واکاوی و مواجهه با شبهات و جریان های فکری و فرهنگی مهدویت

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست علمی تخصصی «واکاوی و مواجهه با شبهات و جریان های فکری و فرهنگی مهدویت» با نگاه به عوامل روانی، تاریخی، اجتماعی، چهارشنبه در ساختمان اداری مسجد مقدس جمکران با حضور جمعی از پژوهشگران عرصه مهدویت برگزار شد.

این نشست علمی با ارائه محمود مطهرنیا در موضوع جریان شناسی و گونه شناسی مدعیان مهدویت و سید مجید امامی در موضوع تحلیل اجتماعی آسیب ها و جریان های مهدوی همراه بود.

محمود مطهرنیا

مطهرنیا با بیان این که هر کجا که نام از مهدی برده می شود، سخن از منجی به میان می آید، گفت: از ابتدا نسخه سالم موضوع مهدویت معرفی شده اما همه نتوانسته اند آن را بشناسند و درک کنند.

وی ادامه داد: نابسامانی های اجتماعی و اقتصادی باعث می شود افرادی که مشکلی دارند و امکان حل آن میسر نمی شود و توانایی کنار آمدن با این مشکل را نداشته، در یک شرایط خاص قرار می گیرند.

این استاد دانشگاه افزود: اگر این فرد با یک مدعی برخورد کند و بتواند مشکل فرد را حل یا تسکین و یا تغییر نگاه در او ایجاد کند، در این شرایط فرد بیمار اسیر آن مدعی می شود و حاضر است همه چیز خود را به پای او بریزد و فدا کند.

وی خاطرنشان کرد: مهدی سودانی از جمله افرادی بود که به دلیل وجود شرایط خاص اجتماعی بروز کرد و به این معروفیت رسید؛ چه می شود که یک نفر مدعی می شود و این یک نقطه حائز اهمیت است که باید توجه ویژه به آن داشته باشیم و اگر این مطلب برای ما حل شود، گول افراد و مدعیان را نخواهیم خورد.

علل بروز مدعیان مهدویت

پژوهشگر مهدوی اظهار داشت: نخستین مطلب، بحث ثروت طلبی است که مدعی دوست دارد پولدار شود و گاهی این پولدار شدن به شیوه احمقانه و گاهی هم عاقلانه است؛ خانمی برای این که خودش را در اطرافیان جا بیندازد در سال 1387، هزار تومان از فرد می گرفت که پاسخ مشکلاتش را با دیدن امام زمان(عج) در خواب برای او بیاورد.

وی ادامه داد: پزشکی هم حدود 15 سال پیش مطب خود را فروخته و 30 میلیون به یک مدعی داده که گناه جد او را بیامرزد؛ این نشان می دهد که سطح سواد کلاسیک ملاک نیست و سواد حوزوی و معنوی برای شناخت این افراد ملاک است.

مطهرنیا بیان داشت: دومین علت، شهرت طلبی است که این افراد دوست دارند معروف شوند؛ روحانی بود که استخاره های عجیبی داشت و همیشه سعی می کرد خود را در جامعه مطرح کند؛ چنین افرادی انحصار طلبی خاصی برای مطالب خود دارند و سعی در انگشت نما شدن دارند.

وی خاطرنشان کرد: خانمی پس از سه بار ازدواج و طلاق ادعا کرده بود که امام زمان(عج) به او وعده داده که بعد از ظهور با او ازدواج خواهد کرد؛ این افراد قصد دارند که یک قطب شوند و مریدانی برای خود داشته باشند.

این استاد دانشگاه ابراز داشت: برخی از مریدان خانم جزئی ترین مسائل زندگی شان را با این قطب ها، چه مرد و چه زن، مطرح می کنند که بحران های جنسی و اخلاقی در پی دارد؛ استاد اخلاقی بود که با روابط نامشروع حدود 15 دختر را مورد تجاوز قرار داده بود؛ حیله وی به این گونه بود که به مریدان خود وقت خصوصی برای شنیدن اسرار می داده است.

وی تأکید کرد: بسیاری از مفاسد هم در جامعه کتمان می شود چرا که با ریخته شدن آبروی آن قطب، آبروی خود افراد هم ریخته می شد؛ این یک اصل است که بزرگان اسلام هم از آن هراس داشتند و جلسه خصوصی با استاد نامحرم به هر وجهی ممنوع است.

پژوهشگر مهدوی سومین علت را محبوبیت طلبی عنوان کرد و گفت: برخی افراد عقده های شخصیتی و کمبود محبت داشته و برای جبران این کمبودها به ادعا روی می آورند.

وی علت چهارم را از همه این موارد مهمتر و خطرناک تر دانست و اظهار داشت: علت دیگر مأموریت از شرق و غرب و یهود است که افراد یا مدعی می شوند یا مدعی سازی می کنند؛ موارد قبلی افرادی هستند که به گونه ای خواب بوده اند و می توان آن ها را بیدار کرد، اما این مورد آخر را به هیچ وجه نمی توان بیدار کرد.

مطهرنیا به بیان حدیثی درباره قطب شدن افراد پرداخت و گفت: امام صادق(ع) می فرمایند که از هیچ چیزی به اندازه کفش هایی که پشت سر یک نفر راه بیفتد نمی ترسم.

وی افزود: بالاتر از شرق و غرب موردی است که افرادی از سوی جنیان مأموریت گرفته باشند؛ یکی از رفتارهای اجنه این است که افرادی را در سراسر دنیا سرکار بگذارند؛ عده ای هم وظیفه دارند که انسان هایی را اجیر خود کنند و این فرد ممکن است که یک روحانی جوان باشد؛ علی محمد باب از یک مرحله ای به بعد که عقلش در بوشهر زائل شد، اجنه به او نفوذ کردند.

میزان اثرگذاری مدعیان

این استاد دانشگاه ابراز داشت: میزان اثرگذاری این مدعیان در جامعه بسیار مهم است؛ نخستین اثر یک مدعی این است که مطالب سخیف و شبهه ناک را در سطح جامعه منتشر کند؛ حتی ممکن است که یک جریان و افراد آن از بین بروند اما تفکر آن ها باقی خواهد ماند.

وی به ارائه مثال هایی از افکار باقی مانده غلط در جامعه اشاره کرد و گفت: افرادی که هنگام ترک یک مکان به جای گفتن لفظ«خداحافظ»، عبارت «یا علی» را به کار می برند اصلا متوجه نیستند که منشأ این عبارت از مکتب سوفیه است.

پژوهشگر مهدوی ادامه داد: همچنین جمله «انسان باید دلش پاک باشد» از جریان های متصوف نشأت گرفته شده است که معتقدند افرادی که دلشان پاک شد دیگر نیازی به عبادت ندارند؛ به همین دلیل باید مرتب اطلاعاتمان را به روز کنی.

وی اظهار داشت: اگر این شبهات را باور کنیم نتیجه آن این می شود که به تدریج افکار تغییر خواهد کرد؛ مثل این که هر سال در ایام محرم می گویند برای چه این همه نذری بدهیم یا برای چه این همه پول بدهیم که به حج برویم، چرا پول به نیازمندان نمی دهیم؛ این افکار باعث شده که افراد به تدریج از هیأت ها دور شده و جهت گیری زندگی آن ها عوض می شود.

مطهرنیا افزود: مرحله بعد این است که فردی که آسیب دیده است، برای این که هجمه های علیه خود را توجیه کند، از آن شبهات حمایت می کند؛ همچنین برخی افراد جامعه را از عبادت و کارهای ارزشی عقب می کشد.

وی خاطرنشان کرد: انجمن حجتیه اجازه نمی داد که نیروهایش در جنگ 8 ساله حضور داشته باشند و همچنین در راهپیمایی روز قدس و 22 بهمن شرکت نمی کردند؛ وقتی جبهه حق ضعیف شد، به طور عادی دشمنان جنی و انسی بر افراد مسلط می شوند.

علل پذیرفته شدن مدعیان

این استاد دانشگاه نخستین و مهمترین علت پذیرفته شدن مدعیان را جهل افراد دانست و گفت: اگر اصل را خوب بشناسیم، هیچ گاه فریب جعل را نمی خوریم؛ مورد دیگر شتابزدگی و عجله برای رسیدن به هدف و آرزو است که افراد تحمل ندارند تا با طی کردن مراحل به یک سطح خاص برسند و تمایل به تفاوت و ممتاز بودن دارند.

وی ابراز داشت: اگر جایی فردی را دیدید که می گوید شما در ارتباط با من متفاوت می شوید، یا اظهار می کند که موضوعات این جلسه نباید به بیرون بروز کند، چرا که دیگران توانایی درک این بحث ها را ندارند، باید از او دوری کرد.

پژوهشگر مهدوی افزود: این افراد مریدان خود را به گونه ای شست و شوی مغزی می دهند که در نهایت هر حرفی را از سوی قطب خود قبول می کنند؛ یکی از این افراد «حلاج» بود که مریدان او به جای طواف کعبه، دور خانه او طواف انجام می دادند و ادرار او را برای شفا می خوردند.

وی ادامه داد: نکته مهم این است که نفس ما از برخی چیزها لذت می برد؛ همسویی ادعاها با هواهای نفسانی مریدان دیگر موردی است که باعث می شود که مدعی پذیرفته شود؛ خیلی از افرادی که مسیحی می شوند، شراب، رابطه نامشروع، کنار گذاردن حجاب یا نماز نخواندن را دوست داشته و اصلا به دین مسیحیت هم پایبند نبودند.

مطهرنیا علت دیگر پذیرفته شدن مدعیان در جامعه را تبدیل شدن مفعول به فاعل دانست و گفت: اگر به شرکت های هرمی دقت کنید، افراد تا یک زمانی باید به عنوان زیر شاخه باشند و بعد از مدتی به عنوان سرشاخه ادامه فعالیت می دهند و به رأس هرم می رسند؛ اما برای رسیدن به رأی هرم باید زیر شاخه جمع کنند و این فعالیت را ترویج می دهند.

وی تصریح کرد: افراد همجنس باز هم به همین گونه هستند که ابتدا مفعول بوده و برای این که به فاعل تبدیل شوند، این نوع زندگی را ترویج می دهند تا بتوانند به خواسته خودشان برسند.

پژوهشگر مهدوی اظهار داشت: دیگر علت پذیرفته شدن مدعیان ضعف محتوایی، شخصیتی و معرفتی در تبلیغ مطالب دینی است؛ شنونده ها زمانی که به طور کامل جواب را از مبلغ نگیرند، تشنه دریافت پاسخ می شوند و به سراغ افراد دیگر می روند؛ متأسفانه این مبلغان میدان را برای مدعیان باز می کنند.

نحوه همراهی مدعیان

مطهرنیا ابراز داشت: افرادی که جذب مدعیان می شوند در ابتدا جلسات را شرکت کرده و پس از آن ادعاهای آنان را قبول می کنند؛ سپس در مراسمات خاص شرکت می کنند و بعد در حل مشکلات به آن مدعی متوصل می شوند؛ در نهایت هم مدعی از مرید در خواست گناه و رابطه نامشروع یا ارتکاب به یک معصیت می کند مثل خود فروشی یا در اختیار قرار دادن همسر خود به مدعی و حتی برخی به مدعی سجده می کنند.

وی ادامه داد: برای اسیر نشدن در حیله مدعیان باید مطالعات دینی خود را افزایش دهیم و شرکت در مجالس مذهبی و مشاوره با متخصصان دینی هم لازم است؛ صرفا با خواندن کتاب جلوی جریان های ادعا نمی توان قد علم کرد و حتی یک مجتهد هم ممکن است که گمراه شود، چرا که شیخ علی تهرانی هم یک استاد اخلاق بود و امروز شاهد هستید که کارش به کجا رسیده است.

این استاد دانشگاه افزود: در افراد برجسته، دعوت به خود و ادعا نباید دیده شود؛ آیت الله بهجت هیچ گاه از لفظ من استفاده نمی کرد و اگر خدمت امام زمان(عج) مشرف می شدند، می گفتند که یک آقایی با ایشان دیدار داشته است.

وی بیان داشت: رابطه ما با امام زمان(عج) باید به طور مستمر برقرار باشد و به ایشان متوسل باشیم؛ کسی برای خودش به اصطلاح نوشابه باز نکند و خودش را عاری از مشکلات فرض نکند، چون احتمال لغزش در هر لحظه برای افراد وجود دارد؛ این توسل باید از عمق قلب باشد نه این که لقلقه زبان باشد.

سید مجید امامی

تحلیل اجتماعی آسیب ها و جریان های مهدوی

سید مجید امامی در بخش دوم این نشست با موضوع تحلیل اجتماعی آسیب ها و جریان های مهدوی به ایران سخن پرداخت و گفت: زمانی که نگاه اجتماعی و جامعه شناختی به علل ظهور مدعیان داشته باشیم متوجه می شویم که این نگاه به خوبی ظهور مدعیان را توجیه می کند.

رییس بنیاد پژوهش و نشر مسجد مقدس جمکران بیان داشت: وقتی دوره غیبت صغری شروع شد، یک دوره حیرت برای شیعیان ایجاد می شود که بعد از 250 سال از ظهور ائمه(ع)، به یک دفعه امام غیبت می کند.

وی ادامه داد: شیعیان دچار شک و شبهه شده بودند که برخی روایات با اشاره به دوران غیبت امام، این اتفاق را امتحان شیعیان نامیده بودند؛ در این روایات بیان شده بود که این امتحان برای این است که آیا این مذهب بدون دیدن امام باز هم بر عقیده خود ثابت قدم هستند یا خیر؟

این استاد دانشگاه گفت: این مجموعه روایات در زمینه غیبت خیال شیعه را راحت کرد که غیبت می تواند گامی رو به جلو باشد و یک بن بست نیست؛ حمله موغول با از بین رفتن تمدن اسلامی همراه بود که باز یک شوک دیگر به شیعیان وارد کرد که باعث شد سر به داران قیام کنند که ایدئولوژی ظهور داشتند.

وی خاطرنشان کرد: اولین دولت شیعی اثنی عشری در صفویه ایجاد شد؛ در قرن 11 و 12 افرادی در حوزه نجف درخشیدند که در زمینه مهدویت فعالیت ها و آثاری منتشر کردند؛ جالب است که گورکانیان در شبه قاره هند در در قرن 8 هم یک حکومت شیعی داشتند.

امامی ابراز داشت: برای دفع فتنه بهائیت هم انجمن حجتیه در دوران پهلوی شکل گرفت و چون یک ایدئولوژی دفعی داشت، بعدا با مشکلاتی رو به رو شد و در ادامه پس از انقلاب شکوهمند اسلامی، با آن مخالفت کرد.

وی افزود: در وجه سلبی کنش های معرفتی حوزه باید مراقبت شود؛ در مقابل وجه سلبی یک وجه ایجابی وجود دارد که یکی از ویژگی های آن انتظار فعال است؛ ما باید بدانیم برای ظهور امام زمان(عج) چه کاره هستیم؛ باید بنشینیم و نگاه کنیم یا کاری انجام دهیم؟

باورهای غلط درباره ظهور و قیام

رییس بنیاد پژوهش و نشر مسجد مقدس جمکران بیان داشت: خلط میان ظهور و قیام بسیار غلط است و انجمن حجتیه چنین تصور غلطی داشت که ظهور و قیام را با هم یکی می دانست؛ ابتدا باید شرایط برای ظهور ایجاد شود تا قیام انجام گیرد و این فیلم کوتاهی که اخیرا ساخته شده بود که خبر شبکه یک و کعبه را نشان می دهد و خبر از ظهور حضرت می دهد، یک برداشت کاملا غلط از قیام ایشان است.

وی ادامه داد: امام خمینی(ره) برای انتظار و ظهور برنامه می دادند؛ امام راحل قصد داشتند شرایط ظهور را فراهم کنند؛ اگر کسی به مسجد برای اقامه نماز رفت و با در بسته مسجد رو به رو شد، نباید نماز خود را ترک کند بلکه باید شرایط اقامه نماز خود را فراهم کند.

این استاد دانشگاه افزود: آن چه انقلاب اسلامی ایران از مهدویت شیعی به ارث گرفت، یافتن راه حلی بی زحمت برای برطرف کردن همه مشکلات بود؛ این ها باورهای عامی شیعیان در ابتدای انقلاب بود.

وی بیان داشت: برخی معتقدند که حضور امام همراه با دامنه گسترده ای از کشت و کشتارها از غیر مؤمنین و غیر مسلمین است؛ باید توجه داشت که قیام حضرت با شمشیر است اما همه ماجرا را به این کشت و کشتار انتها دادن غلط است.

امامی تصریح کرد: باور غلط دیگر این است که ظهور به یکباره در عصر جمعه رخ می دهد و مشکلات یک شبه حل می شود؛ در واقع زمینه سازی ظهور و آمادگی جهان برای پذیرش امام عصر(عج) نادیده گرفته شده است.

وی اظهار داشت: مهدویت پیش از انقلاب با خرده فرهنگ های غلطی مثل تطبیق گرایی، باب گرایی و ملاقات گرایی رو به رو بود و هر اتفاقی را با مسأله ظهور تطبیق می دادند یا هر کاری می کردند که با امام زمان(عج) ملاقات داشته باشند؛ البته امروزه این خرده فرهنگ ها از بین نرفته و فقط کمرنگ شده است.

رییس بنیاد پژوهش و نشر مسجد مقدس جمکران گفت: جریان نزدیک این قضیه خرده فرهنگ، جریان آقای ابطحی است که هنوز هم در شهرهای بزرگ کار می کند و آخرین اثر او هم کتابی با عنوان ملاقات با امام زمان(عج) را چاپ کرده است.

وی ادامه داد: خرافه و اباهه از دیگر مشکلات مهدویت پس از انقلاب است؛ عدم عقلانیت، جهل و عدم اعتماد به نفس مشکلاتی بود که باععث بروز خرافه و اباهه گرایی می شد که انقلاب اسلامی به خوبی توانست در تقویت اعتماد به نفس، عقلانیت و روشنگری اثرگذار باشد.

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: اندیشمندان مذهبی و اجتماعی مثل امام خمینی(ره)، شهید بهشتی و دکتر شریعتی بودند که در بحث انتظار تفکر اجتماع را تغییر دادند و مرحوم کافی هم در بحث احساسی روی جامعه بسیار اثرگذار بود؛ امام راحل می توانست به راحتی از این فضای ایجاد شده سوء استفاده کند و یک باب جدید را آغاز کند، اما ایشان هدف با ارزش و والایی چون زمینه سازی ظهور داشتند.

وی به یکی از کتاب های اوایل انقلاب که درباره مهدویت بود اشاره کرد و گفت: عماد الدین باقی کتابی در رد انجمن حجتیه نوشت به نام «در شناخت حزب قاعدین زمان» که انقلابی ها این کتاب را خیلی می خواندند و این نگاه ترویج شد؛ اما باز هم این کتاب تدافعی بود و انتقاداتی هم به آن وارد است.

امامی تصریح کرد: بحث های مهدویت از دهه 60 تا 70 به کلی رها شد و در فرهنگ عمومی هم نگاه دفعی وجود داشت؛ به لحاظ نظری کار ایجابی بسیار کم شده و طلاب را بیشتر برای پاسخگویی به شبهات تربیت کرده ایم در حالی که اصلا مدلی برای آینده ندایده ایم و نقص هایی در این زمینه وجود دارد.

وی افزود: در یک مقطعی پیش از انقلاب کتاب «کامل سلیمان» بسیار مورد توجه قرار گرفت چون درباره همین مباحث ایجابی بود؛ پیشگویی های «شاه نعمت الله ولی» درباره انقلاب و جنگ در زمان انقلاب بسیار مورد استقبال قرار گرفت؛ اگر چه این پیشگویی در قالب شعر درباره مهدویت و تدوین نقشه راه در زمینه مهدویت مطلوب نیست و مطلب باید ریشه ای مستند باشد.

رییس بنیاد پژوهش و نشر مسجد مقدس جمکران اظهار داشت: اخیرا جریانی به نام احمدالحسن شکل گرفته که دیگر با باور و پاسخگویی نمی شود جلوی آن را گرفت چون با خواب در قلب افراد جا باز می کند و بازگرداندن قلب این افراد بسیار سخت است.

وی در جمع بندی مباحث ذکر شده ابراز داشت: خلط میان ظهور و قیام، عدم تبیین یک تمدن مطلوب و فقط رد تمدن غرب و تبیین احکام فردی و جمعی به جای احکام اجتماعی از ضعف های بحث مهدویت است که باید جبران شود.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: اگر چه ما به خدمات انجمن حجتیه احترام می گذاریم اما در جریان بهاییت از چاله درآمده و با چه افتادند و به کلی یک جریان سلبی داشتند؛ عدم قضاوت و اعلام موضع دقیق نسبت به مدرنیته و عدم ارائه نظر در کلیات از دیگر معارضات این انجمن بود.

وی بیان داشت: انقلاب اسلامی منادی بحث ایجابی است اما در بدنه حوزه و فعالان فرهنگی این جریان ایحابی وجود ندارد؛ در واقع باید از گریه بر حسین(ع) به ایستادگی در رکاب امام زمان(عج) برسیم که متأسفانه در این امر ضعیف عمل شده است.

امامی خاطرنشان کرد: سال های 68 تا 70 در نماز جمعه قم شرایط به گونه ای بود که اگر کسی دعای سلامتی امام زمان(عج) را می خواند، او را از نماز جمعه بیرون می کردند و تصور می کردند که وی از اعضای انجمن حجتیه است؛ این یک غفلت در بحث های ایجابی بوده و هنوز که هنوز است در آغاز راه فرهنگ ایجابی مهدویت هستیم.

وی در پایان تأکید کرد: تمام حجت ما برای حکومت داری دینی این است که برای ظهور آماده شویم و بدانیم که غیبت یک شبه رخ نمی دهد و این که به هر مشکلی برخوردیم بگوییم ان شاء الله حضرت خودش ظهور می کند و همه چیز درست می شود، غلط است./840/ز502/ی