حجت الاسلام صفوی:
زیارت مجازی باید امتداد معرفت‌افزای زیارت حقیقی باشد
پژوهشگر دانش اجتماعی مسلمین با تأکید بر اینکه زیارت، راهی برای رسیدن به معرفت امام معصوم و تقرب به خداوند است، تصریح کرد: حضور در فضای مجازی اگر به جای ابزار تبلیغ و ترویج، تنها به سکوی گزارش‌کار بدل شود، فرصت مهمی را از دست خواهیم داد.
اشاره: با گسترش حضور نسل جدید در فضای مجازی و تبدیل این فضا به زیست‌بوم دوم جامعه موضوع بهره‌گیری معرفتی و فرهنگی از این بستر در حوزه معارف اهل‌بیت(ع) به‌ویژه زیارت اهمیتی روزافزون یافته است، از یک سو زیارت حضوری همچنان جایگاه بی‌بدیل خود را در پیوند دل‌ها با امامان معصوم(ع) حفظ کرده و از سوی دیگر اقتضائات جهان امروز ضرورت بهره‌گیری از ابزارهای نوین ارتباطی برای رساندن پیام زیارت و مفاهیم عمیق آن به دل مخاطبان، به‌ویژه جوانان را بیش از پیش روشن ساخته است.
در همین راستا خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، در گفت‌وگویی تفصیلی با حجت‌الاسلام سید قوام صفوی از مبلغان و پژوهشگران حوزه معارف اهل‌بیت(ع) و فعالان فرهنگی فضای مجازی، به بررسی ابعاد گوناگون زیارت در بستر فضای دیجیتال، نسبت آن با زیارت حقیقی، رسالت فعالان این حوزه، نقش زیارت در مواجهه با جنگ نرم و نیز ظرفیت‌های وحدت‌آفرین آن پرداخته است، گفت‌وگویی که در ادامه خواهید خواند.
رسا ـ آیا فضای مجازی توانسته در معنای زیارت تغییر یا تحولی ایجاد کند؟
فضای مجازی در سال‌های اخیر به یکی از ارکان مهم ارتباطی و تبلیغی در جامعه تبدیل شده است، اما وقتی سخن از «زیارت» به میان می‌آید باید به یک نکته مهم توجه کنیم: آیا فضای مجازی توانسته معانی و مفاهیم زیارت را دگرگون سازد یا فقط شکل و قالب آن را تغییر داده است؟
باید گفت که تاکنون فضای مجازی بیشتر به عنوان یک تابلو اعلانات عمل کرده است؛ جایی برای گزارش عملکرد و اطلاع‌رسانی؛ بسیاری از فعالان این عرصه به‌جای آنکه این فضا را بستری برای اثرگذاری معرفتی و فرهنگی بر جامعه مخاطب ببینند، تنها به انتشار اخبار و گزارش‌ها بسنده می‌کنند، به همین دلیل هنوز آن جریان‌سازی حقیقی در عرصه زیارت آن گونه که شایسته مقام اهل‌بیت(ع) و جایگاه زیارت است در فضای مجازی شکل نگرفته است.
رسا ـ آیا زیارت مجازی می‌تواند جایگزینی برای زیارت حضوری باشد؟
زیارت حضوری جایگزین ندارد، هیچ ارتباطی از راه دور هرچند پرمعنا و صمیمی باشد نمی‌تواند اثر معنوی حضور در کنار حرم مطهر اهل‌بیت(ع) را داشته باشد، بله، زیارت مجازی می‌تواند به عنوان «ارتباط معنوی» عمل کند؛ همان‌طور که روایت داریم اگر کسی نتوانست به کربلا برود بر بام خانه بایستد و سه بار سلام دهد،اما این فقط یک جانشین اضطراری نه جایگزین همیشگی است.
زیارت حضوری ارتباطی است عمیق، زنده و اثربخش؛ چون اعتقاد داریم امام معصوم حیّ است، ناظر است، شنواست و زائر را در بر می‌گیرد، آن تأثیرات معنوی، آن نگاه پدرانه و دست تفقد در فضای مجازی حاصل نمی‌شود.
رسا ـ پس چه جایگاهی می‌توان برای زیارت مجازی قائل شد؟
زیارت مجازی اگر در جایگاه خودش تعریف شود، بسیار مؤثر خواهد بود. اول اینکه باید در کنار زیارت حضوری نه در برابر آن باشد، دوم اینکه بستری برای آشنایی بیشتر با معارف اهل‌بیت(ع) و حال و هوای معنوی حرم‌ها شود؛ مثلاً فردی که هنوز توفیق زیارت ندارد از طریق محتوای خوب، تصویرسازی دقیق، صوت‌های مستند، شعر و دعا و روضه دلش برای زیارت مهیا شود.
اینجا زیارت مجازی به جریان معرفتی و به رابطه‌ای دوطرفه میان زائر و مزور تبدیل می‌شود، هم زائر حال و هوای ارتباط با امام(ع) را پیدا میکند و هم معارف امام(ع) و آثار زیارت بر او جاری می‌شود، این جریان اگر درست مدیریت شود حتی می‌تواند زمینه‌ساز تحول معرفتی شود.
رسا ـ چگونه می‌توان نسل جوان را با زیارت و معارف اهل‌بیت(ع) پیوند داد؟
نسل جوان، نسل سوال‌کننده و جستجوگر است، اگر به چیزی گرایش پیدا میکند به این دلیل است که در آن پاسخ نیازهایش را یافته است، حالا اگر جوانی سراغ گیم و موسیقی و دنیای دیجیتال می‌رود باید بررسی کرد چه نیازی از او را برآورده میکند.
ما اگر می‌خواهیم نسل جوان را جذب زیارت کنیم باید ابتدا برایش «نیاز» بسازیم؛ یعنی او احساس کند که زیارت یک جریان فرهنگی، عقلانی، احساسی و انسان‌ساز است، اگر به او نشان دادیم که امام معصوم(ع) امام حی است؛ امامی که جواب سلام می‌دهد نگاهی دارد که دل را متحول میکند و زیارتش راهی به سوی حقیقت است، آنگاه او خودش خواهد آمد.
ما باید زیبایی‌های اهل‌بیت(ع) را به نسل جدید نشان دهیم، همان‌طور که در روایت آمده « فَإِنَّ النّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحاسِنَ کَلامِنا لاَتَّبَعُونا؛ اگر مردمْ زیبایی های گفتار ما را می دانستند از ما پیروی می کردند» باید عظمت امام رضا(ع) را نه‌فقط در معجزه و کرامت بلکه در جایگاهش به عنوان واسطه فیض الهی تبیین کنیم.
رسا ـ نقش زیارت در مواجهه با جنگ نرم دشمن چیست؟
یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌های ما برای مقابله با جنگ نرم زیارت است، چرا؟ چون زیارت حقیقی انسان را به امام معصوم وصل میکند، زیارتی که منتهی به معرفت شود در دل خود قدرت نرم تولید میکند؛ زیارت عاشورا، دعای جامعه کبیره و سایر ادعیه زیارتی اگر با توجه خوانده شوند، تماماً اعلام موضع‌اند، یعنی به زبان معرفتی می‌گویند: من در جبهه اهل‌بیت(ع) هستم، زیارتی که انسان را به تقوا، بصیرت، دشمن‌شناسی و ایمان عمیق برساند، قلعه‌ای محکم در برابر تمام هجمه‌های فرهنگی، فکری، اخلاقی و سیاسی دشمن است.
رسا ـ زیارت باید به چه نتیجه‌ای منتهی شود تا اثربخش باشد؟
همان‌طور که نماز باید انسان را از فحشا و منکر باز دارد زیارت هم باید انسان را به خدا نزدیک‌تر کند، ما در زیارت عاشورا از خدا می‌خواهیم: « وَ أَنْ يرْزُقَنِي طَلَبَ ثَارِي مَعَ إِمَامٍ هُدًي ظَاهِرٍنَاطِقٍ بِالحَقّ مِنکُم »؛ یعنی زیارت باید انسان را وارد جبهه اهل‌بیت(ع) کند.
اگر زیارت کردیم اما تأثیر نپذیرفتیم یعنی به معرفت نرسیدیم، مثل این است که نماز بخوانی و دروغ بگویی، غیبت بکنی، دل بشکنی؛ خب این نماز نماز واقعی نیست؛ پس باید زیارت را وسیله‌ای برای تقرب بدانیم، نه هدف؛ هدف، رسیدن به معرفت امام و اتصال به شبکه ولایت است.
رسا ـ آیا زیارت می‌تواند به وحدت اسلامی کمک کند؟
یکی از برکات زیارت وحدت حول محور اهل‌بیت(ع) است، مگر امام صادق(ع) فقط برای شیعیان سخن می‌گفتند؟ شاگردان فراوانی از اهل سنت داشتند،بعضا مناظرات ایشان با زنادقه در مسجد برگزار می‌شد؛ دایره معرفت اهل‌بیت(ع) شاملیت دارید؛ در راهپیمایی اربعین، از ادیان مختلف دیده می‌شود، چون در امام حسین(ع) جذبه‌ای هست که همه را جذب میکند، در خانه اهل‌بیت(ع) به روی همه باز است؛ ما نباید این در را ببندیم.
البته وحدت به معنای کنار گذاشتن اعتقادات نیست؛ بلکه یعنی در برابر دشمن مشترک برادری کنیم و حول محبت اهل‌بیت(ع) گرد هم آییم.
رسا ـ چه وظیفه‌ای بر عهده فعالان فضای مجازی در زمینه ترویج زیارت است؟
فعالان فضای مجازی باید نگاه‌شان را از صرف «گزارش‌گری» به سمت «اثرگذاری» تغییر دهند، باید جامعه هدف را بشناسند؛ جوان امروز چه می‌خواهد؟ چگونه باید با او سخن گفت؟ از چه زبانی، چه قالبی، چه لحنی بهره برد؟ فضای مجازی باید به بستر تولید محتوای عمیق معرفتی تبدیل شود و از صوت، تصویر، شعر، روایت، داستان، فیلم کوتاه، انیمیشن و محتوای چندرسانه‌ای برای القای عظمت زیارت بهره بگیرند و مهم‌تر از همه اینکه این پیام‌ها باید پیوسته باشند، نه مقطعی؛ فقط شب قدر و محرم نباشد، زیارت یک فرهنگ دائمی است.
مهدی الهی
ارسال نظرات