هیئات مذهبی؛ سنگر استواری برای گفتمان انقلاب و جهاد تبیین

اشاره: هیئات مذهبی در منظومه فکری امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب اسلامی فراتر از یک محفل عزاداری نقش اساسی در تربیت انسان مؤمن و شکل‌گیری گفتمان انقلاب اسلامی دارند؛ این مجالس با پیوند عمیق عاطفی و معرفتی مردم با اهل‌بیت(ع) زمینه‌ای بی‌بدیل برای انتقال مفاهیم دینی، تقویت ایمان و بصیرت اجتماعی فراهم می‌کنند. از این رو هیئت به‌عنوان سنگر جهاد تبیین رسانه‌ای نافذ و زنده است که با تلفیق عاطفه، عقلانیت و مشارکت اجتماعی، باورهای عاشورایی را به سبک زندگی مقاوم و پویا تبدیل می‌کند. در شرایط پیچیده جنگ نرم و تهاجم فرهنگی دشمن هیئت مأمنی است برای حفاظت از ایمان، ایجاد امید و تقویت هویت دینی مردم؛ چرا که از دل همین مجالس، نسل‌هایی از رزمندگان جبهه مقاومت پرورش یافته‌اند و این روند تربیتی استمرار دارد. اگر هیئات با نگاه راهبردی و محتوایی دقیق اداره شوند بزرگ‌ترین سنگر فرهنگی انقلاب باقی می‌مانند؛ اما غفلت از رسالت سیاست‌زدگی یا فاصله از ولایت این فرصت حیاتی را به تهدیدی جدی تبدیل خواهد کرد.

در همین راستا خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، گفت‌وگویی با حاج مسعود پیرایش از مداحان به نام اهل بیت علیهم‌السلام و مدیرکل سابق ورزش و جوانان استان مرکزی انجام داده است که در ادامه تقدیم خوانندگان گرامی خواهد شد.

رسا ـ هیئات مذهبی چه جایگاهی در منظومه فکری امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب دارند و چه نقشی در پیشبرد گفتمان انقلاب اسلامی ایفا می‌کنند؟

در منظومه فکری امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب اسلامی هیئات مذهبی نه‌تنها محملی برای اقامه عزای اهل‌بیت(ع) و احیای شعائر دینی‌اند بلکه یکی از اصلی‌ترین نهادهای اجتماعی برای تربیت انسان، ترویج معارف الهی و پیشبرد گفتمان انقلاب اسلامی به‌شمار می‌روند. این جایگاه ممتاز ریشه در ماهیت مردمی، ظرفیت اجتماعی و عمق عاطفی ـ معرفتی این مجالس دارد که در هیچ نهاد دیگری به‌صورت هم‌زمان فراهم نیست.

هیئت تنها محل گریه و روضه نیست، بلکه سنگر است؛ سنگری برای تبیین، برای بصیرت‌افزایی، برای جهاد تبیین و برای آماده‌سازی جامعه در میدان‌های بزرگ تاریخی. از نظر رهبر معظم انقلاب هیئت حسینی یک رسانه عمیق، گسترده و نافذ است که می‌تواند پیام ولایت، مقاومت، توحید و عدالت را به اعماق جامعه منتقل کند؛ آن هم نه در سطحی شعاری یا نخبگانی بلکه در متن زندگی توده‌های مردم.

اگر گفتمان را به‌مثابه مجموعه‌ای از مفاهیم، باورها، ارزش‌ها و گزاره‌های جهت‌دهنده به افکار و رفتارهای اجتماعی بدانیم روشن است که برای شکل‌گیری یک گفتمان غالب و جاری در سطح ملی باید بسترهایی عمومی، مستمر و مورد اعتماد مردم وجود داشته باشد. گفتمان‌سازی صرفاً در اتاق‌های فکر، جلسات دانشگاهی یا نشست‌های تخصصی اتفاق نمی‌افتد. این فرایند هنگامی محقق می‌شود که مفاهیم اصلی یک گفتمان به زبان مردم ترجمه شود، در سینه‌ها بنشیند و به سبک زندگی آنان راه یابد. هیئات مذهبی از معدود فضاهایی هستند که این فرایند را به‌طور طبیعی و اصیل محقق می‌سازند.

براساس بررسی‌های میدانی و آمارهای رسمی بیش از ۹۰ درصد مردم ایران حداقل یک‌بار در سال در مراسم عزاداری امام حسین(ع) شرکت می‌کنند. این مشارکت عمومی آن‌هم در شرایطی که بسیاری از نهادها با بحران اعتماد و کم‌فروغی مشارکت مواجه‌اند نشان‌دهنده ظرفیت بی‌نظیر هیئات برای ارتباط‌گیری با اقشار مختلف جامعه است. در هیئت مرزهای طبقاتی و اجتماعی رنگ می‌بازد. فقیر و غنی، دانشگاهی و بازاری، زن و مرد، پیر و جوان همه در یک فضا جمع می‌شوند و حول محور محبت اهل‌بیت(ع) به یک انسجام روحی ـ اجتماعی می‌رسند.

این انسجام فقط عاطفی نیست؛ بلکه به‌واسطه خطابه‌های دینی، مدیحه‌سرایی‌های معناگرا و نوحه‌هایی که مفاهیم عاشورایی را با مسائل روز پیوند می‌زنند به یک جریان مستمر گفتمانی تبدیل می‌شود. در هیئت انسان نه‌فقط گریه می‌کند بلکه می‌شنود، می‌اندیشد، تصمیم می‌گیرد و حرکت می‌کند. همین ویژگی است که موجب شده امام خمینی(ره) از هیئت به‌عنوان ضامن بقای انقلاب یاد کنند؛ همان هیئتی که در دوران طاغوت بستر اصلی بسیج مردم علیه نظام ستمشاهی شد و در دوران دفاع مقدس، روح مقاومت را در جبهه و پشت‌جبهه حفظ کرد.

در شرایط کنونی نیز هیئات مذهبی می‌توانند نقش تعیین‌کننده‌ای در مواجهه با جنگ شناختی و تهاجم نرم ایفا کنند. در زمانی که دشمن با همه توان رسانه‌ای به دنبال تخریب باورها، تحقیر ارزش‌ها و تسلیم ذهن‌هاست هیئت می‌تواند جبهه‌ای از نور، فهم، و پایداری باشد. اگر محتوای هیئات متناسب با نیازهای روز طراحی شود و سخنرانان، مداحان و مدیران هیئت‌ها نگاه راهبردی به وظایف خود داشته باشند این نهاد مردمی می‌تواند مهم‌ترین مرکز جهاد تبیین در عصر حاضر باشد.

با این همه نباید از تهدیدهای پیش‌روی هیئات نیز غافل بود. خنثی شدن پیام‌ها، محدود شدن به مناسک بی‌محتوا، جدایی از گفتمان ولایت و افتادن در دام سیاست‌زدگی یا تجمل‌گرایی از آفات محتملی است که اگر مهار نشوند این فرصت عظیم را به تهدید بدل خواهند کرد.

هیئات مذهبی در اندیشه امامین انقلاب نه‌تنها یک نهاد دینی بلکه «رکن اجتماعی گفتمان انقلاب» هستند؛ نهادی که اگر درست هدایت شود می‌تواند قوام‌بخش فرهنگ مقاومت، مدافع هویت اسلامی ـ ایرانی و زمینه‌ساز ظهور تمدنی اسلام ناب محمدی(ص) باشد. در دورانی که سایر نهادهای مدنی یا دینی با انواع محدودیت‌ها و فاصله‌گیری از مردم مواجه‌اند این هیئت‌ها هستند که هنوز می‌توانند صدای دین، انقلاب و عدالت را به گوش ملت برسانند.

رسا ـ بر اساس اندیشه‌های رهبر معظم انقلاب، فرآیند انسان‌سازی و تربیت نیروی مؤمن و انقلابی چگونه در بستر هیئات مذهبی شکل می‌گیرد؟

بر اساس منظومه فکری رهبر معظم انقلاب اسلامی هیئت مذهبی صرفاً یک مجلس عزاداری نیست بلکه یکی از مهم‌ترین نهادهای تربیتی امت و یکی از پایگاه‌های اصلی انسان‌سازی و جامعه‌پردازی در گفتمان انقلاب اسلامی به‌شمار می‌آید. ایشان در بیانات متعدد خود تأکید کرده‌اند که هیئت تنها محل گریه بر مصائب اهل بیت(ع) نیست بلکه باید به یک «مدرسه تربیتی» و «قرارگاه فرهنگی و ایمانی» تبدیل شود که در آن نسل جوان با معارف اهل بیت علیهم‌السلام، روحیه جهاد، غیرت دینی، دشمن‌شناسی و مسئولیت اجتماعی آشنا گردد.

امروز اگر در جامعه ما افرادی را می‌بینیم که توانسته‌اند در مسیر بندگی خدا و پایبندی به ارزش‌های دینی و انقلابی رشد کنند بخش قابل توجهی از این رشد و تربیت، محصول ارتباط آن‌ها با مجالس اهل بیت(ع) و فضای نورانی هیئات مذهبی است. این واقعیت غیرقابل انکار است که بخش مهمی از تربیت معنوی و روحی جامعه ما از دل هیئت و روضه و عزاداری برای امام حسین علیه‌السلام بیرون آمده است.

در نگاه رهبر معظم انقلاب هیئت بازار محبت اهل بیت(ع) است؛ بازاری که کالای آن محبت و مودت خالصانه نسبت به خاندان پیامبر(ص) است. این محبت صرفاً یک حس عاطفی گذرا نیست بلکه یک حقیقت راهبردی و هدایتگر در تربیت انسان است. چنانکه قرآن کریم در آیه مودت می‌فرماید: «قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى»، روشن است که محبت اهل بیت(ع) در منظومه دینی ما نقش راهبری دارد؛ این محبت طریقیت دارد یعنی انسان را در مسیر قرب الی‌الله قرار می‌دهد و دل‌ها را به سوی بندگی خدا رهنمون می‌سازد.

وقتی کودکی یا نوجوانی از سنین پایین با هیئت و مجالس حسینی پیوند می‌خورد محبت امام حسین(ع) در جان او ریشه می‌دواند و همین محبت است که به‌تدریج او را به نماز، روزه، اطاعت از والدین، علاقه‌مندی به مسجد، پایبندی به حجاب، دغدغه‌مندی نسبت به سرنوشت امت اسلامی و نهایتاً حضور در میدان‌های جهاد تبیین یا جهاد مقاومت می‌کشاند. این پیوند عاطفی به‌مرور تبدیل به یک پیوند معرفتی، ارزشی و مسئولیت‌آفرین می‌شود.

هیئت باید محل پرورش انسان‌هایی باشد که آماده‌ی فداکاری‌اند، یعنی هیئت اگر درست مدیریت شود و رسالت خود را بشناسد می‌تواند نقش‌آفرینی تاریخی در تربیت نیروی مؤمن، جوان انقلابی، طلبه بصیر، دانش‌آموز دغدغه‌مند و حتی خانواده‌های مؤمن و متعهد ایفا کند.

باید توجه داشت که محبت اهل بیت(ع) اگر به‌درستی در جان انسان بنشیند حتی ساده‌ترین اعمال عبادی چون نماز و روزه نیز از سطح عادت عبور کرده به مرتبه خلوص و محبت الهی می‌رسد. جوانی که وقتی از او می‌پرسند چرا نماز می‌خوانی پاسخ می‌دهد: «چون امام حسین(ع) را دوست دارم» او به مرحله‌ای از ایمان و بندگی رسیده که شعله‌ی محبت حسینی، درونی‌ترین انگیزه‌های معنوی‌اش را شکل داده است.

امروز هیئت تنها نهاد مردمیِ گسترده و فراگیری است که از کودک تا بزرگ‌سال، از زن خانه‌دار تا دانشمند دانشگاهی، از کارگر تا مدیر همه را پای یک پرچم و در یک فضای مشترک جمع می‌کند. این ظرفیت بی‌نظیر است و اگر در مسیر درست هدایت شود می‌تواند بزرگ‌ترین تحول فرهنگی جامعه اسلامی را رقم بزند. هیئت‌هایی که رسالت خود را می‌شناسند و می‌دانند قرار است چه نوری را به دل‌ها منتقل کنند می‌توانند گره‌گشای بسیاری از معضلات تربیتی، اخلاقی، اجتماعی و حتی سیاسی جامعه باشند.

از این روست که هیئت به تعبیر رهبر انقلاب باید به قرارگاه پیشرفت فرهنگی و فکری امت تبدیل شود؛ جایی برای پیوند عاطفی با اهل بیت علیهم السلام و از آن‌سو محلی برای ارتقاء معرفت دینی، تولید بصیرت اجتماعی، مبارزه با سبک زندگی غربی و تربیت نسلی که بتواند پرچم امام زمان(عج) را بر دوش بکشد.

رسا ـ نقش هیئات مذهبی در پشتیبانی فرهنگی، اجتماعی و معنوی از جبهه مقاومت و مسؤولیت تاریخی آن‌ها در جهاد تبیین و افزایش بصیرت عمومی چیست؟

هیئات مذهبی در منظومه معرفتی انقلاب اسلامی صرفاً محفلی برای عزاداری سنتی نیستند؛ بلکه جایگاه تمدنی، هویتی و راهبردی دارند. تجربه تاریخی نشان می‌دهد که هرگاه هیئت‌ها در اوج شکوفایی معرفتی و حضور اجتماعی خود بوده‌اند جامعه نیز در مسیر هدایت، مقاومت و پیشرفت قرار گرفته است. امروز نیز در میدان مواجهه تمدنی میان جبهه حق و باطل هیئات مذهبی یکی از مهم‌ترین سنگرهای دفاع فرهنگی، اجتماعی و معرفتی به شمار می‌آیند.

در نگاه رهبر معظم انقلاب هیئت نه یک نهاد فرعی بلکه «کانون جهاد تبیین» است. معظم‌له با تأکید بر ضرورت ایفای نقش راهبردی هیئات در عرصه جنگ نرم و روایت، فرمودند: هیئت باید مرکز روشنگری باشد؛ هیئت باید امیدآفرین، ایمان‌آفرین، انگیزه‌آفرین و حرکت‌آفرین باشد.

در واقع دشمن امروز بیش از آن‌که در میدان‌های نظامی بجنگد در عرصه اذهان، افکار، باورها و روایت‌ها به نبرد برخاسته است. در چنین شرایطی هیئت باید نه فقط محفل اشک بلکه پایگاه بصیرت و جهاد فکری باشد. اساس هیئت بر مدار روضه امام حسین علیه‌السلام است اما روضه در منظومه فکری اهل‌بیت صرفاً یک ابزار عاطفی نیست بلکه محملی برای تبیین فلسفه قیام، تقابل با طاغوت و روشنگری در برابر جریان تحریف است.

امام صادق علیه‌السلام در زیارت اربعین هدف قیام سیدالشهدا را این‌گونه بیان می‌فرماید: «وَ بَذَلَ مُهجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبادَکَ مِنَ الْجَهالَةِ وَ حَیْرَةِ الضَّلالَةِ»؛ یعنی حضرت خون دل خود را فدا کرد تا بشر را از وادی حیرت، جهالت و گمراهی نجات دهد. این همان معنایی است که امروز با عنوان «جهاد تبیین» در بیانات رهبر معظم انقلاب بازخوانی می‌شود. هیئت باید به جایی برسد که این معنا از دل روضه‌ها استخراج و به جان مخاطب تزریق شود.

هیئت اگر در مسیر حق حرکت کند قادر است مردم را در برابر امواج سهمگین جنگ نرم، تحریف، شبهه‌افکنی و روایت‌سازی دشمن مقاوم و مصون سازد. دشمن زمانی می‌تواند جامعه‌ای را از درون تسخیر کند که قدرت تحلیل، ایمان و اعتماد به نفس را از مردم بگیرد. اگر هیئت بتواند مخاطب خود را اهل تفکر، اهل تحلیل، اهل بصیرت و اهل ایثار تربیت کند بزرگ‌ترین سنگر در برابر نفوذ فرهنگی دشمن خواهد بود.

رهبر معظم انقلاب بارها هشدار داده‌اند که اگر دشمن بتواند با ابزارهای رسانه‌ای و فرهنگی نسل جوان ما را به سمت سبک زندگی غربی، بی‌حیایی، بی‌غیرتی و بی‌هویتی سوق دهد دیگر نیازی به حمله نظامی نخواهد داشت؛ زیرا جامعه‌ای که از درون تهی شده با کمترین تلنگری فرو خواهد ریخت.

در این میان هیئت می‌تواند چنین فتنه‌ای را خنثی کند. هیئت باید نسل جدید را اهل معرفت، اهل شجاعت، اهل غیرت و اهل شهادت‌طلبی بار بیاورد. مردمی که در مکتب اباعبدالله علیه‌السلام تربیت می‌شوند نه‌تنها در برابر دشمن عقب‌نشینی نمی‌کنند بلکه جبهه مقاومت را نیز تقویت می‌کنند. این همان نقشی است که هیئت‌ها در حمایت فرهنگی، اجتماعی و معنوی از مقاومت اسلامی ایفا کرده‌اند.

تجربه نشان داده است که بسیاری از رزمندگان محور مقاومت از دل هیئت‌ها برخاسته‌اند. آن‌چه امروز در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل از فلسطین تا لبنان از یمن تا عراق دیده می‌شود جلوه‌هایی از تربیت عاشورایی است. حضور شهیدان مدافع حرم، حماسه‌های مقاومت در غزه و جنوب لبنان و فریادهای مرگ بر اسرائیل در راهپیمایی‌های اربعین ریشه در همان تربیتی دارد که از منبرها، مداحی‌ها، اشک‌ها و مجالس روضه امام حسین علیه‌السلام آغاز شده است.

هیئت چشمه‌ای است که اگر زلال و پرجوشان بماند می‌تواند هزاران رود خروشان مقاومت را به جریان بیندازد.

امروز مسؤولیت هیئات مذهبی، مداحان و سخنرانان انقلابی بسیار سنگین‌تر از گذشته است. آن‌ها باید هم مدافعان فرهنگی جبهه مقاومت باشند، هم روایت‌گران حقیقت و هم پناهگاهی برای دل‌های خسته و سردرگم. هیئت باید مظهر امید باشد نه یأس؛ مظهر غیرت باشد، نه رخوت؛ و مظهر تفکر باشد نه تکرار شعائر بی‌محتوا.

هیئت‌ها باید صدای فریاد مظلومیت مردم فلسطین و لبنان و یمن باشند؛ باید تصویر حقیقی مقاومت را به مردم نشان دهند و با روشنگری در برابر امواج دروغ و تحریف، وجدان عمومی جامعه را بیدار نگه دارند.

در یک جمله اگر هیئت به رسالت خود در جهاد تبیین عمل کند دشمن هیچ‌گاه نخواهد توانست اراده ملت امام حسین علیه‌السلام را بشکند. و اگر این سنگر سقوط کند، دیگر سنگری نخواهد ماند.