پیگیری مجازات متجاوزان؛ از تاکید رهبری تا راهکارهای حقوقی داخلی و بینالمللی

تهاجم نامشروع و جنایتآمیز اسرائیل و آمریکا به ایران اسلامی در جنگ تحمیلی دوازده روزه، تبعاتی داشت که رهبر معظم انقلاب در دیدار با مسئولان قوه قضائیه با گلایه از سستی در پیگیری مسائل قبلی، بر پیگیری مجازات سیاسی و حقوقی متجاوزان تأکید کردند؛ خبرنگار گروه حقوق خبرگزاری رسا در مصاحبه با حجتالاسلام والمسلمین محمد نیازی رئیس اسبق سازمان بازرسی کل کشور درباره چگونگی پیگیری مجازات متجاوزان مصاحبهای را ترتیب داده است که متن کامل آن از قرار زیر است.
بازخوانی تاکید رهبری و انتقاد از کوتاهیهای گذشته
رسا ـ به نظر شما پیگیری جنایات رژیم صهیونیستی و آمریکا شدنی است؟
در روزهای گذشته شاهد این جنایات و ورود خسارات بودیم؛ در حقوق ایران جبران خسارات و مجازات متجاوز تعریف شده است و ما میتوانیم این مسأله را پیگیری کنیم و به نتیجه خواهد رسید.
با توجه به تاکید رهبر معظم انقلاب، همه دستگاهها وظیفه دارند هر که در این تهاجم گسترده و همهجانبه به ایران اسلامی دخیل بوده است و باعث وارد شدن خسارتهای فراوانی به ما شده است مورد تعقیب قرار دهند.
هر چند در این حمله دشمن به اهداف پلید خود دست نیافت و جمهوری اسلامی پیروز و فائق این صحنه بود اما وارد شدن خسارتهای مادی و معنوی به ملت و تکتک مردم بر کسی پوشیده نیست؛ نیروهای ارزشمند انسانی، فرماندهان، دانشمندان و مردم عزیز ما، سرمایههای این کشور بوده و هستند که شهادت این عزیزان خسارت بزرگی به ایران اسلامی بود. خسارتهای مادی و مالی هم که بسیار فراوان است.
دستور رهبر معظم انقلاب درباره پیگیری مجازات جانیان و مطالبه خسارات (که تأکید بر وظایف قانونی در این زمینه است) خطاب به قوه قضائیه بود اما شامل هر نهاد و ارگانی که این کار به او مرتبط است نیز میشود؛ بنابراین هر سه قوه و نهادها و سازمانهای مختلف باید در انجام این امر تمام تلاش و همت خود را به کار گیرند.
لازم به توضیح است که اگر در موارد قبل پیگیریهای لازم انجام شده بود میتوانست تأثیر بازدارندگی بر چنین عملیات تجاوزکارانهای داشته باشد.
ابزارهای بینالمللی: نقش دادگاه لاهه و مسئله عضویت ایران
رسا ـ برای پیگیری جنایات اسرائیل و آمریکا چه کاری میتوانیم انجام دهیم و راهکارهایی داخلی و بینالمللی تنبیه و مجازات متجاوزان چیست؟
قبل از هر سخنی لازم است متن یکی از قوانین مرتبط را ذکر کنم:
ماده ۱۱ قانون مقابله با اقدامات خصمانه رژیم صهیونیستی علیه صلح و امنیت
ـ دادستان کل کشور با همکاری وزارت امور خارجه و دفتر خدمات حقوقی جمهوری مکلف است با بهرهمندی از ظرفیتهای مراجع و نهادهای داخلی، خارجی و بینالمللی، نسبت به حمایت از مردم فلسطین و سایر قربانیان نسبت به طرح شکایت و محاکمه و اجرای احکام مجازات سران جنایتکار رژیم اشغالگر صهیونیستی به دلیل ارتکاب جنایت علیه بشریت، جنایت جنگی، نسلکشی، جنایت تجاوز و اقدامات تروریستی در داخل و خارج از سرزمینهای اشغالی، در محاکم ذیصلاح داخلی و خارجی و دادگاهها و دیوان بینالمللی اقدام نماید.
اقدامات سیاسی و حقوقی در سطح بینالملل و ملی دو بخش مهم از تعقیب و کیفر متجاوزان به شمار میرود.
اقدام حقوقی ما در سطح بینالملل با محدودیتهایی مواجه است؛ مهمترین و معروفترین نهاد قانونی، قضایی و حقوقی و دادگاه بینالمللی زیر مجموعه سازمان ملل متحد، دیوان کیفری بینالمللی ICC معروف به دادگاه لاهه است که میتواند به جنایات جنگی، نسلکشی، اقدام علیه بشریت و نظایر آن رسیدگی کند.
این دادگاه جنایات ارتکابی نتانیاهو و وزیر جنگ اسرائیل در غزه را پیگیری کرد، علیه آنها کیفرخواست و حکم بازداشت صادر کرد؛ این اقدام مهم برای نخستین بار انجام شد.
برای اقدام مستقیم در این دادگاه سازوکاری تعریف شده است که ما در آن محدود هستیم؛ یکی از آنها امضا شدن اساسنامه این دادگاه و عضویت در آن است؛ اما این اساسنامه هنوز به تصویب مجلس شورای اسلامی ایران نرسیده است و طبق مقررات این دادگاه، ایران عضو نیست؛ البته رژیم صهیونیستی هم عضو این دادگاه نیست.
با توجه به اینکه عضو این دادگاه نیستیم نمیتوانیم به صورت مستقیم در این دادگاه علیه رژیم صهیونیستی دادخواست بدهیم تا این دادگاه موظف به رسیدگی باشد؛ البته کارهای محدودی میتوان انجام داد اما قدرت تشکیل پرونده نداریم.
راهکارهای دیپلماتیک و استفاده از مجامع بینالمللی
در پیگیری مسأله در همین دادگاه به صورت غیرمستقیم، باید راهکارهای سیاسی را انجام داد تا مراکز دیگر بتوانند به عنوان نوعی مدعیالعموم یا به نمایندگی از ایران تظلمخواهی کنند؛ در این زمینه عمده کار به عهده معاونت حقوقی ریاست جمهوری و وزارت امور خارجه است.
راههایی مانند مکاتبه با دبیرکل سازمان ملل، مکاتبه با شورای امنیت سازمان ملل، مکاتبه با ستاد حقوق بشر سازمان ملل یا حتی گزارش سازمانهای مردمنهاد به صلیب سرخ جهانی باید انجام شود؛ درباره این مسأله وزارت امور خارجه نامه رسمی و مستند خود را داده است و جنایات اسرائیل را به شورای امنیت گزارش کرده است؛ این مکاتبات باعث وارد کردن فشار به این نهادها و در نتیجه ارجاع دادن این گزارشها به دادگاه بینالمللی لاهه خواهد شد که آن را به ورود به رسیدگی وادار میکند.
نوعی دیگر از پیگیری، طرح جنایات رژیم صهیونیستی در تمام مجامعی است که جمهوری اسلامی در آنها عضویت دارد؛ وزارت امور خارجه باید از تمام ابزار و امکانات خود برای محکوم کردن رژیم در مجامع بینالمللی اقدام کند؛ سازمان کنفرانس اسلامی، اجلاس شانگهای، غیرمتعهدها، بریکس و از این دست مجامع، فرصت خوبی برای محکوم کردن این رژیم و آوردن فشار بر رسیدگی به دادگاه بینالمللی لاهه است.
مشابه اجلاسی که اخیراً در کلمبیا درباره اسرائیل تشکیل شده است و فعلاً رژیم صهیونیستی را در خرید و فروش سلاح و استفاده از بنادرشان تحریم کردهاند، فرصت خوبی برای انجام این کار است؛ آفریقای جنوبی در دادگاه لاهه علیه اسرائیل تشکیل پرونده داد و در این مورد هم میتوانست پیگیری موضوع را بر عهده بگیرد؛ نمایندگان سی کشور در اجلاس کلمبیا حضور داشتند که میتواند نتیجه خوبی در مقابله با رژیم صهیونیستی داشته باشد.
جبران خسارات مادی و معنوی: مستندسازی و تشکیل پرونده
رسا ـ دادگاه لاهه بحث کیفری را پیگیری میکند، آیا درباره خسارات وارده به خاطر تجاوز رژیم صهیونیستی و آمریکا به ساختمانهای دولتی تا مردم عزیز، میتوان اقدام مستقیم انجام داد؟
بله، شدنی است. جبران خسارتها را حتما باید دنبال کنیم؛ گزارشهای خسارات وارده در شهرها و استانهای مختلف کشور باید توسط دستگاههای ذیربط مستند و به محاکم بینالمللی و داخلی ارائه شود؛ این وظیفه قوه قضائیه و قوه مجریه است؛ در گذشته درباره این موضوع کوتاهیهایی داشتهایم.
جنایات اسرائیل و آمریکا را باید از طریق عکس، فیلم، گزارشهای پزشکی قانونی و دیگر موارد مستند کرد؛ پس از آن باید پروندهای حاوی مستندات محکم تهیه کرد که در تمام مجامع حقوقی مورد قبول و پذیرش باشد؛ به این وسیله میتوان از حق ملت ایران دفاع کرد؛ این یکی از کارهای مهمی است که هم دولت و هم قوه قضائیه باید انجام دهند.
صلاحیت دادگاههای داخلی و محدودیتهای اجرای احکام
رسا ـ اقدام حقوقی داخلی علیه متجاوزان چگونه است و چه ملزوماتی دارد؟
در رسیدگی داخلی به این پرونده بحث صلاحیت مطرح است؛ ماده سه قانون مجازات اسلامی میگوید «قوانین جزایی ایران درباره کلیه اشخاصی که در قلمرو حاکمیت زمینی، دریایی و هوایی جمهوری اسلامی ایران مرتکب جرم شوند اعمال میشود مگر آنکه به موجب قانون ترتیب دیگری مقرر شده باشد.» این را صلاحیت سرزمینی میگویند.
مفهوم این ماده این است که «اگر یک خارجی، در قلمرو حاکمیت ایران مرتکب جرمی شود محاکم ایران صالح به رسیدگی هستند و اگر خارج از سرزمین ایران جرمی مرتکب شود، دادگاههای ما صالح به رسیدگی نیستند» حال باید ببینیم جنایات ارتکابی رژیم صهیونیستی و آمریکا داخل ایران اتفاق افتاده است یا خارج از آن؟ پاسخ این است که جنگ ترکیبی بوده است؛ یعنی بخشی از جرم در خارج و بخشی از آن در داخل به وقوع پیوسته است.
البته از جهت صلاحیت بینالمللی و جهانی هم میتوان بحث کرد؛ در قوانین بسیاری از کشورها حتی در ماده ۹ قانون مجازات اسلامی ایران وجود دارد که اگر جنایاتی در دنیا رخ دهد، دادگاههای کشورها میتوانند به آن جنایات رسیدگی کنند؛ از این رو ما میتوانیم دادگاه تشکیل دهیم، به جنایات آمریکا و اسرائیل رسیدگی و حکم هم صادر کنیم.
الان در دادگستری تهران دادگاه ویژهای تشکیل شده که به شکایت اشخاص خسارتدیده از جنگ آمریکا و اسرائیل رسیدگی میکند.
اشکال این است که چون طرف خارجی است حکم این دادگاه ضمانت اجرا ندارد؛ صلاحیت اجرا یعنی اینکه بتوانیم مجرمی را جلب و حکم را اجرا کنیم؛ این کار برای افرادی که در کشورهای خارجی زندگی میکنند در عمل امکانپذیر نیست.
البته اجرای احکام این دادگاهها علیه اشخاص و شرکتهایی که با متجاوزان همکاری کردهاند از طریق توقیف کشتیهای متعلق به آنها در خلیج فارس امکانپذیر است همان طور که در موضوع وارد کردن خونهای آلوده و بیماری هموفیلیها انجام شد.
آثار حقوقی و سیاسی دادگاههای داخلی
البته این دادگاهها آثار و فواید دیگری هم دارد؛ همین دادگاه میتواند به متجاوزان فشار وارد کند و در مستندسازی تجاوزات کمک کند؛ در واقع این دادگاه نمادین و تبلیغاتی نیست؛ وقتی دیوان عالی کشور درباره پروندهای نظر میدهد، حداقل فایدهای که دارد، حقوقدانان کشورهای دیگر از جهت بار اخلاقی و سیاسی آن توجه بیشتری به خرج میدهند.
البته دادگاه منافقین با این موضوع متفاوت است؛ اینجا متهمین یا مجرمین ایرانی هستند؛ خیلی از جنایات را در ایران مرتکب شدهاند، اگر در خارج مرتکب جرم شده باشند، قوانین میگوید اگر یک ایرانی در خارج از کشور هم مرتکب جرم شود، دادگاههای ایران برای رسیدگی به آن جرم صالح هستند.
مطالبه هزینههای دفاع و تسلیحات مصرفشده
رسا ـ با توجه به اینکه همه نهادهای بینالمللی تجاوز رژیم صهیونیستی به ایران را نامشروع میدانند، آیا میتوان برای هزینههای دفاع مصرف شده است نیز اقدام کرد؟ هزینه موشکها و پهپادهایی که جمهوری اسلامی در این جنگ و حمله به اسرائیل مصرف کرده است به عهده رژیم صهیونیستی و آمریکا است؟ این مورد را نیز میتوان به صورت قانونی مطالبه کرد؟
بله. اینها بخشی از خسارات و غرامتها است که متجاوز باید جبران کند. در بسیاری از قطعنامههای صادر شده از شورای امنیت سازمان ملل متحد هم کشور متجاوز به پرداخت غرامت محکوم میشود مثل برخی از قطعنامهها درباره عراق زمان صدام.