پژوهش باید موجب کارآمدی مدیریت کشور شود/ جلوگیری از پیشرفت فناوری هسته ای ایران شدنی نیست
به گزارش خبرگزاری رسا، رییس‌جمهور در چهاردهمین جشنوارۀ ملی تجلیل از پژوهشگران و فناوران برتر کشور، با اشاره به اینکه پژوهش باید به بهبود کیفیت زندگی مردم بینجامد و مقصد عالی آن پاسخگویی به نیازها و مطالبات به حق مردم باشد، گفت: پژوهش باید موجب کارآمدی مدیریت کشور شود و در این راستا افزایش تقاضا در بخش پژوهش یکی از برنامه‌های دولت تدبیر و امید است.
متن کامل سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی بدین شرح است:
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا و نبینا محمد و آله الطاهرین و صحبه المنتجبین
هفتۀ پژوهش را در محضر شخصیت‌های فرهیخته و پژوهشگران برتر و عالی رتبه گرامی می‌داریم. پژوهش اساس دانش است و توسعۀ دانش نیز در سایۀ پژوهش امکان می یابد، گرچه پژوهش خود در سایۀ دانش است که امکان می پذیرد و متولد میشود و بنابراین، هم علت است و هم معلول. پژوهش علم را شکوفا می کند و به توسعۀ آن منجر می شود و نیز می‌تواند به بسط آموزش بینجامد.
البته پژوهش به محیط مساعد و مناسب نیاز دارد؛ محیطی که منشأ آزادی آکادمیک است. مهم ترین ویژگی این محیط بردباری و سعۀ صدر آن است. بدون حضور پژوهشگران خلاق، نمی‌توان به پژوهش متقن دست یافت و خلاقیت فقط در سایۀ آزادی ممکن خواهد بود. ما باید در سایۀ بردباری و تساهل، زمینه را برای شکوفایی استعداد اندیشمندان، محققان و پژوهشگران آماده کنیم. از سوی دیگر، نتیجۀ پژوهش نیز مستلزم بردباری جامعه است. ممکن است پژوهشگر به نتایجی برسد که خوشایند برخی نباشد، اما اگر به واقع با رعایت اصول تحقیق به یافته ای رسیده باشد، آن یافته قابل استناد است. پژوهش مقدس است و محصول آن نیز باید مورد احترام همگان باشد.
این بدان معنا نیست که هر آنچه از پژوهش به دست می‌آید وحی مُنزل است و تغییر نمی‌کند. ممکن است پژوهش امروز ما را به داده ای برساند و مدتی بعد، از تحقیقاتی جدید، داده های مطلوب دیگری حاصل شود، اما اگر کشور می‌خواهد در مسیر پیشرفت قرار بگیرد، زمینۀ این پیشرفت، محیط امن، مساعد و آزاد برای پژوهشگران است.
ایران توانست به تمدنی بزرگ دست یابد. کار علمی را از ترجمۀ کتب دیگران آغاز کرد، اما هرگز به ترجمه اکتفا نکرد. در کنار ترجمه، به خلاقیت چنان بها داد که ظرف چند قرن، کتبِ ایرانیان نیز برای ترجمه مورد استقبال دیگران قرار گرفت. این سیر اندیشه ایِ مطلوبِ جامعۀ ایرانی و اسلامی است.
افتخار ما این است که در کنار دانشگاه‌های ما پژوهشگاه‌هایی برپا باشد و افتخار ما این است که در دانشگاه همان قدر که به دروس دانشگاهی و واحدهای درسی اهمیت می‌دهیم، به رساله‌ها نیز اهمیت بدهیم. رساله‌های کارشناسی ارشد و دکتری باید جایگاه خود را بیابند و باید هرآنچه لازم است برای تشویق دانشجویان انجام شود تا رساله، نه فقط برای دریافت نمره و مدرک، که برای پاسخ دادن به بخشی از نیاز جامعه تدوین شود.
در بحث پژوهش، نهایت مقصد ما چاپ یک کتاب و ذکر یک عنوان نیست. پژوهش باید به بهبود کیفیت زندگی مردم بینجامد. مقصد عالی پژوهش پاسخگویی به نیازها و مطالبات به حق مردم است؛ تأکید می‌کنم "مردم" و نه "حزب یا گروهی خاص".
از این که بیبینم برخی از تحقیقات برای پاسخ به مطالبات گروه خاصی تدوین می شود خوشحال نمی-شوم. پژوهشی برای ما ارزشمند است که به رفع نیازها و مطالبات مردم و بهبود کیفیت زندگی جامعه و بشر منتهی شود. البته در هر جامعه ای، باید پژوهش را در سلسله مراتب و چارچوب ارزش‌های همان جامعه مدنظر قرار داد.
به من اعتراض نکنید و نگویید میدان پژوهش باید باز باشد و نباید کاری به ارزش‌ها داشت. هیچ جامعه ای نیست که پژوهش خود را در مسیر ارزش‌های مورد احترام خود قرار ندهد. آیا به نظر شما پژوهشی که خدای ناکرده به تسهیل دسترسی مردم به مواد مخدر منجر شود، پژوهشی قابل احترام است؟
وقتی ما در کشوری زندگی می‌کنیم که مبتنی بر فتاوی مقام معظم رهبری است و در آن، استفاده، تولید، نگهداری و بهره برداری از سلاح هسته ای حرام و ممنوع است، آیا پژوهشی که ما را به سلاح کشتار جمعی برساند، از نظر ما قابل قبول و محترم است؟ ما نه تنها بر اساس عقلانیت و منافع ملی کشور، به دنبال سلاح‌های کشتار جمعی نبوده و نیستیم، بلکه باورهای دینی این ملت نیز دستیابی به سلاح کشتار جمعی را نفی می کند و آن را جزئی از منافع ملی و حتی دکترین دفاعی خود نمی‌داند.
این ارزش راهنمای مسیر ما در پژوهش است. بر این مسئله تأکید می‌کنم: منابع پژوهشی ما اندک است؛ ما دارای منابع فراوان و ارزان نیستیم؛ نیروی انسانی، توان اقتصادی و محیط و ابزار و کارگاه‌های پژوهش، هیچ کدام بی انتها نیست، و این تنها مشکل ما نیست- حتی توان کشورهایی که از رشد اقتصادی بالا برخوردارند نیز در این زمینه ها محدود است.
برای دستیابی به اهداف باید از منابع محدودِ موجود استفادۀ بهینه کرد. این روش ما در پژوهش است و ما نمی‌توانیم اولویت بندی نکنیم.
در آغاز کار دولت از یکی از وزرا در بخش پژوهش سؤال کردم چند پروژۀ تحقیقاتی و پژوهشی در دست دارید؟ عدد بالایی گفت که عنوان‌هایش یک کتاب می‌شد. پرسیدم چقدر پول و نیروی انسانی در اختیار دارید؟ ما، با این میزان نیروی انسانی و پول، در همه جا پروژه‌های عمرانی را زخمی و رها کردیم، به طوری که 400 هزار میلیارد تومان پول نیاز داریم تا پروژه‌های عمرانی را تکمیل کنیم.
در تحقیق نیز همین کار را کردیم. ما در تحقیق پروژه‌ها را زخمی و رها می‌کنیم. باید اولویت‌بندی کنیم. ما در شرایطی هستیم که نیازهای فوری و حیاتی داریم.
بنده هم می‌فهمم که پژوهشگر به دنبال پژوهش‌هایی است که در مرزهای دانش باشد. می‌فهمم کدام تحقیق و پژوهش کف و سوت در پی دارد. می‌فهمم کدام پژوهش، پژوهشی است که سروصدا دارد. گاهی پژوهش خبرساز نیست، اما سرنوشت‌ساز است. برخی پژوهش‌ها مربوط به حوزه‌های بلوغ یافتۀ علم و دانش و فناوری است و کشورمان به آن نیاز دارد. برای مثال، از لحاظ منابع آب مشکل داریم و تراز آبی کشور به شدت منفی است. ما به تحقیقاتی نیاز داریم که به ایجاد فناوری های مرتبط و به کاستن مصرف آب در کشور منجر شود. به ویژه، 90 درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف میشود. ما امروز به تحقیقات و پژوهش‌هایی نیاز داریم که بهره وری در زمینۀ آب را بالا ببرد. این نیاز امروز جامعه ماست.
ما امروز در شرایطی هستیم که از لحاظ زیست محیطی دچار مشکل ایم و به تحقیقاتی نیازمندیم که شدت آلودگی ها را کاهش دهد. ممکن است برای یک محقق کار کردن بر عملکرد کاربراتور خودروها، به لحاظ وجهۀ حرفه ای، در اولویت نباشد، اما امروز شهرهای بزرگ ما دچار آلودگی هواست و این نوع تحقیق در زمرۀ نیازهای حیاتی جامعۀ ماست. ما به محیط سالم، هوای سالم، سرزمینی سالم برای زیست و برای ادامه حیات نیاز داریم. ریزگردها امروز مشکل ماست. این ها تنها چند مثال بود؛ از این گونه مثال‌ها بسیار است و امروز به عنوان اولویت صدها نمونه وجود دارد که به فناوری نیاز داریم. اگر اجازه بدهید معنای تکنولوژی و فناوری را کمی توضیح دهیم و از معنی سخت افزاری آن فاصله بگیریم. در علوم انسانی هم نیاز به تکنولوژی و فناوری داریم، تکنولوژی معنایش طرح‌های کاربردی است که ما را به اهداف ملی‌مان می‌رساند.
ما در زمینه مسائل اقتصادی، فرهنگی، سیاست خارجی و امنیتی، نیاز به پژوهش و تحقیق داریم. دولت تدبیر و امید یکی از برنامه‌هایش در بخش پژوهش آن است که تقاضا را زیاد کند. پژوهش یک عرضه است و این عرضه زمانی ارزشمند میشود که برای او تقاضا باشد. این تقاضا از طرف بخش خصوصی باید شروع شود. آن وقتی که بخش خصوصی ببیند در سایه پژوهش به فناوری دست‌یافته است و این فناوری تجاری شده و می‌تواند کیفیت جنس او را بالا ببرد و قیمت را پایین بیاورد، آن وقت است که بخش خصوصی به دنبال مرکز پژوهشی و پژوهشگاه و محقق می‌دود. اینجاست که جامعه پژوهش اول به فناوری و بعد به جامعه اتصال می‌یابد. پژوهشی که ما باید انجام دهیم این است که چگونه تقاضا را در بخش پژوهش بالا ببریم.
پژوهش باید مدیریت ما را کارآمد کند
دولت مصمم است این تقاضا را بالا ببرد، به چه معنا؟ البته این مردم هستند که باید دولت را مجبور کنند. دولت پاسخگو ناچار است برای عدم کارآمدیش به مردم پاسخ بدهد و برای کارآمد کردن، لااقل بنده راهی جز پژوهش نمی‌شناسم. این پژوهش است که باید مدیریت ما را کارآمد کند.
ما امروز در بخش اقتصاد صدها مساله پیش رو داریم و معمولا بخش دولتی به کارشناسان خودش متکی است و گاهی هم برخی از محققین گوشه و کنار بر او خرده می‌گیرند، این کافی نیست. ما در بخش اقتصاد، در بخش فرهنگ و در بخش مسائل اجتماعی نیازمند به پژوهشگر آزاد هستیم، نیازمند به پژوهش دانشگاهها و پژوهشکده‌ها هستیم. نیازمند هستیم تا از تحقیق و پژوهش دیگران بهره ببریم و استفاده کنیم.
دولت باید این تقاضا را بالا ببرد و خود شما پژوهشگران باید این تقاضا را تحریک کنید تا پژوهش در جامعه ما در مسیر صحیح و دقیق خود قرار گیرد.
«ما می‌توانیم» شعار به حقی است که همه باید پشت سر این شعار حرکت کنیم
در بخش پژوهش باید به توانمندی‌های کشور توجه کنیم. برخی از تحقیقات هم گران قیمت است هم با مجموعه امکانات کشور و زیربناهای علمی کشور دستیابی به آنها تقریبا بسیار بسیار دشوار است. «گفت تکیه بر جای بزرگان نتوان زد به گزاف مگر اسباب بزرگی همه آماده کنی» اگر بناست در یک پژوهشی وارد شویم، باید توان و امکانات خودمان را مد نظر قرار دهیم معنای این حرف این نیست که در یک حوزه‌هایی دانشمند ایرانی نمی‌تواند یا نخواهد توانست. نه ما می‌توانیم، شعار «ما می‌توانیم» که رهبر معظم انقلاب بر آن تکیه دارند یک شعار به حقی است که همه باید پشت سر این شعار حرکت کنیم « ما می‌توانیم» اما این ما می‌توانیم باید در چارچوب برنامه جامع و نقشه جامع پژوهش کشور باشد والا ما در یک مسیری حرکت می‌کنیم که ده‌ها سال زمان نیاز دارد که به آن برسیم در حالیکه در یک مسیر دیگر و پژوهش دیگر ممکن است با یک زمان کوتاه به آن دست یابیم. البته من توجه دارم که تحقیقات مهم زمان بر هستند، ظرف دو ماه و یا شش ماه کارهای بزرگ را نمی‌توان انجام داد، این طبیعی است. در همین بحث دانش هسته ای از روزی که در این زمینه قدم برداشتیم، یعنی سال 1367 که اولین بار بود ما یک سانتریفیوژ را می‌دیدیم، یک دستگاه سانتریفیوژ آن روز در اختیار ما بود و همه تلاش این بود که چطور این را کپی سازی کنیم و از روی آن بسازیم، تا امروز که چیزی حدود 25 سال طول کشیده، این تحقیق و پژوهش و فناوری قدم به قدم جلو آمده و امروز به جاهایی رسیدیم که شاید آن روز اول برای ما باورکردنی نبود و یا بسیار سخت بود که باور کنیم.
بنده از روز اول در بحث فناوری هسته ای بنا به مسوولیت‌های مختلف حضور و نظارت داشتم و با اندیشمندان و دانشمندان و اساتید دانشگاه هم در این زمینه در تماس بودم. وقتی می‌خواستیم بحثUCF را دنبال کنیم، عده ای از اساتید دانشگاه پیش من آمدند و گفتند این کار امکان ناپذیر است. بعد هم توضیح دادند و دلایلشان را گفتند، اما امکانپذیر شد. همه این هایی که بسیار سخت و پیچیده بود و به ظاهر امکان پذیر نبود امکان پذیر شد.
امروز ایران در زمینه فناوری هسته ای و مخصوصاً در بخش غنی سازی به نقطه ای رسیده‌است که رییس جمهور آمریکا به صراحت می‌گوید، برای اینکه این فناوری را از مردم ایران بگیریم، این کار امکان ناپذیر است و شدنی نیست؛ این افتخار بزرگی است برای کشور. این افتخار بزرگی است برای یک کشور که در یک فناوری ورود پیدا کرده، مرحله به مرحله پیشرفت کرده، به قله‌هایی دست یافته و آنها را بومی سازی کرده که جدایی این فناوری از این ملت امکان پذیر نیست. ما در تحقیقات بزرگ و مهم نیاز به زمان داریم. در زمینه فضایی پیشرفت‌های خوبی داشتیم و شاهد این پیشرفت‌ها در روزهای گذشته بودیم و قدم‌های مهمی برداشتیم و این قدم‌ها را ادامه خواهیم داد. در زمینه تشویق و تسهیل کار شرکت‌های دانش بنیان که اتفاقا این پژوهش و فناوری در کنار این شرکت‌ها در بعضی موارد راحت تر به ثمر می‌رسد، دنبال کردیم و دنبال خواهیم کرد و شرایطی که امروز برای کمک به این بخش داریم، با ماه‌های گذشته بسیار متفاوت است.
در همه زمینه‌ها باید قدم‌های لازم را برای پژوهش و از پژوهش به فناوری و از فناوری در نهایت به تولید ثروت و قدرت که هدف ماست، گام برخواهیم داشت. اما در عین حال باید در اولویت بندی مسائل آنچه که توان و نیاز و مطالبه جامعه ماست، طبق یک برنامه، یک مسیر و راهکار دقیقی را پیش رو ترسیم کنیم.
در بخش پژوهش، نیاز به نظارت داریم. من به این دلیل بر این نکته تاکید می‌کنم که خود سالیان دراز، مسوول یک مرکز پژوهشی بودم؛ پژوهش نیاز به نظارت دارد. برخی از منابع مالی بنام پژوهش در گذشته اتلاف شده و بخش‌های دیگری از پژوهش که نیاز به منابع برای تکمیل داشته، محروم مانده است. کلمه خوبی نیست، ولی متاسفانه در این وادی مقدس هم گاهی رانت وجود داشته است. باید این رانت‌ها را از بین ببریم، باید به محصول نگاه کنیم.
باید در کنار کار آموزش، پژوهش را ترویج و تشویق کنیم
در بودجه امسال وقت کافی برای اینگونه امور در بودجه نداشتیم، اما در سالهای آینده این کار را خواهیم کرد. بودجه ما بر مبنای محصول کار باید باشد. یک پژوهشکده، پژوهشگاه، دانشگاه و حتی یک مدرسه در آینده باید بر مبنای محصول بودجه بگیرد، باید منابع ملی مان را و پول این ملت را بهینه تخصیص بدهیم؛ این کار یک ضرورت است و در عین حال باید بخش پژوهش را گسترش دهیم.
دانشگاه‌های ما از لحاظ آموزشی و از لحاظ تعداد دانش آموز شرایط نسبتا مناسبی پیدا کرده‌اند. هم باید در زمینه علم در دانشگاهها بیشتر بکوشیم و بتوانیم با دانشگاه‌های معتبر جهانی رقابت کنیم و هم باید در کنار کار آموزش، کار پژوهش را ترویج و تشویق کنیم و برآن اهمیت دهیم.
ارتقاء سهم پژوهش در دانشگاهها
فرصتی نیست که من بخواهم مقایسه کنم، در برخی از کشورها سهم پژوهش، نسبت به آموزش، نسبت به کشور ما به مراتب بالاتر است. ما در دانشگاهها باید سهم پژوهش را بالا ببریم و شرایط را برای رشد پژوهش آماده کنیم. ممکن است بگویید بودجه در زمینه پژوهش به اندازه کافی نیست، این هم جز مواردی است که دولت باید بر آن توجه کند و بودجه کافی را در زمینه پژوهش مقرر کند. کشورهای پیشرفته، رقم‌های بودجه‌شان در زمینه تحقیقات اصلا قابل مقایسه با کشورهای در حال توسعه نیست، تردیدی نداریم که توسعه ملی ما در سایه توسعه علمی خواهد بود، هیچ شکی در این نیست و توسعه علمی ما در سایه تحقیق و پژوهش خواهد بود. پژوهش و تحقیق است که ما را به هر حرف نو، سخن نو، نظریه نو می‌رساند و الا آموزش و دانش اگر به معنای جمع کردن همه داده‌های گذشته بخش علمی باشد، امروز در سایه فناوری شاید ماشین هم بیشتر از انسان بتواند در حافظه خود داده‌ها را جای بدهد.
آنچه مهم است پردازش و تحلیل است، آنچه مهم است نقد علمی و نحوه انطباق آنچه بدست آمده با واقعیتهای جامعه ماست.
در این زمینه همه باید دست به دست هم بدهیم، هم بخش خصوصی و هم دولتی. دولت تدبیر و امید ضمن احترام به همه پژوهشگران در این زمینه در طول این مدت کوتاه چند ماه، قدم‌هایی برداشته و در ماهها و سالهای آینده، قدم‌های بیشتری برخواهد داشت. به امید موفقیت شما پژوهشگران که آینده ساز هستید، پس به امید آینده.
والسلام و علیکم ور حمت الله و برکاته.
/971/د102/ج