اخلاق ناب قرآنی و نبوی در سیره رضوی بازنمایی شده است

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت الاسلام علی راد عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در اولین روز همایش ملی «اخلاق و تربیت در سیره و معارف رضوی» که صبح امروز در ساختمان علمی فرهنگی آستان قدس رضوی دفتر قم برگزار شد، با بیان اینکه سخنان و رفتار امام رضا(ع) همانند قرآن ذوابعاد و دارای لایه‌های متنوع و پیچیده است، ابراز کرد: مشخصه امام رضا(ع) انس مداوم ایشان با قرآن کریم است که مشهور شده است؛ وقتی امام رضا(ع) را وصف می‌کنند به عنوان فردی است که سخنان و رفتار او دارای بنیادهای قرآنی است که البته این ویژگی در ائمه دیگر هم هست؛ ولی در مورد امام رضا(ع) خیلی مشهور است.

وی افزود: آن حضرت در مناظرات خود در بحث آیاتی از سوره فاطر با آمادگی کامل وارد بحث شدند که شگفت‌آور است؛ زیرا موضوعات مناظره را مامون تعیین و به همه اعلام می‌کرد؛ ولی امام رضا(ع) را بی‌خبر می‌گذاشت و ناگهان ایشان را به مجلس مناظره می‌کشاند ولی باز می‌بینیم سخنان امام، شاهکار است و ایشان ثابت فرمودند که حدیث ثقلین وام‌ گرفته از آیات ۳۱ تا ۳۳ سوره مبارکه فاطر است. 

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با  بیان این که متاسفانه این آیات در مطالعات کلامی مورد غفلت می باشد، اظهار داشت: ایشان تفسیر قرآن به قرآن از این آیات ارائه کردند تا جایی که خصم اعتراف کردند که خداوند دست ما را از دامن شما کوتاه نکند.

وی افزود: بحث این آیات وارث کتاب است که امام(ع) بر خلاف مخالفانشان فرمودند که وارث کتاب، عترت خاصه است و این را با آیات قرآن ثابت کردند. در حدیث چهارم از باب ۴۴ کتاب عیون آمده است که حضرت رضا(ع) هر سه روز یکبار ختم قرآن می‌کردند و گفته شده است که همه سخنان و رفتار ایشان مبتنی بر قرآن بود که البته امام باقر(ع) بنیانگذار این روش بودند و فرمودند هر وقت من حدیثی خواندم از من بپرسید که مستندات قرآنی آن چیست.

حجت الاسلام راد بیان داشت: قرآن در جان و اندیشه و فکر امام رضا(ع) حضور تام و تمام داشت و نیازی به احضار نبود؛ کما اینکه لب مبارک امام حسین(ع) و سر بریده ایشان هم در مسیر کوفه و شام قرآن می‌خواندند و در طول حرکت عاشورا هم این مسئله موج می‌زند.

وی افزود: میزان و بسامد استنادات قرآنی امام رضا(ع) شاهکار است؛ زیرا ایشان در مناظره با یک عالم اهل سنت نمی‌تواند به روایات خودشان و اجدادشان مراجعه کنند؛ ولی قرآن، فصل‌الخطاب است، لذا گفتار امام رضا(ع) گفتار قرآنی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه ایشان در فرمایشی فرمودند اگر خواستی زن خود را طلاق بدهی بده ولی بدان «وَأَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحَاطَ بِكُلِّ شَيْءٍ عِلْمًا»، اظهار داشت: یعنی اگر قانون نتواند حق را به صورت کامل ادا کند ولی تو بدان خداوند احاطه بر همه اعمال و رفتار بین شما و همسرتان دارد؛ لذا طلاق ندهید ولی اگر دادید به معروف و احسان باشد.

وی با بیان اینکه سبک قرآن تلفیق کلام، فقه و اخلاق است و در تحلیل عیون هم باید این روش را به کار ببریم افزود: در گفتمان علمی دوران امام رضا(ع) مرز بین دانش‌های مختلف مانند قرون هفتم به بعد جدا نبوده و درهم تنیدگی وجود داشت؛ لذا شیخ صدوق هم قصد تفکیک احادیث را به صورت موضوعی نداشته و ملاک و معیار او غرر و نفاست حدیث است؛ یعنی روایتی که برجستگی خاصی دارد.

حجت الاسلام راد با بیان اینکه همچنین سبک تعلیمی حضرت رضا(ع) همان سبک تعلیمی قرآن است، بیان داشت: یعنی توجه به تعهدات اجتماعی، احساسات و عواطف و عقلانیت در تعلیم با هم است و انسان با همه ابعاد وجودی لحاظ می‌شود و شور و احساس در کنار عقلانیت مورد توجه است و احادیث امام رضا(ع) هم اینطور است.

وی افزود: مثلا در مناظره با عمران صابی اخلاق موج می‌زند؛ عمدتا مناظرات با این هدف است که فرد طرف مقابل را شکست بدهد به  همین دلیل الان مناظرات علمی شکل نمی‌گیرد؛ امام رضا(ع) با عمران در نهایت تواضع و فروتنی و با ارسال یک مرکب خاص و هدایای ویژه با او برخورد کرد یعنی امام همه ابعاد را لحاظ فرمودند.

حجت الاسلام راد بیان داشت: چون اخلاق و تربیت نزد علمای گذشته تا قبل از اخلاق ناصری جدی گرفته نشده بود لذا احادیث اخلاقی هم مورد توجه نبوده است؛ البته ادعای بنده این نیست که کتاب عیون کتابی تخصصی در عرصه تربیت و اخلاق است و مدعی نیستم که هدف شیخ صدوق هم گزینش روایات اخلاقی بوده است ولی معتقدم که منبعی مهم در مباحث اخلاق و تربیت است و نباید از آن در تبیین نظریه اخلاق وحیانی به ویژه اخلاق اجتماعی غفلت کنیم.

وی تاکید کرد: بخش عمده احادیث این کتاب مرتبط با دوره ولایتعهدی امام و روایاتی است که حضرت در اجتماعات آن را بیان فرمودند مانند خطب امام علی(ع) در دوره حکومتشان که برونداد اخلاق اجتماعی در آن برجسته است؛ زیرا اخلاق اجتماعی محصول کنش اجتماعی امام(ع) است.