تن آمونیاک و هزارتن متانول از سال 1985 در بحرین شروع به کار کرده است. این مجتمع متعلق به صنایع‏پتروشیمی خلیج فارس می‏باشد که سال 1980 توسط کشورهای عربستان سعودی،بحرین و کویت بطور مشترک در بحرین تشکیل شد. (13)
 
اولین کارخانهء کود شیمیایی برای تولید آمونیاک و سولفات در سال 1966 با ظرفیت‏550 تن در روز در کویت مورد بهره برداری قرار گرفت وهم اکنون ظرفیت تولید آن به بیش از‏1000 تن در روز افزایش یافته است.
 
پس از انقلاب اسلامی و پایان جنگ، صنایع پتروشیمی در ایران مورد توجه قرارگرفته و پیشترفت‎های خوبی در راه تولید آن به دست آمده است. این صنایع بطور عمده درکناهء خلیج فارس مانند صنایع پتروشیمی آبادان، خارک و شیراز استقرار یافته است
 
تجارت
 
مدارک مربوط به تاریخ دریانوردی در آب‎های جهان نشان می‏دهد که خلیج فارس اززمانهای قدیم مود توجه اقوام و ملتهای مختلف بوده، همواره به عنوان یکی از با ارزشترین آبراههای تجارتی جهان از آن استفاده شده است.
 
این اهمیت هر چند در طول زمان متفاوت بوده، ولی در واقع، از محدوده معینی‏خارج نشده است. مهمتری اهمیت خلیج فارس موقعیت جغرافیایی خاص آن است که‏از نظر نظامی و تجارتی در طول تاریخ مورد توجه دولتها بوده است.
 
اهمیت دیگر خلیج فارس به ارزشهای اقتصادی آن برمی‏گردد. وجود منابع غنی معدنی وغذاییی در آبها و کشورهای حاشیه آن به این منطقه اهمیت بسیار بخشیده است.
 
بندرهای خلیج فارس و دریای عمان، قرن‎های متمادی دارای اهمیت و اعتباری‏ویژه‏ای در بازرگانی دریایی و مبادلات تجاری دنیا قدیم بوده ، هم اکنون نیز بعضی ازآنها، اهمیت خود را حفظ کرده و نقش مهمی را در حمل و نقل دریایی خلیج فارس ایفامی‏کنند.
 
مجتمع بندری شهید رجایی ایران، یکی از این بندرهای مهم می‏باشد. این‏مجتمع عظیم بندری در بیست کیلومتری غرب بندر عباس، در دامنه کوههای« کشار» و«گچین» قرار گرفته است و از نظر موقعیت دریایی در دهانه ی وردی خلیج فارس واقع شده‏است. از دیگر بندرهای مهم ایران در منطقهء خلیج فارس بندرهای امام خمینی، خارک،آبادان، خرمشهر، بوشهر و چاه بهار را می‏توان نام برد.
 
بندرهای مهم کشورهای دیگر خلیج فارس عبارت از: بصره، ام اقصر و فاو(عراق)،راشد، زاید، مجتمع بندری رأس‏الخیمه و جَبَل عَلی(امارات متحدهء عربی)، دوحه‏ام‏سعید(قطر)، ظهران، (عربسان سعودی) و کویت و میناء احمدی (کویت). افزایش قیمت نفت از سال 1973 به بعد، قدرت مالی کشورهای تولید کنندهء نفت رابالا برد که به دنبال آن ، غربیها کوشیدند، کشورهای منطقه خلیج را به مصرف کنندگان‏خوبی برای کالاهای ساخته شدهء کشورهای صنعتی تبدیل کنند. از آن وقت بودکه منطقهءخلیج فارس، محلی مناسب برای گردش دلارهای نفتی و تجارت کالاهای صنعتی وسرمایه‏ای شد. در بخش سرمایه‏گذاری صنعتی، ایجاد کارخانه‏های مونتاژ که خودعاملی برای وابستگی به واردات بود به اجرا درآمد. سهم شاغلین در تجارت نسبت به کل جمعیت در بعضی از کشورهای خلیج فارس درسال 1980 بدین شکل بوده است: امارات متحدهء عربی، 21 درصد کویت 19 دصد وعربستان سعودی 16.5 درصد شاغلین در بخش تجارت فعالیت داشته‏اند.(14)
 
منابع غذایی
 
نعمت‎ها و گنج‎های فراوانی در خلیج فارس نهفته است؛ چنانچه بیش از 150 نوع ماهی‏در دل آبهای منطقه یافت می‏شود که هر کدام از آنها طعم و لطافت خاص خود را دارد. آبزیان خلیج فارس از نظر زندگی و شرایط محیط، وضع خاصی دارند، زیرا آبزیان خلیج‏فارس به استثنای یکی دو نوع از آنها وارد آب شیرین اروند رود، بهمن شیر و کارون‏می‏شوند. همه در آب شور زندگی کرده و در همان جا تخم ریزی و تولید مثل می‏کند.آشنایی با شرایط محیط و زندگی ماهیها، کمک فراوانی به صید آنها به عنوان یک منبع‏تغذیه می‏نماید.
برای صید ماهیهایی،از قبیل کفشک، سنگسر، سبیتی، شوریده، هامور، سرخو، وغیره باید و مسائل صید تعقیبی عمقی به کار برد، در حالی که با این وسیلهء صید،نمی‏توان ماهیهای مهاجر سطحی مانند تون و ساردین را صید کرد.(15)
 
معادن
 
ب - معادن خلیج فارس
آهن: معدن آهن در بیشتر جزیره‏های خلیج فارس از جمله جزیره‏های لارک، فارور،هنگام و هرمز وجود دارد. براساس مطالعاتی که از سوی سازمان برنامه و بودجه درجزیرهء فارور انجام گرفته،میزان سنگ‏آهن‏این جزیره تاپانصد هزارتن‏تخمین زده می‏شود.
 
نمک: معدن نمک در بیشتر نقاط ساحلی، و جزیره‏هایی مانند هرمز، لارک، هنگام وقشم یافت می‏شود. معدن نمک هرمز کوهی از نمک است که در کتابهای قدیم آن را«جبل الملح» نام برده‏اند.
 
خاک سرخ: این خاک که از آن در رنگ سازی استفاده می‏شود، در بیشتر جزیره‏ها وبندرهای خلیج فارس از جمله لارک، هنگام، هرمز، سیری، ابوموسی وسیراف ( بندر طاهری)وجوددارد. ذخیره ی ثابت شده خاک سرخ هرمز حدود شصت هزار تن و ذخیره ی احتمالی آن‏حدود 150 هزار تن تخمین زده شده است .
 
گوگرد: معدن گوگرد در بیشتر نقاط ساحلی خلیج فارس وجود دارد.
 
سرب:معدن سرب نیز به فراوانی در بیشتر ناحیه های خلیج فارس وجود دارد.
 
 
 
اهمیت نظامی خلیج فارس
 
کشورهای قدرتمند به دلیل استراتژیک بودن منطقه ی خلیج فارس، علاقه‎ی خاصی به حضورمستقیم نظامی در این منطقه دارد و سابقهء حضور آنها به سالهای دور برمی‏گردد.
 
آمریکا و انگلستان پایگاههای دریایی زمینی و هوایی مهمی را در کشورهای عمان، عربستان وبحرین تأسیس کرده‏اند تا در مواقع ضروری از آنها استفاده کنند. پایگاه جزیرهء مصیره، پایگاههای‏دریایی ام الغنم و خصب و پایگاههای ثمریت، بیت الفالاج، ظهران، السفانیه، حفرالباطن، جفیر ومحرق در زمره این پایگاههاست.
 
آمریکا و کشورهای قدرتمند دیگر به بهانه های متفاوت حضور خود را در خلیج فارس حفظ کرده‏اند. اسکورت نفت‎کشهای کویت در طول جنگ ایران و عراق، درگیر شدن با نیروهای دریایی ایران وحضوردر جنگ خلیج فارس از جمله‎ی آنها بود.
 
 
کشورهای غربی در پی وقوع انقلاب اسلامی ایران و به خطر افتادن منافعشان درمنطقهء خلیج فارس، درصدد نشان برآمدند که با تبلیغات دروغ ایران را به عنوان یک دشمن اصلی برای کشورهای عرب خلیج فارس نشان دهند کشورهای عرب خلیج‏فارس تحت تأثیر همین تبلیغات و فشار غربیها قرار گرفته خرید اسلحه از کشورهای‏غربی را افزایش دادند، بطوری که توازن قوا در این منطقه به هم خورده و اینک منطقه به‏یک انبار بزرگ تسلیحات تبدیل شده است.
 
 آمریکا و انگلستان در فروش سلاحهای‏نظامی به این کشورها، مقام اول و دوم را کسب کرده‏اند. آنها با فروش این سلاحهاچندین هدف را دنبال می‏کنند. آمریکا علاوه بر سودی که از این طریق نصیبش می‏شود،می‏تواند نفوذ خود را در دستیابی کامل بر سرنوشت این کشورها افزایش دهد، زیرا این‏کشورها به هیچ عنوان توانایی بهره‏برداری از این همه سلاح را ندارند ودر نتیجه‏ارتش‎های منطقه زیر نظر کارشناسان آمریکایی قرار خواهد گرفت. به عنوان مثال،عربستان سعودی با توجه به خریدهای کلان و نظامی اش از نظر بودجهء نظامی در مقام‏ششم قرار گرفته است. بیشتر ثروت این کشور صرف خرید تسلیحات بویژه نیروی‏هوایی می‏شود.
 
حضور نیروهای نظامی (دریایی) کشورهای منطقه
 
در حال حاضر جمهوری اسلامی ایران قوی ترین نیروی دریایی منطقه را در اختیار دارد و با بهره گیری از آن می تواند در کمترین زمان کنترل منطقه را به دست گیرد. کشورهای عرب منطقه هم بعداز وقوع جنگ تحمیلی عراق‏علیه ایران، اقدام به مدرن کردن نیروی دریایی خود کرده اند، این نیروها تاکنون دخالت‏مستقیمی در حوادث خلیج فارس نداشته‏اند و قدرت نظامی خود را به صورت شرکت‏در مانورهای مشترک به نمایش گذارده‏اند.
 
پایگاه های نظامی دریایی مستقر در منطقه:
 
پایگاه‎های نظامی عمان
 پایگاه مصیر: جزیرهء مصیره، متعلق به کشور عمان و قسمت شمالی آن در سال‏1958 در اختیار انگلستان گذاشته شد. این پایگاه با خروج انگلستان از منطقهء خلیج‏فارس در سال 1971 به علت اهمیت نظامی و استراتژیکی آن در اختیار آمریکا قرار داده‏شدو هم اکنون محل استقرار نیروهای واکنش سریع آن کشور می‏باشد. پایگاه مزبور بادارا بودن یک فرودگاه ببند دوازده هزار فوت و یک باند اضطراری ، یک انبار بزرگ‏مهمات و شش آشیانه‎ی هواپیما از مهمترین پایگاههای آمریکا در منطقهء خلیج فارس‏محسوب می‏شوند.
 
پایگاه دریایی ام‏الغنم و خضب نیز این پایگاه در دهانه‎ی تنگه هرمز در منطقهء مسندم عمان واقع شده است. اهمیت این پایگاه‎ها به خاطر آن است که از آنجا می‏توان بر تنگه‎ی هرمز و کشتیرانی‏در خلیج فارس نظارت کرد.
 
 
پایگاه هوایی - دریایی ظهران عربستان: این پایگاه در عربستان سعودی قرار دارد و در اختیارآمریکاست. در ضمن کشور آمریکا از تسهیلات دریایی بندر جبل نیز استفاده می‏کند.
 
پایگاه‎های نظامی بحرین
پایگاه دریایی جفیر: این پایگاه از سال 1949 در اختیار نیروی‏دریای آمریکا گذاشته شده است. قرارداد اجاره‎ُِ این پایگاه در ژوئن 1977 به پایان‏رسید، ولی آمریکا همچنان در آن حضور دارد. در این پایگاه تعدادی از نیروهای انگلیسی نیز حضور دارند.
 
پایگاه محرق: آمریکا همراه با دو کشور فرانسه و انگلیس از این پایگاه، واقع در خاک‏بحرین، استفاده می‏کند. این پایگاه نقش پشتیبانی و تقویت نیروها را به عهده دارد. تعدادی از نیروهای عربستان، کویت، امارات و قطر در این پایگاه توسط کارشناسان‏آمریکایی آموزش می‏بینند. بقیه ی کشورهای عرب خلیج فارس در زمینهء واگذاری پایگاه به آمریکا، خود را ازهرگونه همکاری مبرا می‏دانند، ولی در عمل ناوگانهای آمریکا هنگام ورود به منطقه ازتأسیسات نظامی کلیه‎ی کشورهای عرب منطقه استفاده می‏کنند.(16)
 
 
امنیت در خلیج فارس
 
منطقهء خلیج فارس، یک منطقهی استراتژیک به شمار می‏آید، زیرا مرکز تأمین انرژی‏مورد نیاز کشورهای صنعتی جهان و شاهراه اقتصادی و بازرگانی بین سه قاره اروپا، آسیاو آفریقا است. همچنین، این منطقه، مرکزیت جهان اسلام بوده، از موقعیت نظامی‏حساسی نیز برخوردار است. حال، ضرورت توجه به حفظ صلح و امنیت منطقه‎ی خلیج‏فارس، با توجه به موقعیت استراتژیک این منطقه، آشکار می‏شود. حفظ امنیت خلیج فارس بگونه‏ای است که تمامی کشورهای منطقه و بسیاری ازقدرت‎های خارجی، خواستار آن بوده و برای تامین منافعشان در برابرش، احساس مسؤولیت و تعهد می‏کنند.
 
سه دیدگاه بطور کامل متفاوت در مورد چگونگی حفظ امنیت منطقه وجود دارد:
1-  حفظ امنیت با حضور مستقیم قدرت‎های عمدهء جهانی بویژه آمریکا؛
2- حفظ امنیت با تشکیل پیمان‎های منطقه‏ای و بومی که ارتباط مستقیم یا غیر مستقیم‏با مراکز قدرت جهانی داشته باشد؛
3- طرح همکاری منطقه‏ای جدای از زد و بندهای موسوم سیاسی با قدرت‎های‏خارج از منطقه خلیج فارس؛ و این همان راهی است که همواره جمهوری اسلامی ایران بر آن پافشاری داشته‏است، ولی متأسفانه کشورهای عربی منطقه راههای اول و دوم را در پیش گرفته‏اند.
 
 
شورای همکاری خلیج فارس
 
شورای همکاری خلیج فارس یک طرح دسته جمعی از کشورهای عربی ‏برای حفظ امنیت خود است که از کشورهای عربستان سعودی، کویت، عمان، امارات متحده عربی، بحرین و قطر تشکیل شده است. گرچه زمینه‏های تشکیل‏چنین شورایی به دهه‏های 1960 و 1970 برمی‏گردد. انگیزه‏های تشکیل شورای‏همکاری خلیج فارس با وقوع انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 و لزوم یاری عراق ازجانب کشورهای عرب خلیج فارس در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران در سال 1980 وبه خطر افتادن منافع قدرتهای بزرگ در این منطقهء استراتژیک، فراهم شد.
ضرورت‏حفظ امنیت منطقهء خلیج فارس و سیاست جدید آمریکا در منطقه مبنی بر ایجاد «کمربندامنیتی» از دیگر انگیزه‏هااست. با توجه به این دلایل، شورای همکاری خلیج فارس درسال 1980 تشکیل شد.(17)
 
شورای همکاری خلیج فارس درطول جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، کشور عراق را مورد حمایت مالی، سیاسی، تبلیغاتی و نظامی خود قرار داد کویت نیز به عنوان یکی ازاعضای این شورا بعداز شروع جنگ ایران و عراق بطور رسمی از آمریکا برای حضور درمنطقهء خلیج فارس دعوت به عمل آورد. به طور کلی، سیاست شورا بر حفظ امنیت‏خلیج فارس با دخالت قدرتهای خارجی بنا نهاده شده است.(18)
 
جایگاه ایران در امنیت خلیج فارس
 
ایران، به عنوان یک قدرت منطقه‏ای، موقعیت مهمی را در حفظ ثبات و امنیت منطقهءخلیج فارس دارا بوده نقش مهمی را می‏تواند ایفا کند. این کشور همواره خواستار تأمین‏امنیت منطقه ی خلیج فارس توسط کشورهای ساحلی منطقه، کوتاه شده دست بیگانگان ودخالت نکردن قدرتهای خارجی می‏باشد.
 
کشورهای حوزه ی خلیج فارس با پیوستن به ترتیبات امنیتی دسته جمعی مبتنی‏برایدئولوژی اسلامی، می‏توانند امنیت منطقه را تأمین کنند. جمهوری اسلامی ایران برهمین اساس، علاوه بر محکوم کردن اشغال کویت اوت 1990 توسط رژیم عراق، باحضور نیروهای بیگانه نیز مخالف بود.
 
کویت از جمله کشورهایی بود که با توجه به عضویتش در شورای خلیج فارس،هنگام جنگ نفتکشها، خواستار محافظت نفتکشها توسط کشورهای غربی شد.عربستان نیز در جریان جنگ نفت، خواستار حضور بیگانگان و قدرتهای غربی در خلیج‏فارس برای پایان داده جنگ شد.
 
 
تنگه هرمز گلوگاه قدرت
 
تنگهء هرمز، آبراهی است هلالی شکل به طول 187 کیلومتر و خلیج فارس را به دریای عمان متصل می‏کند. مدخل تنگه‏ توسط دو برآمدگی (یکی به نام رأس دبه و دیگر دماغه ی الکوه در ساحل ایران) مشخص‏شده و پایان تنگه، منطقه‏ای بین «رأس شیخ مسعود» (رأس الشام) و جزیره ی «هنگام» است.
 
عرض تنگه‎ی هرمز در باریک‏ترین بخش، یعنی بین جزیرهء «قوئین کبیر» و جزیرهء «لارک»،38 کیلومتر و در مدخل تنگه یعنی خط «به - الکوه» به 96 کیلومتر می‏رسد.
 
چهار جزیرهء «لارک»، «هرمز»، «قشم» و «هنگام» و جزیره‏های «تنب کوچک و بزرگ»،«ابوموسی» و «فرور» در داخل و نزدیک تنگهء هرمز واقع است. نزدیک‏ترین بندر تجاری‏ایران به تنگه هرمز، بندرعباس است. شمالی‏ترین قسمت خاک عمان (رأس المسندم) تاجزیره «لارک» تنها پنجاه کیلومتر فاصله دارد.
 
اهمیت عرض کم تنگه هرمز از آن جهت است که در طول 30 کیلومتر مسافتی که عرض‏تنگه بین 20 تا 24 مایل دریایی متغیر است، دریای سرزمینی دو کشور ایران و عمان روی هم منطبق می‏شود و در فاصله‎ی بین آنها دریای آزاد وجود ندارد .
 
عمق تنگهء هرمز در نزدیکی جزیرهء لارک 36 متر و در ساحل جنوبی نزدیک جزیرهء«مسندم» به چهار برابر (یعنی 144 متر) می‏رسد و هر چه به طرف مدخل تنگه پیش‏می‏رویم، بر عمق آب افزوده می‏شود.
مسیر خطوط کشتیرانی در شمال جزیره‏ها قوئین کبیر می‏باشد و در حال حاضر، طبق‏طرح تفکیک تردد سازمان بین‏المللی دریایی (ایمو)خطوط کشتیرانی در دو مسیر به‏عرض یک مایل که توسط یک نوار امنیتی یک مایلی از یکدیگر جدا می‏شود، از یک‏مایلی شمال جزیره‏های قوئین کبیر می‏گذرد.
 
اهمیت استراتژیک تنگه هرمز
 
موقعیت جغرافیایی استراتژیک، از نظر سیاست و روابط بین‏المللی، یکی از عوامل‏قدرت ملی یک کشور محسوب می‏شود. از آنجا که نزدیکی به تنگه‏ها و آبراه‎های‏بین‏المللی از مهم‏ترین موقعیت‏های جغرافیایی است بیشتر نوعی توجه خاص سیاسی ـ نظامی در مورد این نواحی وجود دارد. تنگه هرمز نیز از این قاعده مستثنا نبوده و از گذشته از جهات سیاسی - اقتصادی و استراتژیکی، اهمیت بسیار زیادی داشته است.
 
وجود بحران در نزدیکی تنگه‏های مهم نشان دهنده‎ی حضور قدرت‏های‏جهانی برای کنترل این تنگه‏هاست. با توجه به آنکه 90 درصد تجارت جهانی از طریق‏خطوط دریایی صورت می‏گیرد، بسته شدن برخی از آبراه‎های دریایی، اثرات بین‏المللی‏و محلی بسیار دامنه‏داری به جا می‏گذارد.
 
اهمیت تنگه هرمز با توجه با ادعای یکی از کارگزاران سلطه دریایی غرب در قرن‏شانزدهم، مبنی بر اینکه با تسلط بر سه تنگه استراتژیکی هرمز، مالاکا و عدن می‏توان بردنیا حکومت کرده، روشن می‏گردد. این در حالی است که در آن زمان حتی چیزی به نام‏«تجارت نفت» هم وجود نداشت.(19)
 
تنگهء هرمز یکی از مهم‏ترین آبراه‎های جهان است که روابط بازرگانی دریایی جهان غرب‏و منطقه خلیج فارس از این طریق صورت می‏گیرد. نفت منطقه خلیج فارس، اهمیت تنگهءهرمز را چند برابر کرده است.
 
براساس بولتن آماری منتشر شده توسط اوپک، حدود نیمی از ذخایر نفتی جهان درمالکیت هفت کشور واقع در حوزه خلیج فارس قرار دارد که بخش عمده‏ای از صادرات‏نفت آنها از طریق تنگهء هرمز صورت می‏گیرد.
 
نفت به عنوان شریان حیات اقتصادی کشورهای صنعتی، شهرت و اهمیت بسیار زیادی‏برای منطقهء خلیج فارس به ارمغان آورده است. چهار کشور عربستان، کویت، ایران وعراق، 80 درصد ذخایر مطمئن خاورمیانه را دارا می‏باشند.
 
وابستگی کشورهایی مانندژاپن (به میزان 60 درصد)، اروپای غربی (25 درصد) و آمریکا(5 تا 7 درصد) به نفت خلیج فارس، اهمیت بین‏المللی نفت خلیج فارس را روشن‏می‏کند.
 
حاکمیت بر تنگه هرمز
بیشتر کشورهای دنیا به دلیل مجاورت با یک یا چند دریا، دارای مرزهای دریایی بوده وحق حاکمیت بر قسمتی از آب‏های ساحلی خود را دارند که به آن دریای سرزمینی گفته‏می‏شود و حدود آن - از خط مبدأ - از سه مایل دریایی تا دوازده مایل دریایی می‏باشد.
 
حق حاکمیت یک کشور در دریای سرزمینی، مطلق است و از این جهت، فرقی باآب‏های داخلی ندارد. البته حق عبور بی‏ضررکه در سال 1949 به تصویب دیوان‏دادگستری بین‏المللی رسید و به عنوان اصل مسلم در حقوق بین‏الملل عمومی وقراردادها و کنوانسیون‏های بین‏المللی دریاها مورد قبول واقع شد، از جمله استثناهای‏وارد بر حق حاکمیت مطلق ساحلی در دریای سرزمینی است این امر تا حدودی‏اختیارات کشورهای ساحلی این نوع تنگه‏ها را در زمینهء اعمال حقوق انحصاری خودکاهش می‏دهد.
 
 
خلیج‏فارس به دلیل وجود کشمکش و رقابت قدرت‏های استعمارگر در طول تاریخ،هیچ‏گاه وضعیت حقوقی روشنی نداشته است.
این منطقه، از ابتدای نفوذ پرتغالی‏ها در قرن پانزدهم میلادی تا پایان سلطه بریتانیای کبیردر خلیج‏فارس (اوایل دههء 1970) از یک آبراه بین‏المللی به یک منطقه استراتژیکی ‏تبدیل شد. اختلافات و رقابت کشورهای ساحلی در مورد حدود قلمرو حاکمیت‏شان، باپیدایش نفت منطقه، جنبهء ملموس‏تری پیدا کرد.
 
قلمرو حاکمیت شیوخ و دولت‏های حاشیه خلیج‏فارس، در گذشته، در محدوده به‏اصطلاح مرزهای مصلحتی با خطوط مرزی مبهم مشخص می‏شد. تعیین حدودناحیه شمالی خلیج‏فارس، شکل پیشرفته‏تری داشت و سوابق دیرینه و ممتد تاریخی،حاکمیت دولت ایران بر قلمرو شمالی را بلامنازع کرده بود و قوانین حقوقی سیاسی‏غرب هم آن را پذیرفته بود.
 
هر یک از دو دولت ایران و عمان، براساس قوانین دریایی خود، دوازده مایل دریایی ازسواحل تنگه هرمز را به خود، اختصاص داده است(20) و تنها دو مایل از آب‏های تنگهءهرمز که در میانه‎ی آن قرار دارد، جزو آب‏های بین‏المللی به حساب می‏آید.
 
عمق کم‏آب‏های این قسمت و وجود تخته سنگ‏های متعدد و پراکنده، اهمیت کشتیرانی ‏بین‏المللی این قسمت را کاهش داده و بر اهمیت آب‏های ساحلی ایران و عمان افزوده‏است. در نتیجه، عبور کشتی‏های و نفتکش‏ها از دو بخش آب‏های ساحلی ایران و عمان‏صورت می‏پذیرد.
 
از سوی دیگر، به دلیل وجود خلیج‏های کوچک و فرورفتگی‏های زیاد در سواحل ایران،تعیین حدود دریای سرزمینی کشورهای خلیج فارس از جمله ایران، با مشکلات اساسی‏روبه‏رو شده است. به منظور مقابله با چنین مشکلاتی، در مادهء دوم قانون مربوط به تعیین‏حدود آب‏های ساحلی و منطقهء نظارت دولت در دریاها، مصوب 1313 هـ.ش، حد آب‏ساحلی از خط مستقیمی شروع می‏شود که از منتها نقطه‎ی یک طرف دهانه‎ی آن به منتها نقطه‎‎ی طرف دیگر دهانه خلیج امتداد می‏یابد. چنانچه عرض دهانه خلیج از ده مایل‏دریایی بیشتر شود، خط آب‏های ساحلی در نزدیک‏ترین قسمت اتصال خلیج به دریا که‏عرض آن از ده مایل تجاوز نکند، واقع می‏شود.
 
جزیره‏های متعددی (که تعداد زیادی از آنها متعلق به ایران است) در مدخل تنگه‎ی هرمزواقع شده است که موادی چند از قوانین دریایی ایران مصوب 1313 و 1338 هـ.ش به‏مسائل حقوقی آن پرداخته است.
 
مطابق ماده پنجم قانون اصلاح تعیین حدود آب‏های ساحلی و منطقهء نظارت ایران مورخ‏1338 هـ.ش، هر جزیرهء متعلق به ایران خواه در داخل دریای ساحلی ایران یا خارج از آن‏باشد، دارای دریای ساحلی مخصوص به خود است، مگر اینکه فاصله‎ی چند جزیره ازیکدیگر کمتر از دوازده مایل دریایی باشد که در این صورت در حکم جزیره‎ی واحد محسوب شده، حد دریای ساحلی آن از جزیره‏هایی شروع می‏شود که نسبت به مرکزمجمع الجزایر از همه دورتر باشد.
 
امنیت تنگه‎ی هرمز
 
مسأله‎ی امنیت تنگه هرمز به دلیل وجود ذخایر عظیم نفت و گاز و احتیاج شدید و روبه‏افزایش غرب به استفاده از نفت منطقه و نیز موقعیت ویژهء جغرافیایی استراتژیکی تنگه از دیدگاه کشورهای همجوار منطقه خلیج فارس، دارای اهمیت فراوان است. از سوی‏دیگر، موقعیت و شرایط جغرافیایی تنگه هرمز، آن را از ارزش‏های نظامی قابل توجه‏برخوردار نموده که مورد توجه استراتژی‏های نظامی زمینی و دریایی می‏باشد. همچنین‏امنیت این منطقه به خاطر تک محصولی بودن اقتصاد کشورهای منطقه و وابستگی آنهابه درآمدهای نفتی دارای اهمیت است.
 
مهم‏ترین عامل تهدید امنیت در خلیج فارس و به دنبال آن به خطر افتادن امنیت تنگه‏هرمز، عبارت است از تلاش بی‏امان غرب برای چپاول منابع انرژی این منطقه و تأمین‏این غارتگری از طریق:
1. تقویت بیش از حد اسرائیل در قلب خاورمیانه برای تهدید مداوم کشورهای منطقه.
2. ایجاد کشمکش‏های داخلی بین دولت‏های منطقه جهت بازداشتن آنها از اتحاد وهماهنگی مانند اختلافات مرزی کشورهای منطقه با همدیگر.
3. تحریک دولت‏های منطقه جهت برپا نمودن جنگ‏های برادرکشی برای تعمیق‏خصومت‏های فیمابین و فروش سلاح‏های خارج از رده.
4. نفوذ جاسوسی در ارکان دولتی و غیردولتی کشورهای منطقه و...
5. ترساندن مداوم کشورهای منطقه به طرق مختلف از جمهوری اسلامی ایران وحرکت‏های اسلامی برای توجیه حضور نظامی خود در منطقه.
 عامل رقابت ابرقدرت‏ها بر سر به دست گرفتن امنیت تنگه هرمز و استفاده از منابع خلیج‏فارس در میان عوامل مزبور، در خور توجه بوده و بطور معمول کشورهای خارجی بادستاویز قراردادن عوامل دیگر تهدید امنیت تنگه هرمز و منطقه و رابطه آن با منابع وامنیت ملی خود، همواره بهره‏برداری‏های مطلوب را از شرایط موجود کرده‏اند، در حالی‏که حفظ امنیت این منطقه با توجه به اهمیت تنگه هرمز و خلیج فارس باید به عهده کشورهای ساحلی باشد که جمهوری اسلامی ایران در این راستا نقش مهمی را ایفامی‏کند.
 
چند مدتی است که بحث بستن تنگه هرمز در مقابل تحریم نفتی ایران در مجامع بین المللی مطرح شده است.سوال اینجاست که آیا ایران طبق قوانین بین المللی می توان این تنگه استراتژیک را ببندد یا نه؟
 
طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران می تواند با کنترل مرزهای آبی خود روند تردد نفت‎کشها و کشتی های تجاری را کند و یا متوقف نماید که این امر صدمه جدی به اقتصاد جهان خواهد زد.
 
بستن تنگه هرمز و مقابله با تهدیدات نظامی غرب نیز برای ایران به عنوان قدرت برتر منطقه کار دشواری نیست و نیروی دریایی کشورمان در کمترین زمان می تواند پایگاههای نظامی مستقر در منطقه را هدف قرار دهد.
 
روزنامه آمریکایی نیویورک‌تایمز در مقاله ای که در ماه جاری منتشر شد در این باره نوشت: مقامات ارشد پنتاگون از توانایی ایران در بستن تنگه هرمز آگاهند و می دانند که ایران هر موقع که اراده کند می تواند این تنگه که محل عبور نفتکشهای سراسر جهان است را تحت کنترل بگیرد.
 
رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا که به همراه وزیر دفاع این کشور با حضور در یک برنامه تلویزیونی در این باره گفت: ایران توانایی بستن تنگه هرمز را برای یک دوره زمانی معین دارد. آنها بر روی امکاناتی که به وسیله آن بتوانند تنگه هرمز را برای مدت معینی ببندند، سرمایه گذاری کرده اند.
 
سرلشکر فیروزآبادی رئیس ستاد کل نیروهای مسلح در حاشیه همایش بین المللی دکترین مهدویت تصریح کرد: بنده به عنوان یک فرمانده ارشد نظامی جمهوری اسلامی ایران می گویم ما طرح بستن تنگه هرمز را داریم چرا که یک نظامی باید برای همه امور طرح داشته باشد و تنگه هرمز یکی از چهار یا پنج تنگه استراتزیک جهان است که در همه چیز جهان تعیین کننده است.
 
سرلشکر فیروزآبادی تاکید کرد: ملت شیعه به دلیل اینکه با عقلانیت عمل می کند راضی نمی شود که مجرای عبورانرژی چهل درصد جهان را دچار اختلال کند مگر اینکه منافع ما دچار اشکال جدی شود. کنترل ما بر تنگه هرمز کنترل هوشمند و عاقلانه است.
 
تحلیل گران بر این باورند که اگر ایران با تحریم غرب نتواند نفت خود را صادر کند با بستن تنگه هرمز نخواهد گذاشت که سایر کشورها نیز نفت خود را صادر کنند و این به معنی یک بحران جدی جهانی خواهد بود و به طور مستقیم بسیاری از کشورهای جهان را درگیر خود خواهد کرد.
 
نگاهی به مشتریان نفت ایران در جهان نشان خواهد داد که هر گونه تلاش برای اجماع برای تحریم نفت ایران بیشتر شبیه یک فکاهی است. و آنها در منجلاب اقتصاد ورشکسته شان فرو می برد.
 
 پی نوشت ها:
1-خلیج فارس و مسائل آن ، همایون الهی ، ص ۱۵
2- جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا ، درایسدل وبلیک ، ص ۲۳۷ و ۳۴۸
3-  روابط آمریکا و اعراب در خلیج فارس ، نخله ، ص ۱۶
4 - جهان اسلام ، مرتضی اسعدی ، ج ۱ ،ص ۲۳۱ و ۲۳۳
5- خلیج فارس و مسائل آن ، الهی ، ص ۲۰۸
6- جغرافیای کشورهای مسلمان ، فرجی ، ص ۹۳
7- خلیج فارس و مسائل آن همایون ، الهی ، ص ۲۰۲
8- جغرافیای سیاسی کشورهای مسلمان ، ص ۹۷ ؛ جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا ، درایسدل و بلیک ، ص ۲۳۷
9-  خلیج فارس و مسائل آن ، الهی ، ص ۱۴۳
10- جغرافیای کشورهای مسلمان ، فرجی ، ص ۸۰ . برای مطالعه بیشتر ر . ک . جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا ، درایسدل و بلیک ، ص ۲۳۵
11- گاز همراه: گازی است که در حرارت و فشارهای موجود به صورت محلول در نفت است و هنگامی که نفت به حرارت و فشار جوّ سطح زمین می‏رسد ، از آن جدا می‏شود ]می‏باشد.
12- خلیج فارس ، عبدالرضا امیرابراهیمی ، ص ۱۴۱
13- خلیج فارس و مسائل آن، همایون الهی ، ص ۱۶۹ – ۱۷۰ و206
14- خلیج فارس و مسائل آن ، همایون الهی ، ص ۲۴۱
15- جزیره قشم و خلیج فارس ، حسین نوربخش ، ص ۳۹۰ – ۴۰۰
16- خلیج فارس و نقش استراتژیک تنگهء هرمز ، محمد رضا حافظ نیا ، ص ۴۵۹
17- خلیج فارس و مسائل آن ، همایون الهی ، ص ۲۴۷ – ۲۵۱
18- مبانی رفتاری شورای همکاری خلیج فارس در قبال جمهوری اسلامی ایران ، بهمن نعیمی ارفع ، ص ۷۷ و ۸۸ و ۹۱ – ۹۶
19-  ابعاد حقوقی حاکمیت ایران در خلیج فارس، سیدعلی‏اصغر کاظمی، ص ۱۲۰
20- طبق مادهء ۳ قانون اصلاح قانون تعیین حدود آب‏های ساحلی و منطقهء نظارت ایران مصوب فروردین ۱۳۳۸شمسی و طبق مادهء ۲ از قانون مصوب ۱۷ ژوییه ۱۹۷۲ سلطان‏نشین عمان
21- تنگهء هرمز از دیدگاه حقوق بین‏الملل دریاها، مرتضی نجفی اسفاد، ص ۲۷ و ۲۸

/902/ی702/ک

ارسال نظرات