دلایلی بر صرف الوجود و لامتناهی بودن خداوند متعال

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حضرت آیت الله جعفر سبحانی، ظهر بیست و چهارم ماه مبارک رمضان در سلسله مباحث تفسیری سوره مؤمنون که در مجتمع آموزش عالی فقه جامعه المصطفی العالمیه در قم برگزار شد، خاطرنشان کرد: از آیه های نادر در قرآن، آیه 91 این سوره است که بار کلامی هم دارد؛ «مَا اتخََّذَ اللَّهُ مِن وَلَدٍ»، خدا دارای فرزند نیست؛ اصلا برای این مسأله هیچ دلیلی اقامه نمی کند، در صورتی که باید دلیل بیاورد؛ این بخش از آیه در رد مسیحیان است که حضرت مسیح(ع) را فرزند خدا می دانند؛ همچنین مشرکان قریش نیز برای خدا فرزندان دختری(فرشتگان) قائل بودند؛ و معلوم می شود که از نظر عرب جاهلی، خدا دخترانی دارد که ملائکه هستند؛ اندیشه فرزند داشتن خدا، در میان مسیحیان، یهودیان و مشرکان وجود دارد.

این مرجع تقلید اظهار داشت: اگر بخش اول آیه دلیلی را اقامه نمی کند، به این خاطر است که با اثبات بخش دوم آیه «وَ مَا كَانَ مَعَهُ مِنْ إِلَهٍ» بخش اول ثابت می شود؛ در ادامه این آیه می فرماید «إِذًا لَّذَهَبَ كلُ‏ُّ إِلَاهِ  بِمَا خَلَقَ وَ لَعَلَا بَعْضُهُمْ عَلىَ‏ بَعْضٍ» اگر جهان دارای الهی باشد، هر مخلوقی به دنبالش خالق خود می رود و برخی بر برخی دیگری برتری پیدا می کنند و در دنیا فساد می شود.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم ضمن بیان ساده و فلسفی بر فرزند نداشتن خدا تصریح کرد: بخش اول آیه «مَا اتخََّذَ اللَّهُ مِن وَلَدٍ» را می توان با بیان ساده و فلسفی مطرح کرد؛ بیان ساده آن است که انسان به این دلیل دنبال فرزند است که زندگی گرم و با نشاطی داشته باشد و در پیری و روز مبادا عصای زندگی اش باشد، اما خدا روز مبادا ندارد که فرزند بخواهد کمکش باشد؛ بیان علمی دیگر آن است که بچه یعنی این که جزئی از پدر جدا می شود و وارد رحم مادر شده و پرورش می یابد؛ اگر خدا دارای ولد باشد، باید جزئی از خدا جدا شود و در رحم مادری پرورش پیدا کند و جزئی که از خدا جدا شود، خود نیز خدا می شود و لازمه اش تعدد اله است.

وی به ادامه آیه اشاره کرد و گفت: در بخش دوم این آیه می فرماید «وَ مَا كَانَ مَعَهُ مِنْ إِلَاهٍ»، همراه خدا، خدای دیگری نیست؛ این آیه بهترین دلیل برای معنای «اله» بوده که این واژه به معنای خدا است؛ اگر واقعا تعدد خدا باشد، این خدا با خدای دیگر وجه اشتراک و امتیاز دارند و این دو باید در خدایی مشترک باشد و همچنین باید وجه تمییزی باشد تا این دو را از هم جدا کند.

دلیل صرف الوجود بودن خداوند متعال

حضرت آیت الله سبحانی با بیان دلیلی بر صرف الوجود بودن خداوند متعال یادآور شد: بیان دیگر آن است که چرا دو خدایی محال است؟ خدا وجود صِرف است، نه ماهیت دارد و نه عدم؛ صرف الوجود قابل تکرار و تعدد نیست؛ چرا که صرف الشی مادامی که غیر از آن در آن وارد نشده، یکی است؛ اگر همتا داشته باشد، دیگر صرف نیست؛ بنابراین خدا صرف الوجود است.

این مرجع تقلید درباره لامتناهی بودن خدا خاطرنشان کرد: برهان دیگر آن است که خدا لامتناهی است و اگر خدا متناهیی باشد، با عَلَم ممزوج می شود؛ اگر خدا متعدد شد، لازمه تعدد این است که از هم جدا باشند و خدایی که ممزوج شود، ممکن الوجود می شود.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم به شرک عرب جاهلیت نسبت به خداوند متعال اشاره کرد و اظهار داشت: آیه قرآن ناظر به این مطالب نیست؛ عرب ها قائل به دو خدایی نبوده و درباره خدا موحد بودند و نباید این آیه را به سراغ توحید وجودی برد؛ در آن مرحله عرب مشرک نبود و شرک آنها در ربوبیت بود؛ می گفتند که خدا یکی است، اما اداره عالم را به چند فرشته داده است و شرک آنها در کارگردانی عالم بود.

وی نظم عالم را به دلیل وجود یک خدا عنوان کرد و گفت: دلایل سه گانه فوق، دلایلی درستی در توحید ذات است، اما در این جا، بحث توحید ربوبی است؛ «إِذًا لَّذَهَبَ كلُ‏ُّ إِلَهِ  بِمَا خَلَقَ»، باید در اینجا خلقت را به معنای تدبیر بگیریم؛ «وَ لَعَلَا بَعْضُهُمْ عَلىَ‏ بَعْضٍ» مدبرها جوهر و مختلف اند و چیزی که ذاتاً مختلف است، شیوه تدبیر یکی از دیگری متفاوت خواهد بود و فساد همه جا را فرا می گیرد؛ این که جهان روی نظمی می چرخد، به خاطر وجود یک خدا است./822/پ201/ج