نهضت تنباکو اوج رویارویی و تقابل ایران با مدرنیته بود

حجت‌الاسلام محمدرضا یزدانی‌مقدم، مدیر گروه فلسفه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و کارشناس مسائل سیاسی و تاریخی با اشاره به سالروز لغو امتیاز تنباکو و فتوای تاریخی میرزای شیرازی درباره تحریم تنباکو گفت: نهضت تنباکو آغاز رویارویی و تقابل ایران با مدرنیته بود.

وی با بیان این‌که ایرانیان دارای روحیه‌ای دینی و اعتقادی هستند و با توجه به این روحیه می‌توانند تعریف مناسبی برای سرنوشت خود رقم زنند، رویارویی ایرانیان با غرب مدرنیته را مورد توجه قرار داد و نهضت تنباکو را اوج این رویارویی دانست.

حجت‌الاسلام یزدانی‌مقدم با اشاره به موقعیت مشابه ایران و اروپا در زمان صفویه خاطرنشان کرد: ایران در چهارصد سال پیش دارای یک مرکزیت و قدرت سیاسی اقتصادی بود، اما پس از فروپاشی صفویه، دچار آشوب‌های داخلی شد و این آشوب‌ها در وضعیت اقتصادی و دانشی ایران مؤثر افتاد.

وی با بیان این‌که فروپاشی صفویه تمرکز سیاسی را برهم زد و مناسبات میان ایران و اروپا تبدیل به مناسبات میان دو قدرت یعنی یکی قدرت مستقل و دیگری قدرت حاشیه‌ای و وابسته به قدرت‌های برتر شد، ابراز داشت: از این حادثه به عنوان ورود مدرنیته به ایران و مواجهه ایران و غرب یاد می‌شود که اوج آن در جنگ‌های ایران و روس به چشم می‌خورد.

مدیر گروه فلسفه سیاسی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با طرح ایده «نهضت تنباکو؛ آغاز رویارویی و تقابل جدی میان ایران و کشورهای اروپایی»، گفت: نهضت تنباکو مقدماتی دارد که به آن کمتر توجه شده است؛ چراکه مردم در این تقابل با رهبری روحانیت، صف‌بندی جدیدی را در مقابل سلاطین تشکیل می‌دهند.

وی یادآور شد: با مراجعه به ادبیات آن زمان شاهد ایجاد موجی در جهان غرب خواهیم بود که سیدجمال اسدآبادی با ملاحظه آن، برای اسلام احساس خطر کرد و آثاری از نگرانی روحانیان به ویژه روحانیان حوزه نجف نسبت به دیانت مردم به جهت امتیازدهی‌های حکام فاسد مشاهده می‌شود.

حجت‌الاسلام یزدانی‌مقدم گفت: نهضت تنباکو را می‌توان نخستین رویارویی میان اقشار داخلی، مردمی و دینی که صف‌بندی‌های جدیدی در ایران ایجاد کردند با روحیه چپاولگری غرب دانست که خود مقدمه‌ای برای ایجاد تحولات دیگری در داخل کشور است.

وی با بیان این‌که به دنبال نهضت تنباکو، نهضت مشروطه اتفاق افتاد و همانطور که در نهضت تنباکو، یک مرجع تقلید حکم به حرمت تنباکو داد، در جریان مشروطه هم مراجع تقلید حکم به وجوب مشروطه می‌دهند و این خود نشانگر اتحاد نیروهای اجتماعی در ایران در مقابل سلطه و بیگانگان است.

این استاد حوزه و دانشگاه افزود: آیت‌الله نائینی مطلبی را در تنبیه‌الامه نقل می‌کند و می‌گوید «میرزای شیرازی برای خود یک شأن رهبری سیاسی قائل بود و برای شاگردان خود نیز همچین شأنی را می‌دیده است».

وی همچنین با اشاره به ارتباط‌ میرزای شیرازی با عشایر عراق و مقدمات صدور حکم تحریم تنباکو، گفت:‌ شرایط صدور حکم تنباکو یک شبه فراهم نشد؛ بلکه با کار بر روی زمینه‌های اجتماعی، سیاسی و تاریخی اتفاق افتاد. /920/ت302/ع