علم امروزی به دلیل نگاه فیزیکی بشر، مادی و الحادی است

پژوهش دینی فرایندی است که با تکیه بر معارف اسلامی درصدد ارائه پاسخ به سوالات و مشکلاتی است که در مسیر حرکت جامعه اسلامی به سمت قله های پیشرفت و تکامل پدید می آید.

نگاه به پژوهش دینی و ارزیابی و جریان شناسی این فرایند ما را یاری می کند تا بتوانیم هرچه بیشتر این مسیر را با قوت ادامه دهیم و فواید آن را در جهت استحکام مبانی معرفتی دینی و کارآمد ساختن نظام اسلامی به کار گیریم.

در هفته پژوهش، ضمن گفت و گو با جناب آقای دکتر رضا عیسی نیا، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ابعاد پژوهش دینی و ضرورت پرداختن به تحقیقات نظام مند در عرصه علوم اسلامی را به بحث و بررسی گذاشتیم.   

وی در این گفت و گو، ضمن برشمردن سطوح مختلف پژوهش دینی اظهار داشت: پژوهش دینی یا اسلامی به سه صورت قابل طرح است:

1- پ‍ژ‍وهشی که موضوع و مسائلش از اصول یا فروع دینی است یا اصول و فروع به واسطه آنها ثابت می شود همچون موضوعات پژوهشی توحید، معاد یا نماز و روزه.

2-گاهی پژوهشی به شکل مقدمه واجب جزء واجبات اسلامی است؛ یعنی واجب است تا افراد در این حوزه دائره تحقیقات خود را گسترده کنند، با این توضیح که از آنجایی که دین ما جامعه ساز است پس باید به آنچه جامعه را می سازد، توجه کنیم. در این بخش بحث هایی که برای جامعه اسلامی مهم است، ملاک دینی بودن یا نبودن پژوهش است که در این صورت حتی علوم طبیعی و ریاضی هم در دائره پژوهش دینی جای می گیرند.

3- پژوهش هایی که در حوزه های فرهنگ اسلامی نشو و نما کرده است اعم از اینکه از نظر اسلام ممنوع یا مجاز بوده است اما در میان اندیشمندان جامعه اسلامی رصد کرده است که می توان به علم نجوم اشاره کرد.

وی ادامه داد: البته باید بیان کنم که تعریف پژوهش دینی به غایت، غرض، هدف و موضوع امکان پذیر است که در بالا از منظر موضوع بررسی شد و البته دانشمندان دنیای اسلام و از جمله غزالی شاخص های متفاوتی برای تقسیم بندی علوم ارائه داده اند.

اصل نیاز و ضرورت پرداختن به پژوهش
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: سازندگی در جامعه نیازمند پژوهش است؛ اگر می خواهیم جامعه ساز بودن اسلام و جامع بودن آن را نشان دهیم باید این قابلیت ها را به اثبات برسانیم، باید نیازمندیها را با مباحث علمی حل و فصل کنیم.

وی گفت: روزی دانش نسب شناسی مورد نیاز جامعه بود و اندیشمندانی به این مهم می پرداختند و امروز این دانش های موجود است که نیاز بشری را برآورده می کند و ضرورت دارد تا به آن پرداخته شود.

نقدهای برون دینی و درون دینی حوزه پژوهش
این محقق حوزه علمیه قم، در بیان ضعف های پژوهش فعلی حوزه دین پژوهشی، گفت: در این زمینه به دو گونه نقد، برون دینی و درون دینی می توان اشاره کرد.

وی ادامه داد: در زمینه نقد بیرونی که بر پایه انسان جدید ارائه می شود، باید بدانیم انسان جدید اسطوره زدا و بر خرد و داوری خود تاکید دارد و خود آیینی را جایگزین خدا آیینی کرده است.

این استاد حوزه بیان داشت: انسانی که به اصالت آبادی این جهانی معتقد است و تنها به فیزیک نگاه می کند و به متافیزیک بی توجه شده است، به خصومت با طبیعت می پردازد و مرعوب او نیست، تجربه را بر شهود و تعبد برتری می دهد و به انسان آن گونه که هست می پردازد نه آنچه باید باشد.

این پژوهشگر حوره علمیه قم، گفت: انسان جدید زندگی خود را به گونه ای تعریف می کند که خدا در آن نقشی ندارد، انسانی که معاشی بدون معاد دارد و افقی نگاه می کند.

وی اظهار داشت: این انسان با تعاریف گفته شده، وقتی علمی درست می کند، یک علم الحادی و مادی و بر اساس عقل خود بنیاد تحویل می دهد و زندگی را با مقررات خود نوشت می گذراند.

عیسی نیا، اذعان داشت: امروز انسان جدید بر دین نقد وارد می کند و اصل نیاز به خدا را زیر سوال می برد و خود را محور تمامی سازندگی ها و مقررات و قوانین تصور می کند. در این دیدگاه، علم دینی همواره مورد انتقاد است و دین در حال نقد مداوم قرار دارد زیرا اعتقادی به این سنخ علوم ندارند.

وی تاکید کرد: اما آنچه مهم است نقد درون دینی است که بر اساس آن، سه تعریف از علم و پژوهش دینی صورت می گیرد.

این محقق حوزه علمیه قم، بیان داشت: در اینجا با عطف نظر به بیانات علامه طباطبایی در جلد چهارم المیزان باید این مطلب را بیان کنم که چون تبویب علوم بر اساس وحی، عقل، حس و اشراق صورت گرفته است، پس هیچ گاه در جامعه دینی این چهار سطح نباید از هم دور باشد، بلکه باید با یکدیگر گفت و گو کنند، اما متاسفانه باید گفت که تا به حال لجنه ای تشکیل نشده است تا علوم برگرفته از این چهار منبع در میان اندیشمندان و محققان به به بحث و بررسی گذاشته شود.

وی گفت: باید توجه داشته باشیم که حس اول علوم است و بخشی از کار را انجام می دهد، عقل و اشراق و وحی هم تکمله این جریان هستند و باید با تبادل دانشی به غنای علوم اسلامی بیفزاییم، اما متاسفانه در طول تاریخ پیوسته طرد و تکفیر جای گفت و گو را گرفته است.

این پژوهشگر حوزه علمیه قم، گفت: باید اذعان کنیم چون در بیشتر موارد فضای امنی برای طرح استدلال های جدید نبوده است زمینه رشد علمی مناسب از بین رفته است، در صورتی که اگر جامعه علمی دارای آرامش کافی باشد، سخنان جدید که البته با منطق علمی آن دانش گره خورده است، اظهار می شود و بعد از فهم دقیق و با آداب خاص نقد خواهد شد.

راهکارهای اسلامی سازی علوم انسانی
این محقق علوم اسلامی با تاکید بر اسلامی سازی علوم انسانی، اظهار داشت: علم دارای دو جنبه الهی و الحادی است که دانش الحادی و مادی در فضای ماتریالیستی قرار دارد و عالم را به صورت طبیعت نگاه می کند و طبیعت را اصل می انگارد و به همین دلیل، دین را نفی و نقد می کند.

وی ادامه داد: هستی شناسی، انسان شناسی، معرفت شناسی، جامعه شناسی و فرجام شناسی در این فضای الحادی و مادی ناشی از منظر تجربه و حس است. این علم قارونی به واسطه عقل خود بنیاد به زندگی نگاه می کند و خدا یعنی معلم واقعی را از صحنه اجتماع حذف می کند و قوت علم را به استعداد فرد می داند.

این محقق حوزه علمیه قم، گفت: اگر بخواهیم علوم انسانی اسلامی داشته باشیم باید به چند راهکار عمده توجه داشته باشیم:

1- باید عنوان خلقت را به جای طبیعت بگذاریم؛ یعنی دانش آموز و استاد حتی در مسائل تجربی و غیر تجربی بحث را متمرکز بر خلقت کنند.

2- مبدا فاعلی را لحاظ کنیم؛ یعنی از دوران ابتدایی تا فارغ التحصیلی در دوره های تخصصی آفریننده را لحاظ کنیم که بدون شک آثار و خواص خود را دارد.

3- هدف خلقت را که پرستش و بسط عدالت است به عنوان مقصد مطرح کنیم. امام خمینی(ره) به درستی بر تربیت اسلامی تاکید داشتند و ناکارآمدی تربیت را در جوانان در مرحله دانشگاه ها به خاطر نبود تربیت صحیح عنوان می کردند، زیرا اگر هدف از درس خواندن گرفتن پست و مقام و مادیات بیان شود، این فرد در بزرگ سالی به انکار آثار روحانی می پردازد.

4- دلایل معتبر نقلی از آیات و رویات محور بحث قرار گیرد و در کنار آن از دلایل عقلی استفاده شود. یک پژوهش گر در فرایند اسلامی کردن علوم اسلامی باید در متن و محتوا به این مسائل توجه داشته باشد و از سویی دیگر به طبقه بندی علوم احترام بگذاریم و از منابع وحی، عقل، شهود و حس در جایگاه خود استفاده شود. /909/گ403/ر