شیوه تفسیری علامه طباطبایی در کلام آیت الله مصباح یزدی
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی، رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) پیش از ظهر امروز در همایش بین المللی علامه طباطبایی که در این مؤسسه برگزار شد، با بیان این‌که سخن گفتن درباره تفسیر المیزان و مؤلف گرانقدر آن کار آسانی نیست، گفت: مهم‌ترین و اصیل‌ترین منبع برای پاسخگویی مسائل قرآن است، علامه نیز سعی داشت تمام مسائل و سؤالات خود را در علوم مختلف از کتاب‌الله بیان کنند.
وی ادامه داد: ایشان می‌خواست پاسخ علوم جدید را نیز از قرآن بیان کنند؛ افراد مختلف به ویژه مسلمانان در میان تمام علوم تفسیر به رأی می‌کردند و مرحوم علامه طباطبایی می‌خواست این ضعف را بیان کند؛ ایشان درباره نظرات مختلف درباره علوم امروزی احساس خطر می‌کردند و تأکید داشتند باید اهتمام ویژه‌ای برای قرآن داشته باشیم و از این‌گونه لغزش‌ها کنار بمانیم.
رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با اشاره به تفسیر قرآن به قرآن مرحوم طباطبایی اظهار داشت: برخی تصور می‌کنند در هر جای قرآن ابهامی باشد می‌توانیم به وسیله آیه دیگر آن ابهام را برطرف کنیم و می‌گویند اگر آیه‌ای به وسیله آیه دیگر رفع ابهام نشود کارآیی نداشته و باید کنار بگذاریم و تنها راه برای شناخت و فهمیدن آیات همین روش است این را مورد مناقشه نیز قرار می‌دهند.
وی افزود: برخی نیز مسامحه کرده و سعی می‌کنند برداشتی که از آیه دارند را به وسیله یک آیه دیگر بیان کنند؛ عملا این‌گونه می‌شود که برداشت دوم را برداشت شخصی خود قرار می‌دهند؛ این نیز مشکلی را حل نمی‌کند چرا که حجتی برای برداشت در آیه وجود ندارد.
آیت‌الله مصباح یزدی برای تفهیم روش تفسیر قرآن به قرآن علامه طباطبایی به بیان مثالی پرداخت و گفت: برخی می‌گویند نعمت‌های الهی تنها پیشرفت‌های دنیایی، علمی و صنعتی هستند؛ در حالی که قرآن انبیا، صدیقین، شهدا و صالحین را دارای نعمت بیان می‌کند.
وی تصریح کرد: در جای دیگر نیز می‌فرماید «افرادی که می‌خواهند به نعمت‌های الهی برسند از نعمت داده شدگان پیروی کنند»، در تفسیر قرآن به قرآن مشخص می‌شود راه اطاعت از چهار گروه بیان شده فرد را به نعمت الهی می‌رساند؛ این مصداق روشنی از تفسیر قرآن به قرآن است، مرحوم علامه می‌خواستند این کار انجام دهند.
رییس مؤسسه آموزشی و پژوهشی مؤسسه امام خمینی(ره) خاطرنشان کرد: در تفسیر قرآن به قرآن منظور این است تا جایی که امکان دارد از خود قرآن برای رفع ابهام استفاده کنیم، البته تا جایی که می‌فهمیم و فهم ما مورد قبول عرف عقلایی قرار می‌گیرد؛ نباید چیزی را بر قرآن تحمیل کرد و تا جایی که امکان دارد آیات را به وسیله آیات دیگر تفسیر کرد، تا جایی که می‌توانیم یک آیه را با آیه دیگر تفسیر کنیم و اگر نتوانستیم به مؤلف‌های دیگر مراجعه کنیم.
وی یادآور شد: امام راحل نیز بارها درباره مسائل مختلفی فرمودند «این‌ها در رأس امور هستند»، آیا هر یک به تنهایی در رأس امور هستند، در حالی که چند چیزی نمی‌تواند در رأس باشد، بلکه این در مقام اطلاق نیست بلکه دارای رأسیت نسبی است.
آیت‌الله مصباح یزدی ادامه داد: در آیات قرآن به قرائن نیز باید توجه ویژه داشته باشیم؛ همچنین توجه داشته باشیم که برخی از آیات محکمات هستند و نیاز نیست با آیات دیگر تفسیر کنیم بلکه باید آن را بپذیریم؛ اگر ابهامی در آیه‌ای داریم به آیه دیگر مراجع کرده و آنگونه که عقلا می‌پذیرند تفسیر کنیم؛ اگر نتوانستیم از این روش استفاده کنیم از قرائن و ظواهر استفاده کنیم، در غیر این صورت آیه به خودی خود در مقام بیشتری از این معنا نیست.
وی عنوان کرد: برای نمونه هیچ آیه‌ای نیست که نماز را به همراه جزئیات بیان کند؛ بلکه تنها بیان کرده که نماز بخوانید، معنای نماز نیز نیایش است؛ با این وجود آیا فردی می‌تواند بگوید که نماز بدون رکوع و سجود است؛ این انحرافی است که برخی گرفتار آن شده‌اند؛ برخی می‌گویند نماز تنها به معنای نیایش است و رکوع، سجود و دیگر جزئیات را ندارد چون قرآن بیان نکرده است، در حالی که این آیات در مقام بیان تفصیل احکام نیستند، چرا که در جای دیگر می‌فرماید «تفصیل احکام بر عهده پیامبر(ص) است».
رییس مؤسسه امام خمینی(ره) خاطرنشان کرد: چنین انحرافاتی وجود دارد که گاهی بیان می‌شود و گاهی نیز بیان نمی‌شود؛ برخی نیز می‌گویند تنها باید از قرآن استفاده کنیم و روایت هیچ کاربردی ندارند و جعلیات و ساختگی هستند؛ درست است که برخی از روایات جعلی هستند و آنها را باید کنار گذاشت، ولی نمی‌توان گفت که روایت را به طور کلی کنار بگذاریم و هیچ کاربردی ندارد؛ اگر از روایت استفاده نکنیم که از اسلام چیزی باقی نمی‌ماند.
وی افزود: در حرم امام رضا(ع) فردی از بنده سؤال کرد ما در قرآن دستور داریم که بر پیامبر(ص) صلوات بفرستیم ولی دلیلی نداریم که بر آل ایشان صلوات بفرستیم، پس چرا می‌فرستیم، من نیز به این فرد گفتم چه دلیلی دارد که نماز صبح دو رکعت است؛ همان آیه که نوشته نماز صبح دو رکعت است در کنار آن نوشته است که صلوات بر آل پیامبر(ص) نیز بفرستید.
آیت‌الله مصباح یزدی ادامه داد: تلاوت آیه یک حرف، تفسیر و تبیین آن مطلب دیگری است؛ وظیفه پیامبر(ص) غیر از گفتن متن، بیان جزئیات و تفاسیر است، اگر قرآن همه چیز را با آیه بیان کند یک دائره المعارف 100 جلدی می‌شد؛ وقتی قرآن می‌گوید به پیامبر(ص) مراجعه کنید باید به ایشان مراجعه کرد؛ پیامبر(ص) نیز می‌فرمایند «قرآن و عترتم را در میان شما می‌گذارم».
وی عنوان کرد: نمی‌شود گفت هر چه در قرآن هست قبول می‌کنیم و هر چه نیست قبول نمی‌کنیم، اگر این‌گونه باشد آیا در قرآن بیان شده که خوردن گوشت سگ یا دیگر نجاسات حرام است؟ حال که در قرآن بیان نشده آیا می‌شود آنها را خورد.
رییس مؤسسه امام خمینی(ره) تأکید کرد: علامه وقتی می‌فرماید تفسیر قرآن به قرآن منظورشان این نیست که همه چیز را کنار بگذاریم، بلکه تا جایی که می‌شود آیات را باید به وسیله آیات تفسیر کرد؛ قرآن وقتی می‌گوید اقم صلات نمی‌خواهد که جزئیات را بیان کند بلکه می‌خواهد انگیزه ایجاد کند و تفاسیر آن را باید از دیگران گرفت؛ در مقام بیان نیست بلکه می‌خواهد اصل نماز را مورد تأکید قرار دهد.
وی بیان داشت: آیا قرآن گفته که زکات به چه روش و چگونه پرداخت شود، بلکه اصل زکات را بیان کرده و گفته فلان میزان از درآمدی که دارید را سالی یکبار بپردازید؛ اکنون در کشورهای سرمایه‌داری افرادی هستند روزانه ارقام سرسام آوری را از پول مردم به بهانه‌های مختلف به جیب می‌زنند ولی حاضر نیستند یک درصد آن را به دیگران بپردازند.
آیت‌الله مصباح در پایان اظهار داشت: تفصیل و تفسیر آیات را باید از جای دیگری فهمید، باید از بیانات پیامبر(ص)، اهل بیت(ع)، شواهد قطعی و دیگر مسائل استفاده کرد؛ البته برخی از مسائل تنها برای فهمیدن آیه است و آن را تفسیر نمی‌کند./993/پ201/ج