تفاوت‌های اخباری گری با اجتهاد/ علوم انسانی اسلامی از علوم انسانی فعلی چیزی کم ندارد بلکه مبانی اش افزایش می یابد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، حسن رحیم پور ازغدی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی عصر امروز 11 اردیبهشت درهمایش علوم انسانی کدام رویکرد؟؟؟ در مجمتع علوم انسانی دانشگاه آزاد مشهد با بیان این که خودعنوان این همایش نشان می دهد که ما در حوزه علوم انسانی مقوله ای به نام رویکرد داریم، اظهار کرد: رویکرد در اینجا دارای معانی است چرا که نمی توان درباره فیزیک و شیمی هم این سؤال را مطرح کرد.

وی افزود: درآن دسته از علومی که سخن از رویکردها می شود بدین معنا است که از حوزه بعضی علوم دیگر وارد بعضی رشته های دیگر می شوند و این ادعا آنجا اثبات می شود که درباره ریاضی هرگز گفته نمی شود با کدام رویکرد.

استاد حوزه و دانشگاه با بیان این که این عنوان برای همایش نشان دهنده این موضوع است که ما وقتی از علوم انسانی صحبت می کنیم درباره تعریف علم و انسان باید توجه کرد که رویکردها متفاوت است، اظهار کرد: وقتی این سؤال پیش می آید که کدام تعریف از انسان درست است یا نادرست؟ این اصل مسأله است.

تفاوت رویکردها در علوم انسانی به دلیل تفاوت در معانی علم و انسان

وی ادامه داد: تفاوت رویکردها در علوم انسانی به دلیل تفاوت در معانی علم و دیگری در حوزه تحقیق و آزمایش و نظریه پردازی درباره انسان به لحاظ اندیشه شناسی، روش شناسی، مناسبات اقتصادی، حقوقی، اجتماعی و تعلیم و تربیت است.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح کرد:موضوع علوم انسانی، انسان است که در اندیشه، احساسات و رفتار در قلمروهای متفاوت تعریف می شود.

وی درادامه با طرح این پرسش که این انسان چگونه موجودی است؟ قابل پیش بینی است یا خیر؟ چه رفتارهایی از او سر می زند، گفت: در همین موضوعات بیان شده تفاوت ها و تناقض ها به وجود می آید.

رحیم پور ازغدی اظهار کرد: اگر به روانشناسی نگاه کنید در این مباحث گفته می شود که شما مکاتب مختلف دارید و اما آنهایی که فیزیک و شیمی می خوانند صحبت از مکاتب ندارند.

وی با بیان این که در حوزه انسان شناسی دیدگاه ها با تجربه و آزمایش نیست و اختلافات اساسی است، بیان کرد: در مباحث فیزیک و شیمی  اختلافات آنقدر نیست که بگوییم هر کدام یک مکتب است.

تناقض های مکاتب غربی

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان این که تعریف علم در مکاتب مختلف متفاوت است، اظهار کرد: در جامعه شناسی جدید در غرب انسان فقط ماده است و جسم و رفتارش مورد مطالعه قرار می گیرد.

وی با بیان این که پدر جامعه شناسی جدید در اروپا معتقد است که روانشناسی علم نیست، گفت: از طرفی پدر روانشناسی هم می گوید که علم جامعه شناسی نداریم چرا که انسان شناسی، شناسایی رفتار تک تک افراد است و ساختاری به اسم جامعه نداریم که جامعه شناس داشته باشیم.

رحیم پور ازغدی ادامه داد: در عین حال جامعه شناسان می گویند رفتار انسان ها فردی نیست و همه در قالب جامعه هستند و شخص وجود ندارد و رفتار غیر اجتماعی از هیچکس سر نمی زند.

وی افزود: همه این مکاتب غیر دینی هستند و معتقدند که دین را نباید در عرصه انسان شناسی و جامعه شناسی مبنا قرار داد و این مکاتب در همان الفبای علم با هم تناقض دارند و حتی اختلافات بنیادی در همه حوزه علوم انسانی غربی حتی معماری هم قابل مشاهده است.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان این که هر علمی که درباره انسان بحث می کند پیش فرض ها و مبانی در تعریف انسان دارد، اظهار کرد: این موضوعات از مقوله زیباشناسی آغاز می شود تا به حقوق انسانی می رسد.

وی تصریح کرد: هر تعریفی که از علم و انسان ارایه شود رویکرد افراد در حوزه علوم انسانی را مشخص می کند و باید روشن شود که تعریف شما از علم و انسان چیست.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان این که وقتی از مکاتب صحبت می کنید غیر از مباحث حسی و تجربی و آزمایشات و مباحث قطعی عقلی که همه بشر روی آن توافق دارند، تناقض محال است، اظهار کرد: در عین حال اگر قبول نداشته باشید که تناقض محال نیست این موضوع از بدیهیات است و می توان تناقضات را عنوان کرد.

وی با بیان این که اگر کسی بدیهیات را قبول نداشته باشد اندیشیدن را قبول ندارد، بیان کرد: این موضوع مانند اینست که بگویید علت را قبول ندارید در عین این که یک سری از گزاره ها از طرف مخالف و موافق مورد قبول است.

رحیم پور ازغدی اظهار کرد: اگر کسی از رویکرد اسلامی در علوم انسانی سخن  بگوید به این معنا نیست که ما در این رویکرد می خواهیم همه روش های موجود را در علوم انسانی دور بریزیم و روش متفاوت بیاوریم.

در علوم انسانی اسلامی روش های تجربی و استدلال های عقلی سرجای خودشان هستند

این استاد حوزه و دانشگاه با بیان این که روش های تجربی و استدلال های عقلی سرجای خودشان هستند، تصریح کرد: این روش ها غیر اسلامی نیستند چرا که اگر گزاره ای تأیید عقلی و تجربی داشته باشد، سکولار است.

وی تصریح کرد:علوم انسانی، اسلامی نیست  که گزاره های نقلی به جای گزاره های عقلی بنشینند و همه احادیث و روایات هم بیایند.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار کرد: در فقه که در آن تشخیص احکام الهی صورت می گیرد و در تفسیر که آیات قرآن را توضیح می دهد بحث های عقلی و تجربی می شود.

در اصول فقه، روش استنباط از هر متنی نه فقط قرآن هم پرسش می شود

وی افزود: از اصل فقه روش شناسی استنباط احکام را یاد می گیریم و موضوعات اصول فقه بحث های عقلی است و فقط با چند آیه و حدیث سروکار داریم و بقیه استدلال عقلی و منطقی است و از طرفی در اصول فقه، روش استنباط از هر متنی نه فقط قرآن هم پرسش می شود.

رحیم پور ازغدی اظهار کرد: در فقه، پرسش های کلامی و معرفت شناسی پیش می آید و این برای شناخت قرآن و سنت مورد استفاده قرار می گیرد و برخی ادعا دارند که این روش عقلی می تواند در علوم انسانی بگوید که گزاره های نقلی را تعطیل کنید و این درحالی است که این دیدگاه جوسازی است.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره علت تفاوت رویکردها در علوم انسانی بیان کرد: با توجه به این‌که انسان دارای ابعاد بسیاری است، بنابراین تمامی رشته‌های علوم انسانی می‌توانند در خصوص انسان به نظریه پردازی بپردازند، البته این آزمایش و نظریه پردازی تنها به لحاظ فیزیولوژی نیست، بلکه به لحاظ بررسی مسائل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی وسیاسی است.

وی با اشاره به این ‌که علوم انسانی، انسان را با توجه به زوایای گوناگون انسانی مورد بررسی و کنکاش قرار می‌دهد، بیان داشت: زمانی که این مبانی مورد بررسی قرار می‌گیرند این سؤوال به وجود می‌آید که حال باید با این موجود چگونه و به چه شکل برخورد کرد؟

رحیم پور ازغدی با بیان مطلب که در همین مواضع و کنکاش‌ها است که تفاوت‌ها و تناقض‌ها رخ می‌دهد، تصریح کرد: همین تناقض هاست که مکاتب را به وجود می‌آورد، البته در علوم ریاضی و مهندسی اختلافات وجود دارد؛ اما اختلافات آنان به این شکل و به این میزان نیست ودر حوزه علوم انسانی گاهی تفاوت‌ها و تناقضات به جایی می‌رسد که برخی مکاتب در «رد» سخنان پیشینیان و مکاتب دیگر به وجود می‌آیند.

وی با اشاره به این موضوع که در رشته‌های مختلف علوم انسانی این تفاوت‌ها و تناقضات وجود دارد، گفت: به طور مثال در روان شناسی این اختلافات باعث شده که مکاتب بسیاری به وجود آید و یا در اقتصاد تعاریف بسیاری در این خصوص وجود دارد که مالکیت خصوصی چرا و در چه حد باید باشد و دین در این خصوص چه گفته است؟ به طور کلی هر علمی که در خصوص انسان بحث می کند پیش فرض‌ها و مبانی در تعریف انسان دارد که همین مبانی با بسیاری از موضوعات ارزشی و غیر ارزشی ارتباط می‌یابد.

در علوم انسانی اسلامی عقل جایگزین نقل نمی شود

وی افزود: برخی می گویند در علوم انسانی اسلامی باید عقل را جایگزین نقل کنیم که در جواب باید بگوییم در فقه و تفسیر مگر بحث تجربی را نداریم؟ به طور کلی فقه، علم نقلی محض محسوب نمی‌شود.

عضو شورای انقلاب فرهنگی با طرح این پرسش که آیا با این توصیف می‌توان گفت که اسلام معتقد است تمامی مبانی عقلی را باید رها کنیم، خاطرنشان کرد: در یونان باستان جمعی در این باره صحبت می‌کردند که اسب چه تعداد دندان دارد؟ فردی آمد و گفت در چه خصوص بحث می کنید و بحث کنندگان  علت بحث را گفتند. آن فرد گفت این موضوع که بحث فلسفی نمی‌خواهد، دهان اسب را باز کنید و دندان هایش را بشمارید.

وی ادامه داد: برخی از علوم این گونه هستند. نباید برای کشف آنان گوشه‌ای بنشینید و بحث کنید، بلکه باید به میدان بروید و مشاهده کنید. برای بیان مباحث فلسفی نباید به آزمایشگاه شیمی رجوع کرد، برای یافتن مبانی شیمی نیز نباید به بحث فلسفی بپردازیم. هر علمی برای بیان حقایق خود روشی دارد که باید آن روش را یافت.

علوم انسانی اسلامی یعنی آشنایی به تمامی روش‌هایی که به کشف حقیقی انسان منجر می‌شود

رحیم پور ازغدی ضمن بیان این مطلب که علوم انسانی اسلامی یعنی آشنایی به تمامی روش‌هایی که به کشف حقیقی انسان منجر می‌شود، تاکید کرد: این سخن به این معنا است که انسان هم دارای بعد عقلی است که باید با مبانی عقلی مورد بررسی قرار گیرد  هم دارای بعد شهودی است که باید با مراجعه به درون آن را پیدا کرد.

وی تاکید کرد: علوم انسانی اسلامی یعنی انسان شناسی بر اساس وحی، عقل، تجربه، شهود و همه راه‌هایی که به سوی انسان سوق داده می‌شو دو در علوم انسانی مبانی عقلی لازم است ولی عقل به تنهایی کافی نیست.

عضو شورای انقلاب فرهنگی تصریح  کرد:  در علوم انسانی مبانی شهودی لازم است ولی شهود به تنهایی کافی نیست به طور کلی علوم انسانی اسلامی روش برهانی، روش عقلی و روش شهودی را در ذیل نورافکن وحی استفاده می‌کند.

علوم انسانی اسلامی از علوم انسانی فعلی چیزی کم ندارد

عضو شورای انقلاب فرهنگی ادامه داد: علوم انسانی اسلامی از علوم انسانی فعلی چیزی کم ندارد، بلکه مبانی اضافه نیز دارد و در علوم انسانی اسلامی نقل را جایگزین عقل نکردیم، بلکه دریچه‌های معرفت و علم را تعمیق و توسعه دادیم.

رحیم پور ازغدی افزود: مواجه عقلانی با نقل و عقل جزو اصول فقه است و  خود اصول فقه هم یک روش عقلانی است.

وی ادامه داد: معرفت اسلامی، معرفت واقعیت است و همه واقعیت این گونه بیان می شود که خلقیات و رفتارهای  انسان فقط مربوط به غدد رشد، هورمون ها، ژنتیک و تغذیه نیست و از طرفی بعضی اخلاقیات هم مربوط به پدر و مادر است.

رحیم پور ازغدی تصریح کرد: نمی توان گفت که همه انسان جنسیت است و از طرفی هم نمی توان ادعا کرد که جنسیت هیچ دخالتی در اخلاق و رفتار انسان ندارد و یا این گونه بیان کرد که همه رفتار انسان منشأ اقتصادی دارد و همه چیز تابع طبقه است و این هر دو گزینه غلط است.

چنانچه علوم انسانی را با یک تعریف حیوانی همراه کنیم علوم حیوانی خواهد شد و نه انسانی

وی با انتقاد ازادعاهای نادرست مکاتب مارکسیسم گفت: این عقیده آنها که تاریخ به صورت جبری به سمت مارکسیسم می رود و جامعه منهای دین و طبقه تشکیل می شود نادرست است و فقط مارکسیسم به زباله دان تاریخ رفت و دین و انسان هنوز هست.

عضو شورای انقلاب فرهنگی گفت: در مقابل این مکتب، مکاتب دیگری مانند لیبرال وجود دارد که انسان را حیوان سود محور تعریف می کند و این درحالی است که انسان ظرفیت های دیگری هم دارد و انسان با تکامل معنوی و مادی آمیخته می شود.

وی با بیان این که این تعریف از انسان ناقص است، گفت: آنها معتقدند انسان حیوان غریزی لذت محور است  و عقل بر نفس حاکم نمی شود و همه مبانی اقتصادی، سیاست و فرهنگ این مکتب از این گزاره به دست می آید.

رحیم پور ازغدی اظهار کرد: چنانچه علوم انسانی را با یک تعریف حیوانی همراه کنیم علوم حیوانی خواهد شد و نه انسانی و از طرفی این حیوان پیچیده تر است و از بقیه حیوانات هم سواری می گیرد.

تفاوت های اخباری گری با اجتهاد

عضو شورای انقلاب فرهنگی در بخش دیگری از سخنان خود درباره تفاوت های اخباری گری با اجتهاد گفت: اخباریون می گویند که ما به سند و نسبت احادیث کاری نداریم و هرحدیثی که بیاید از نظر ما درست است و هر مطلبی که از ظاهر حدیث فهمیده شود، مبنا قرار می گیرد.

وی ادامه داد: اخباریون بدون عقل، قرآن و سند شناسی به سراغ احادیث می روند و این درحالی است که مجتهد می گوید حدیث مهم است اما در عین حال با احادیث جعلی و آنهایی که سند شان معلوم نیست، چه باید کرد؟

پرسش و پاسخ

در بخش دوم این نشست استاد رحیم پور ازغدی در پاسخ به این پرسش که چرا در علم فقه، عقل درآخر و پس از قرآن و سنت می آید؟ و اگر اینها با هم تناقض پیداکرد، چه باید کرد؟ گفت: مصلحت امری شرعی و حجیت عقل را در مصلحت شرعی می توان لحاظ کرد.

وی با بیان این که اگر بین عقل و نقل تعارض دیدیم قواعدی در اصول فقه داریم که به این پرسش جواب می دهد، اظهار کرد: اگر بین دو دلیل تعارض قطعی پیش آید که قابل جمع نیست کاری نداریم که عقل است یا نقل، بلکه یقینی یا ظن بودن آن مهم است و یکی بر دیگری مقدم می شود.

عضو شورای انقلاب فرهنگی در پاسخ به پرسش چگونگی اثبات رفع تناقض ها بین عقل و نقل، گفت: برهان عقلی اثبات می کند که عقل بر نقل مقدم می شود و تعارضی اصلا وجود ندارد و این قرینه عقلی می شود که دست از ظاهر آیه و حدیث باید برداشت.

وی در تعریف این برهان عقلی با اشاره به نمونه ای، گفت: «یدالله» ظاهرش دست خداست و این درحالی است که عقل بحث می کند که خداوند نمی تواند دست داشته باشد و عقل از ید به معنای قدرت تفسیر می کند و در عین حال یدالله مجازگویی نیست و به نفع عقل است./503/934/ب1