نقدی بر عرفان حلقه؛ شبکه شعور کیهانی یا توهمی در لباس رحمانیت الهی؟

همچون مسافری که با نقشهای جعلی به سوی مقصدی خیالی رهسپار میشود، عرفان حلقه در ایران با ادعای اتصال به «شبکه شعور کیهانی» کوشیده است تا در پوشش مفاهیم اسلامی، معنویتی التقاطی و ناهمگون را به جامعه عرضه کند. این گزارش، با نگاهی انتقادی، به بررسی این موضوع میپردازد.
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، شهاب الدین عودی در تحقیقی با عنوان «بررسي انتقادی شبكه شعور كيهانی در عرفان حلقه و مقايسه آن با رحمانيت الهی در آموزههای اسلامی»، به دنبال اين است تا با بررسي و مقايسه شبكة شعورِ كيهاني جريان حلقه، با رحمانيتِ الهي اسلامي به عنوان يك مورد پژوهي مشخص، ميزان تطابقپذيري مدعيات اين پديده با آموزههاي اسلامي را راستيآزمايي كند.
يافتههای این پژوهش حاكي از اين است كه تصوير ارائهشده از شبكة شعور كيهاني در منابع حلقه با رحمانيت الهي منابع اسلامي همخوان نيست و حاكي از نافرجامي اين جريان براي برقراري اينهماني ميان ادعاهاي خود با منابع اسلامي است.
ظهور عرفانهای نوظهور در ایران: معنویت یا تجارت؟
در دو دهه اخیر، ایران شاهد رشد جریانهای معنویتگرا و شبهدینی بوده که با بهرهگیری از خلأهای فرهنگی و اجتماعی، بهویژه در میان جوانان، جایگاهی برای خود دستوپا کردهاند. از جنبشهای معنوی جدید (NSMs) گرفته تا جریانهایی که با نامهایی چون «عرفان کیهانی» یا «حلقه» شناخته میشوند، این گروهها با شعارهایی جذاب و برنامههای عملی مانند درمانگری و فرادرمانی، تلاش کردهاند تا در زیستبوم اسلامی-ایرانی نفوذ کنند. اما این جریانها تا چه حد اصیلاند؟ و چرا جامعهشناسان، روانشناسان و دینپژوهان این پدیدهها را با دیده تردید مینگرند؟ عرفان حلقه، به رهبری محمدعلی طاهری، یکی از برجستهترین این جریانهاست که با ادعای اتصال به «شبکه شعور کیهانی» و تطبیق آن با مفاهیم دینی مانند رحمانیت الهی، سعی در ارائه چهرهای منسجم و مشروع از خود دارد. اما بررسی دقیق این ادعاها نشان میدهد که این جریان، بیش از آنکه ریشه در معارف اسلامی داشته باشد، ترکیبی التقاطی از عرفانهای شرقی، مفاهیم وارداتی و برداشتهای شخصی است.
شبکه شعور کیهانی: ادعایی بزرگ یا توهمی برساخته؟
محمدعلی طاهری، بنیانگذار عرفان حلقه، مدعی است که شبکه شعور کیهانی، واقعیتی هستیشناختی است که افراد میتوانند از طریق اتصال به آن، به کمال و معنویت دست یابند. او این شبکه را بهعنوان هوشی حاکم بر هستی معرفی میکند که با بهرهگیری از مفاهیم فیزیک کوانتوم و عرفانهای شرقی مانند ریکی و کاستاندا، به مخاطبان عرضه شده است. اما آیا این ادعاها از پشتوانه علمی یا دینی برخوردارند؟ طاهری در آثار خود، جهان را جهانی مادی اما فاقد اصالت مادی میداند و با استناد به حرکت الکترونها و مفاهیم کوانتومی، مدعی است که جهان صرفاً موجی متراکم است. این دیدگاه، که به سوفسطاییگری پهلو میزند، فاقد استدلالهای عقلی و علمی معتبر است. او شبکه شعور کیهانی را واسطهای میان انسان و خدا معرفی میکند که از طریق «مسترها» و حلقههای متعدد، قابل دسترسی است. اما این مفهوم، با اصول عرفان اسلامی و حتی منطق علمی، فاصلهای آشکار دارد.
تطبیق با رحمانیت الهی: تلاشی نافرجامی
کی از مهمترین استراتژیهای عرفان حلقه برای کسب مشروعیت، تطبیق شبکه شعور کیهانی با مفهوم رحمانیت الهی در اسلام است. طاهری و پیروانش مدعیاند که این شبکه، همان رحمت عام الهی است که در قرآن و روایات اسلامی به آن اشاره شده است. اما آیا این تطبیق، ریشه در متون دینی دارد؟ بررسیها نشان میدهد که رحمانیت الهی در اسلام، صفتی ذاتی برای خداوند است که همه مخلوقات، فارغ از ایمان یا کفر، از آن بهرهمند میشوند. این مفهوم، واسطهای مستقل مانند شبکه شعور کیهانی ندارد و تنها از طریق اولیای الهی، مانند پیامبران و امامان، هدایت به بندگان میرسد. در مقابل، طاهری خود را واسطهای برای اتصال به این شبکه معرفی میکند و مدعی است که بدون نیاز به شریعت یا ایمان، هر فرد میتواند از طریق حلقهها به کمال برسد. این ادعا، با آموزههای اسلامی ناسازگار نیست و به حذف شریعت و ایمان بهعنوان شروط سلوک معنوی منجر میشود.
از درمانگری تا خطرات روانی: پشت پرده عرفان حلقه
عرفان حلقه در حوزه نظری و در عمل نیز با انتقادات جدی مواجه است. برنامههای عملی این جریان، مانند فرادرمانی و تشعشع دفاعی، با ادعای درمان بیماریهای جسمی و روانی، مخاطبان بسیاری را جذب کرده است. اما گزارشهای متعدد از افرادی که پس از شرکت در جلسات حلقه دچار اختلالات روانی و جسمی شدهاند، زنگ خطر را به صدا درآورده است. برخی پژوهشگران معتقدند که این برنامهها، بهجای اتصال به شبکهای خیالی، از طریق تلقین و تأثیرات روانی، افراد را در معرض آسیبهای جدی قرار میدهند. این جریان، با بهرهگیری از فضای عرفانی و ادعای دستیابی به نیروهای ماورایی، بهجای هدایت معنوی، گاه به سوءاستفاده از اعتماد مخاطبان منجر شده است.
چرا عرفان حلقه جذاب است؟
جذابیت عرفان حلقه را میتوان در چند عامل جستوجو کرد:
• سادگی دسترسی: ادعای طاهری مبنی بر امکان اتصال به شبکه شعور کیهانی بدون نیاز به شریعت یا زهد، راهی میانبر برای رسیدن به کمال ارائه میدهد که برای بسیاری از افراد در دنیای مدرن جذاب است.
• استفاده از ادبیات دینی: با وامگیری از مفاهیم قرآنی و عرفانی، این جریان خود را در پوشش اسلامی عرضه میکند و از این طریق، در زیستبوم ایرانی مشروعیت میجوید.
• وعدههای عملی: برنامههایی مانند درمانگری و فرادرمانی، با وعده حل مشکلات جسمی و روانی، گروههای مختلفی را به خود جذب کردهاند.
اما این جذابیت، پوششی برای نقصهای عمیق نظری و عملی این جریان است. معنویتگرایی در دنیای مدرن به کالایی مصرفی تبدیل شده که با نیازهای عاطفی و روانی افراد بازی میکند.
توهمی در لباس معنویت
این تحقیق در پایان نتیجه می گیرد بررسی انتقادی شبکه شعور کیهانی در عرفان حلقه و مقایسه آن با رحمانیت الهی در آموزههای اسلامی نشان میدهد که ادعاهای این جریان، با معارف دینی همخوانی ندارد و تلاشی التقاطی برای جلب مخاطب در بازار معنویتهای نوظهور است. شبکه شعور کیهانی، بیش از آنکه واقعیتی هستیشناختی باشد، توهمی برساخته از ذهن رهبر این جریان است که با سوءاستفاده از ادبیات دینی و علمی، به دنبال حذف شریعت و ایمان از سلوک معنوی است. این جریان، با وعدههای فریبنده و برنامههای عملی، توانسته است بخشی از جامعه را به خود جذب کند، اما آسیبهای روانی و اجتماعی ناشی از آن، ضرورت هوشیاری در برابر چنین پدیدههایی را بیش از پیش آشکار میسازد. آیا زمان آن نرسیده که با نگاهی دقیقتر، مرز میان معنویت اصیل و شبهمعنویتهای وارداتی را بازشناسیم؟
ارسال نظرات