جایگاه پدر در ساختار خانواده اسلامی

نشست علمی «پدر دختری» با عنوان «نقش پدر در آینده تحصیلی دختر» و با ارائه‌ی دکتر مبین صالحی و به همت گروه مطالعات خانواده پژوهشکده باقرالعلوم علیه‌السلام برگزار شد.

 

دکتر مبین صالحی در ابتدای سخنان خود با اشاره به سیر تاریخی توجه به نقش والدین در تربیت فرزند بیان داشت: در طول دهه‌های گذشته، تمرکز عمده روانشناسی بر نقش مادران بوده است، اما امروزه بر اساس یافته‌های جدید پژوهشی، نقش پدر در رشد تحصیلی و اجتماعی کودک به ویژه در جوامع پیشرفته، اهمیت فزاینده‌ای یافته است.

 

وی افزود: این تحول علمی هم‌راستا با آموزه‌های دینی ماست که همواره بر نقش محوری و اصیل پدر در خانواده تأکید داشته‌اند.

 

صالحی با استناد به آیات و روایات اسلامی، پدر را به عنوان «رئیس قانون‌گذار» و مادر را به عنوان «رئیس اجرایی» خانواده معرفی کرد و اظهار داشت: هر دو نقش، در کنار هم می‌توانند خانواده‌ای سالم و موفق بسازند.

 

وی با ارائه یک تصویر ذهنی، پدر را به حصار امن خانواده و مادر را به محور عاطفی آن تشبیه کرد و گفت: حضور پدر در زمینه‌ی مراقبت، نظارت، و اعمال قوانین خانوادگی ضروری است.

 

صالحی با اشاره به پژوهش‌های مختلف تأکید کرد: تحصیلات ابزاری برای آماده‌سازی کودک جهت ورود به جامعه و استقلال اجتماعی است.

 

وی افزود: پدران به دلیل نقش طبیعی خود در آماده‌سازی فرزندان برای رویارویی با چالش‌های بیرون از خانه، باید در فرآیند تحصیل فرزندان نقش پررنگ‌تری ایفا کنند.

 

وی ادامه داد: غیبت روانی پدران (نه فقط فیزیکی)، به ویژه در دوران نوجوانی دختران، می‌تواند موجب افت تحصیلی، بی‌انگیزگی و ترک تحصیل شود.

 

صالحی ضمن توضیح سبک‌های فرزندپروری بر اساس دو محور «پاسخ‌دهی» و «توقع» بیان داشت: حضور پدر در دوران تحصیلی دختران باید با ایجاد تعادل میان این دو مولفه همراه باشد.

 

وی تصریح کرد: پدران، با تعیین توقعات مشخص، چارچوب‌های رفتاری را برای فرزندان فراهم می‌کنند و همزمان نیازهای عاطفی و روانی آنان را با حمایت و تشویق تأمین می‌کنند.

 

صالحی در ادامه پنج مولفه‌ی اصلی برای مشارکت مؤثر پدران در تحصیل فرزندان را برشمردند:

 

مشارکت در فعالیت‌های مدرسه: حضور در جلسات اولیا مربیان، بازدید از مدرسه و رویدادهای آموزشی.

مشارکت در تکالیف درسی: نظارت بر انجام تکالیف بدون جایگزینی نقش معلم.

مشارکت در بهزیستی روانی اجتماعی: توجه به نیازهای روانی فرزند و ایجاد امنیت عاطفی.

مشارکت در الگوسازی و اصلاح رفتار: همراهی در فعالیت‌های مشترک و تربیت اجتماعی.

مشارکت در فعالیت‌های اوقات فراغت: بازی، پیاده‌روی، تماشای برنامه‌های آموزشی همراه با فرزند.

 

 

وی به یافته‌های فراتحلیلی اشاره کرد که نشان می‌دهد حضور فعال پدر باعث افزایش خودکارآمدی تحصیلی دختران می‌شود.

 

مشارکت پدر با پیشرفت تحصیلی، ارتقای هوش هیجانی، و بهبود کارکردهای اجرایی مغز (حافظه فعال، خودتنظیمی) ارتباط مستقیم دارد.

 

ارتباط مؤثر با پدر، نگرش مثبت‌تری نسبت به مدرسه و تحصیل ایجاد می‌کند.

 

شیوه‌های کاربردی حمایت پدر از دختر

 

صالحی در ادامه به چند راهکار عملی اشاره کردند:

 

حمایت از مادر: احترام به مادر موجب امنیت روانی دختر شده و تمرکز تحصیلی او را افزایش می‌دهد.

 

تکریم فرزند: ایجاد احساس ارزشمندی و عزت نفس در دختران از طریق محبت و احترام.

 

جنسیت‌زدایی از تحصیل: حمایت از تحصیلات دختران در رشته‌های مختلف بدون محدودیت‌های کلیشه‌ای جنسیتی.

 

محبت و صمیمیت پدرانه: ایجاد رابطه عاطفی صمیمانه به ویژه در دوره‌های انتقال تحصیلی (ورود به دبستان، متوسطه و دانشگاه).

 

تشویق استقلال: آموزش مهارت تصمیم‌گیری و خودمختاری برای تقویت احساس شایستگی.

 

چالش‌های موجود و راهکارهای پیشنهادی

 

صالحی به برخی مشکلات رایج مانند بی‌میلی برخی پدران به مشارکت در تحصیل دختران اشاره کرد و راهکارهایی چون ورود تدریجی، مشارکت محدود اما مستمر، تقسیم کار تحصیلی با مادر، و توجه به انگیزه‌های پدرانه را پیشنهاد داد.

 

وی تأکید کرد: ایجاد ارتباط مؤثر میان پدر و دختر از سنین پایین، کلید موفقیت در پذیرش نظرات پدر در مراحل حساس تصمیم‌گیری مانند انتخاب رشته تحصیلی است.

 

در پایان نشست، دکتر مبین صالحی بر این نکته تأکید کرد که حضور فعال پدر در فرآیند تحصیل دختران، نه تنها موجب پیشرفت تحصیلی آنان می‌شود، بلکه رشد اجتماعی، عزت نفس، احساس امنیت و موفقیت آینده آن‌ها را تضمین می‌کند.