نشست علمی وحدت ملی و دستاوردهای آن پس از دفاع مقدس دوم برگزار شد

به گزارش سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، نشست علمی با موضوع دفاع مقدس دوم؛ انسجام ملی و امیدآفرینی، توسط قرارگاه جهادی اندیشه و گروه سیاست پژوهشگاه با همکاری انجمن مطالعات سیاسی حوزه به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.

این نشست علمی با حضور و ارائه دکتر ابراهیم برزگر و حجت الاسلام  سیدکاظم سیدباقری برگزار شد.

حجت الاسلام سیدکاظم سیدباقری مدیر گروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در این نشست به ایراد سخنرانی پرداخت که مشروح آن در ادامه می‌آید:

بایستگی وحدت و انسجام ملی در ادبیات دینی یکی از مباحث بنیادین و اساسی است که قرآن کریم، سنت پیامبر اسلام (ص) و آموزه‌های اهل‌بیت (ع) بارها بر آن تأکید کرده‌اند. این وحدت نه تنها از منظر اعتقادی، بلکه از زاویه سیاسی، فرهنگی و اجتماعی برای حفظ ثبات، امنیت و پیشرفت جامعه اسلامی اهمیت حیاتی دارد. در واقع، وحدت و انسجام ملی ستون فقرات هر جامعه موفق و مقاومی است که می‌تواند در برابر تهدیدات داخلی و خارجی مقاومت کند و راه توسعه و پیشرفت را هموار سازد.

۱. نصوص قرآنی: تأکید بر وحدت اجتماعی و پرهیز از تفرقه

قرآن کریم بارها مسلمانان را به وحدت و پیروی از یک مسیر مشترک فراخوانده است. آیه ۱۰۳ سوره آل‌عمران می‌فرماید: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا»، که این آیه اصل وحدت را واجب می‌شمارد و تفرقه را صریحاً نکوهش می‌کند. اهمیت این آیه در به‌کارگیری واژه «جمیعاً» است که نشان می‌دهد وحدت مطلوب و واجب، وحدتی جمعی و امت‌محور است، نه وحدتی فردی یا صرفاً اعتقادی. این معنا همگرایی اجتماعی و سیاسی را در یک بستر مشترک تأکید می‌کند.

در سوره انفال (آیه ۶۳) خداوند می‌فرماید: «هُوَ الَّذِي أَيَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَبِالْمُؤْمِنِينَ أَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ… وَلَكِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَيْنَهُمْ»، که این آیه بیانگر اهمیت پیوند قلبی و عمیق میان مؤمنان است. از این منظر، وحدت صرفاً یک قرارداد سیاسی یا اجتماعی نیست، بلکه از سنخ همدلی، محبت و الفت قلبی است. نکته مهم این است که خداوند حتی تصریح می‌کند که هیچ ثروتی، حتی اگر همه زمین را صرف کنند، نمی‌تواند جایگزین این الفت قلبی شود. بدین ترتیب، وحدت و انسجام حقیقی بر پایه پیوندهای معنوی، ایمان و روابط انسانی شکل می‌گیرد.

این آیه همچنین بر نقش فعال خداوند در ایجاد وحدت تأکید دارد و نشان می‌دهد که وحدت تنها به اراده سیاسی یا تلاش‌های مادی رهبران خلاصه نمی‌شود، بلکه نیازمند توفیق و امداد الهی است. از این رو، رهبران دینی و سیاسی موظف‌اند زمینه‌های ظهور این وحدت را فراهم کنند و مانع از تفرقه و اختلاف شوند.

۲. سیره اهل بيت(ع) و ایجاد وحدت در تنوع

پیامبر اکرم (ص) در مدینه با ایجاد پیمان مدینه، نخستین نمونه عملی وحدت در جامعه‌ای متنوع و چندقومی را پایه‌گذاری کردند. این پیمان شامل قبایل مختلف عرب، مهاجران و انصار، و حتی اقلیت‌های یهودی و مسیحی بود. پیامبر (ص) با تأکید بر حفظ حقوق هر گروه و احترام به تفاوت‌های مذهبی و فرهنگی، وحدتی مبتنی بر تفاهم، همکاری و تحمل متقابل شکل داد.

این تجربه تاریخی نشان می‌دهد که وحدت اسلامی به معنای یکنواختی و حذف تنوع نیست، بلکه پذیرش تفاوت‌ها در چارچوب احترام متقابل و همبستگی سیاسی-اجتماعی است. این مدل وحدت، نمونه‌ای از جامعه موزاییکی است که هر بخش آن ویژگی‌ها و هویت خود را حفظ می‌کند اما در عین حال در قالب یک مجموعه منسجم قرار دارد.

امام علی (ع)، در آموزه‌های خود بارها بر ضرورت وحدت، پرهیز از تفرقه و حفظ انسجام در جامعه اسلامی تأکید کرده‌اند. در نامه معروف به مالک اشتر، امام علی (ع) وحدت و همدلی مردم را سرمایه‌ای گران‌بها برای حکومت می‌دانند و هشدار می‌دهند که تفرقه زمینه‌ساز فروپاشی و ضعف جامعه است.

این دیدگاه‌ها اهمیت وحدت را نه فقط به عنوان یک ضرورت سیاسی بلکه به عنوان یک اصل اخلاقی و دینی برجسته می‌سازد. امام علی (ع) وحدت را زمینه‌ساز عدالت و تحقق حکومت حق می‌داند و تفرقه را عامل فساد و سقوط می‌شناسد.

۳. ستون هاي انسجام ملي

انسجام ملی بر پایه سه ستون اصلی استوار است:

اعتماد متقابل: مردم باید به یکدیگر و به نهادهای حکومتی اعتماد داشته باشند.

احساس عدالت و کرامت: برابری در حقوق، عدالت اجتماعی و رعایت کرامت انسانی باید رعایت شود.

هدف مشترک: داشتن چشم‌اندازی مشترک برای آینده کشور و تلاش برای تحقق آن.

بدون این سه پایه، انسجام ملی فرسوده می‌شود و جامعه آسیب‌پذیر می‌گردد.

وحدت و انسجام ملی از منظر دینی و سیاسی، پایه و اساس امنیت، ثبات و پیشرفت جوامع اسلامی است. قرآن، سنت پیامبر و اهل‌بیت (ع) همگی بر ضرورت ایجاد وحدت عمیق و فراگیر تأکید دارند و آن را با عدالت، احترام به تنوع و مشارکت مردم در فرآیندهای سیاسی گره زده‌اند. در فرآیندهای بازسازی پس از بحران، توجه به عدالت، اعتمادسازی، شفافیت، گفت‌وگوی ملی و عقلانیت وحدت‌محور، کلید تحقق وحدت پایدار است. تنها با چنین رویکردی می‌توان جامعه‌ای منسجم، مقاوم و پیشرو داشت که در برابر چالش‌ها و تهدیدات داخلی و خارجی توانمند باشد و مسیر توسعه و عدالت را به خوبی طی کند.

۴. راهکارهای تأمین وحدت در جامعه اسلامی

پس از جنگ تحميلي، بازسازی وحدت و انسجام ملی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و نیازمند تدابیر دقیق و علمی است. مهم‌ترین محورهای این راهکارها عبارت‌اند از:

عدالت و جبران آسیب‌ها: بدون شناسایی آسیب‌دیدگان و رسیدگی به خسارات مادی و معنوی، تحقق وحدت پایدار ممکن نیست. عدالت به عنوان زمینه اعتمادسازی و آشتی ملی عمل می‌کند و جبران ضررهای ناشی از جنگ یا تفرقه، اعتماد عمومی را تقویت می‌کند.

تقویت اعتماد عمومی و مشروعیت سیاسی: بازسازی اعتماد میان مردم و حکومت نیازمند شفافیت، پاسخگویی، اصلاح ساختارهای فسادزا و مشارکت فعال اقشار مختلف در فرآیندهای تصمیم‌گیری است. وحدت زمانی محقق می‌شود که مردم احساس کنند صدایشان شنیده می‌شود و نقش واقعی در سرنوشت خود دارند.

پذیرش تنوع اجتماعی و سیاسی:وحدت به معنای یک‌دستی نیست، بلکه احترام به تنوع‌های دینی، قومی، زبانی و سیاسی است. پذیرش دیگری و فراهم‌کردن زمینه گفت‌وگوی ملی، از لوازم مهم وحدت پایدار است.

نهادسازی برای گفت‌وگوی ملی: ایجاد نهادهایی که بتوانند میان گروه‌های مختلف گفتگو و مصالحه برقرار کنند، به حل اختلافات مسالمت‌آمیز، تدوین روایت‌های مشترک از گذشته و طراحی آینده‌ای مشارکتی کمک می‌کند.

گذر از وحدت احساسی به راهبردی: وحدت احساسی واکنشی کوتاه‌مدت و هیجانی است، اما وحدت راهبردی بر پایه تحلیل عقلانی، اهداف مشخص، ساختارهای منسجم و اراده سیاسی پایدار شکل می‌گیرد. تقویت عقلانیت وحدت‌محور و پرهیز از هیجانات زودگذر از وظایف روشنفکران و رهبران دینی است.

۵. دستاوردهای وحدت در ایران اسلامی

ایران، با تنوع قومی، مذهبی، زبانی و فرهنگی، نمونه‌ای از کشوری است که وحدت اسلامی توانسته چارچوبی برای همگرایی همه اقشار فراهم آورد. وحدت اسلامی چارچوبی است که اقشار مختلف را در یک منظومه سیاسی و معنوی مشترک گرد هم می‌آورد و قدرت ملی را در برابر تهدیدات خارجی و چالش‌های داخلی افزایش می‌دهد. از جمله دستاوردهای مهم وحدت در ایران عبارت‌اند از:

بازدارندگی در برابر دشمنان: تجربه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس نشان داده که وحدت میان مردم و حاکمیت، مانع نفوذ دشمنان و تفرقه‌افکنی‌های خارجی می‌شود.

رشد سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی: وحدت همراه با عدالت و شفافیت باعث افزایش سرمایه اجتماعی می‌شود که در مواقع بحران، از فروپاشی اعتماد و همبستگی جلوگیری می‌کند.

مقابله با افراط‌گرایی: وحدت در سایه احترام به تنوع، زمینه‌ساز کاهش تعارضات فرقه‌ای، قومی و مذهبی و مهار افراط‌گرایی‌ها است.