امامت عامه از منظر قرآن و عقل
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «امامت عامه از منظر قرآن و عقل» پژوهشی از «نفیسه علیمردانی» به بررسی جایگاه رفیع امامت از منظر قرآن و عقل اهتمام ورزیده است.
بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:
چکیده:
هویت بشر یعنی آن چه باعث تشخص جامعه انسانی و انسانیت او می‌شود جلوه‌ای خاص از تجلی صفات جمال و جلال الهی است که دارای ابعاد متفاوتی است و امام نام دارد. امام به عنوان حجت الهی با توجه دادن به قانونمند بودن هستی و معنا بخشی به آن و ترسیم جایگاه بلند انسان در آن، از هویت بالنده بشر خبر می‌دهد و امام به عنوان سرآمد عصر خویش تنها مفسر حقیقی و کامل آیه شریفه است که «ما خلقت الجن والانس الا لیعبدون» اگر حجت خدا نبود راه شناخت خدا پنهان می‌ماند و تکلیف معنا پیدا نمی‌کرد.
امام همان وجود مقدسی است که چشم انداز جهان خلقت را در حوزه اندیشه و دریافت انسان‌ها ترسیم می‌کند و آدمیان را به عمق و وسعت آفرینش سیر می‌دهند بدین سان فکر و عقل انسان را بیدار کرده و به تکاپو می‌اندازد. امام در قلمرو قدرت و نفوذ و ولایتی که نسبت به عالم امکان دارد، وجودش پهنای هستی را به رحمت الهی مزین می‌کند و همه زوایای عالم وجود را از نور خدا و فیض خالق برخوردار می‌سازد. بدین ترتیب این بینش اعتقادی شکل می‌گیرد که دست نیاز هستی و آفرینش به سوی حجت خدا که قبل از خلق و آفرینش و به همراه خلق و بعد از خلق با عالم خلقت همراه است، گشوده می‌شود.
بشر برای درک کافی و رسیدن به بلوغ فکری که حرکت به سوی کمال را به دنبال دارد، التزام به این باور ریشه دار را که از ارکان زندگی بشری است و تنها با قدم نهادن در سایه سار شناخت و تبیین جایگاه والای امام و امامت میسر می‌شود را در خود ایجاد نماید و با دست یابی بر علم و ایمان، سعادت حقیقی برای خود رقم زند، در این راستا این نوشتار در جهت شناخت جایگاه امام و امامت به حد بضاعت خود می‌پردازد و در چهار فصل تدوین شده است. فصل نخست این نوشتار به مفهوم شناسی واژه‌های امام و عقل و کاربردهای قرآنی این دو واژه و آراء متکلمین در این زمینه می‌پردازد. فصل دو تحقیق به بررسی برخی آیات شریفه‌ای که به ویژگی‌ها و شئون امام اشاراتی دارد، پرداخته است.
اثبات ضرورت حجت الهی و لزوم استمرار ولایت الهی با استناد به براهین عقلی در فصل سوم گنجانده شده و در فصل پایانی نیز به ویژگی‌ها و شاخصه هایی از امام پرداخته شده که به واسطه آن‌ها امامت از دیگر مناصب دنیایی متمایز می‌شود. عصمت، اعلمیت، افضلیت و نصب الهی امام از ویژگی هایی است که در فصل چهارم مورد بررسی قرار گرفته است.
اهمیت و ضرورت تحقیق:
جایگاه کلیدی امامت نزد شیعه به عنوان اصل اعتقادی وجود منکران و معاندانی که با شبهه افکنی سعی در نادیده گرفتن یا آسیب زدن به این جایگاه را دارند، ضرورت پرداختن به این موضوع را به خوبی نشان می‌دهد تا با دفاع از حریم مقدس امامت در ابعاد مختلف علمی و...پاسخگوی مخاطبان مختلف بوده و علاوه بر اثبات این جایگاه برای مخاطبان خالی الذهن یا منکر، در تقویت این باور در سایر مخاطبان سهیم باشیم که «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه» هرکس بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است.
ویژگی‌های امام در قرآن:
1ـ امام خلیفه الهی در زمین: (البقره/30)
فرشتگان الهی در این آیه شریفه و آیات بعد انسان را موجودی خون‌ریز و فاسد معرفی می‌کنند و می‌پرسند آیا چنین وجودی با چنین شاخصه‌ها، شایستگی کسب جایگاه خلیفه الهی شدن را دارد؟ خداوند استدلال آنان را رد نفرموده و می‌فرماید «اِنّی اَعلَمُ ما لاتَعلَمون» حقیقت این است که در چنین موجودی چه سرّی نهفته است که خداوند او را به عنوان جانشین خود انتخاب می‌فرماید؟
2ـ واجب الاطاعه بودن امام:
انسان با توجه به نوع خلقتش به یقین نمی‌داند که راحت حقیقی خود را در کجا بجوید، با توجه به جایگاه انسان کامل، که به ظاهر و اسرار باطن عالم تسلط دارد، بهترین راهنما و گزینه است برای این که انسان‌ها در سایه اطاعت و راهبری او به کمال دست یابد. (نساء/59).
3ـ هدایت و هدایت گری امام: (انبیاء/73) (یونس/35).
آن چه شیعه برای امام متصور است همه شئون نبی است به جز دریافت وحی که مخصوص مقام نبوت است و مُهر خاتمیت بر آن خورده است. از جمله شئونی که با استناد به آیه شریفه برای امام قابل اثبات است هدایتی ویژه است که دریافت می‌کند؛ بنابراین امام کسی است که علاوه بر آن که این هدایت ویژه را دریافت نموده است، به امر خداوند باید دیگران را نیز هدایت نماید. بر همین مبنا به هیچ صورتی قابل قبول نخواهد بود که کسی در بلندای هرم پیشوایی قرار گیرد ولی هدایت را از هم نوعان خود دریافت دارد.
4ـ صبر لازمه مقام امامت: (سجده/24)
بررسی و تبیین آیه فوق می‌رساند که امام باید در این مقام صبر داشته باشد. توجه به این نکته ضروری است که وقتی خداوند صبر را شرط رسیدن به پیشوایی و منصب امامت می‌شمرد، دامنه و گستردگی این صبر به گونه‌ای است که جزء لاینفک این جایگاه مقرر شده است.
امامت از منظر عقل:
1ـ قاعده لطف:
این قاعده یکی از مهم ترین و اساسی ترین قواعد در کلام عدلیه می‌باشد که مسائل اعتقادی بسیاری بر پایه آن استوار گشته است. وجوب وجود رهبر الهی، عصمت رهبران الهی، تکالیف شرعی، وعده و وعید و...از جمله مواردی است که به وسیله این قاعده اثبات می‌شوند. مهم ترین دلیل عقلی متکلمان امامیه در وجوب امامت هم مبتنی بر این قاعده می‌باشد.
2ـ برهان عنایت:
عنایت الهی به تمام نیازمندی‌های آفرینش پاسخ داده و هر چه برای وجود و ادامه حیات و تکامل آن‌ها لازم بوده عطا کرده است. در میان موجودات، انسان نیز در بُعد مادی از تمام مواهب الهی بهرهمند شده است. بعد معنوی که مهم‌تر از بُعد مادی است، طبق عنایت الهی به نیازهایش پاسخ مثبت گفته می‌شود. یکی از این نیازها وجود راهنمای الهی می‌باشد.
3ـ برهان امکان اشرف:
امام به مفهوم عام رهبری شامل هر نبی و رسولی می‌شود و امام به عنوان جانشین رسول خدا را هم در بر می‌گیرد. برهان امکان اشرف بر خلاف قاعده لطف که به بُعد اجتماعی و هدایت تشریعی و ظاهر امام نظر دارد، ناظر به وجود تکوینی و باطنی امام می‌باشد که به وسیله آن می‌توان استمرار وجود امام تا آخرین فرد انسانیت را ثابت نمود. این برهان جایگاه وجودی امام را به گونه‌ای بسیار زیبا تبیین می‌کند.
شایان ذکر است، پایان‌نامه «امامت عامه از منظر قرآن و عقل» پژوهش پایانی «نفیسه علیمردانی»، برای اخذ مدرک سطح 2 حوزه علمیه فاطمه الزهراء(س) تهران است که در تابستان 1388 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «دکتر رحیم لطیفی» و استاد داور آن «دکتر طوبی شاکری» است. /9193/پ201/ی