لزوم تحلیل انتظارات جامعه از روحانیت

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام سید صابر رضائی پژوهشگر حوزه سیاست‌گذاری فرهنگی در نشست «بررسی تلقی روحانیت از انتظارات مردم از نهاد روحانیت» که در خبرگزاری رسا و در چارچوب سلسله نشست‌های علمی هویت طلبگی برگزار شد، اظهار داشت: از مجموعه رسا به‌خاطر زحماتی که برای برپایی این جلسه متحمل شدند تشکر ویژه دارم، موضوع این نشست بررسی تلقی درون‌صنفی روحانیت از انتظارات مردم است. 

پژوهشگر حوزه سیاست‌گذاری فرهنگی با اشاره به اینکه این موضوع در کنار پروژه‌ای دیگر درباره انتظارات مردم از روحانیت دنبال شده است، گفت: در پروژه پیشین که توسط آقای فتحی انجام شد، به صورت مستقیم از طریق پرسشنامه و مصاحبه از اقشار مختلف مردم پرسیده شد که از حوزه و روحانیت چه انتظاراتی دارند، اما در پروژه فعلی قصد داریم نگاه روحانیت به این سوال را بررسی کنیم؛ یعنی اینکه روحانیت گمان می‌کند مردم چه انتظاراتی از آنها دارند. 

حجت‌الاسلام رضائی افزود: تأکید ما در این تحقیق بر مطالعه درجه دوم است، بنابراین بحث ما نه در مورد نقش‌های آرمانی روحانیت است و نه انتظاراتی که تصور می‌کنیم خود حوزه باید به آنها پاسخ دهد، رویکرد اصلی ما تحلیل دیدگاه‌های خود روحانیون است که به‌واسطه تجربه زیسته و مواجهه مداوم با اقشار مختلف مردم، برداشت‌هایی از انتظارات عمومی دارند، این برداشت‌ها ممکن است ناشی از سوالات، انتقادات یا مباحثی باشد که طی سال‌ها در ارتباط با مردم مطرح شده است، هرچند که ما کاری به تحقق یا عدم تحقق این انتظارات نداریم و تمرکز ما تنها بر مصادیق و تجلیات انتظارات مردم است.

وی با بیان اینکه هدف نهایی این پروژه ایجاد امکان تحلیل شکاف بین انتظارات عینی مردم و برداشت‌های روحانیون از این انتظارات است، یادآور شد: یکی از چالش‌های سازمانی حوزه نیز همین فاصله میان خواسته‌های واقعی مردم و ادراکات حوزه از آن بوده است؛ به‌گونه‌ای که برخی از کنش‌های روحانیت ممکن است با نیاز یا انتظار مردم همخوان نباشد.

پژوهشگر حوزه سیاست‌گذاری فرهنگی این پروژه با سفارش مرکز مطالعات راهبردی حوزه، گروه حوزه و جامعه و همکاری مرکز ملی سنجش دینداری، اجرا شده است، همچنین با توجه به فعالیت‌های خبرگزاری رسا در حوزه هویت طلبگی، طی گفت‌وگویی با مدیرعامل محترم این رسانه حوزوی، تصمیم گرفته شد بخشی از این پروژه با همکاری ایشان در قالب جلساتی از این دست پیش برده شود، امید است این مسیر به نتایج مطلوبی ختم شود.

حجت‌الاسلام رضائی با بیان اینکه موضوع محوری جلسه امروز پیرامون بررسی انتظارات و نقش‌هایی است که مردم از قشر روحانیت انتظار دارند، بیان کرد: هدف این است که با توجه به تجربیات زیسته‌ی اساتید حاضر و ارتباطات مستقیم آن‌ها با جامعه، تبیینی دقیق و روشن از این انتظارات ارائه شود و اگر ابهام یا سوالی در این زمینه هست مطرح شود، در جلسات قبلی، گفت‌وگوهای مشابهی با برخی از اساتید داشته‌ایم که چون نسبتاً مفصل پوشش داده شده بود، اهمیت پرداخت به برخی جنبه‌های دیگر در این جلسه پیش آمد.

وی افزود: نکته مهم این است که اگر قبول کنیم چنین انتظارات و نقش‌هایی برای روحانیت تعریف شده‌اند، چالش‌های پیش روی تحقق آن‌ها چیست؟ بخشی از این چالش‌ها به سیاست‌گذاری و رفع موانع اختصاص می‌یابد، بخشی دیگر نیز ناظر بر تبیین نقش‌های مطلوب خود روحانیت است، خصوصاً آنچه در بیانات رهبر معظم انقلاب نیز اشاره شده است.

پژوهشگر حوزه سیاست‌گذاری فرهنگی ادامه داد: نکته دیگر که مطرح شد، مسئله تکثرها بود، به نظر می‌رسد این موضوع در جلسه نیز به خوبی مورد بررسی قرار گرفت، درست است که نمی‌توان تکثرات را انکار کرد اما لازم است برای آن‌ها به نتیجه مناسبی برسیم، متأسفانه رویکرد پلورالیزم موجود در غرب منجر به نفی ماهیتی شده که حقیقت کلی را کشف می‌کرد، این تفکر باعث شده که قضایای کلی و حقیقی به نوعی جمع‌بندیِ قضایای شخصی تقلیل یابند، نتیجه این روند انکار وجود سود مشترک یا منفعت عمومی است، زیرا این مفهوم تنها حاصل جمع منافع فردی تلقی می‌شود، این نگرش نه تنها حقیقت را کم‌رنگ کرده بلکه نظم نظری را نیز تحت‌الشعاع قرار داده است. لذا در راهبردهای ما ضروری است که در کنار احترام به تنوعات، اصول کلی و بنیادین محفوظ بمانند.

حجت‌الاسلام رضائی افزود: در راستای بررسی چارچوب نظری که مورد اشاره قرار گرفت، اشاره‌ای به یک کتاب علمی نیز انجام شد که به شکل عمیق به مفهوم نقش پرداخته است، اما نکته جالب درباره آن حذف بخش منابع یا کتاب‌شناسی مفصل آن بود که نشان می‌دهد تا چه حد چنین متونی می‌توانند اهمیت داشته باشند اما کمتر شناخته شده‌اند، بنابراین یکی از چالش‌های اصلی همین تدوین چارچوب نظری مناسب برای موضوعات مربوط به روحانیت و نقش‌های اجتماعی است.

وی افزود: این پروژه با هدف برآورد انتظارات مستقیم مردم طراحی شده بود، تجربه‌ی قبلی تیم در شهر قم و همچنین نتایج حاصل از کار در اراک منجر به این جمع‌بندی در پژوهشکده شد که اراک به‌واسطه تنوع فرهنگی‌اش،می‌تواند نمایندگی مناسبی برای بررسی‌های گسترده‌تر باشد، با این حال به دلیل محدودیت منابع امکان توزیع عمومی پرسش‌نامه یا مطالعه‌ی آماری با جامعه‌ی هدف گسترده وجود نداشت و دامنه تحقیق محدود به بخشی از قومیت‌ها بود و بخش اصلی فعالیت‌ها نیز در اراک متمرکز شد.

حجت‌الاسلام رضائی بیان کرد: صحبت بر این بود که اگر تحلیل نهایی و جمع‌بندی این پروژه صورت گیرد و به مرحله‌ای برسیم که تحلیل شکاف‌ها عملیاتی شود، نتایج آن می‌تواند به سازمان‌های حوزوی و نهادهای مرتبط ارائه شود، هدف نهایی ترسیم نقش‌های اساسی و تفکیک سهم هر یک از عوامل در این فرآیند است، موضوع مهمی که باید در این میان روشن شود، رفع سوءتفاهماتی است که گاهی به‌نادرست به جامعه‌ی روحانیت یا رسانه‌های انقلابی نسبت داده می‌شود.