ساختار انتخاب مدیریت در حوزه بی‌بدیل است/ ضعفها به خاطر بی‌برنامگی است
ساعت 7 عصر با حاج آقا نبوی قرار مصاحبه داشتم، طبق عادت چند دقیقه زودتر به مرکز آموزش‌های علمی کاربردی تبلیغ رسیدم. وارد حبات مرکز شدم، عده ای از طلاب گوشه حیات مشغول والیبال بودند. نگاهی گذرا به آنها انداختم و خواستم به سمت دفتر معاونت تبلیغ حرکت کنم که یک چهره میانسال در میان آنان نظرم را جلب کرد. با دقت نگاه کردم، بله، درست حدس زده بودم؛ حاج آقای نبوی. در نقش پاسور بازی می‌کرد، انصافا هم پاس‌های خوبی می‌داد، یادم آمد از مصاحبه قبلی که حاج آقا بر ورزش طلاب تاکید ویژه ای داشت. همه دوران طلبگی‌ام را که مرور کردم هیچ خاطره‌ای از حضور یک مدیر حوزوی در یک فضای غیر رسمی و صمیمی بین طلاب پیدا نکردم. دیگر به دفتر معاونت تبلیغ رسیده بودم و باید خودم را برای انجام یک گفتوگو با حجت الاسلام‌والمسلمین نبوی، معاون تبلیغ و آموزش‌های کاربردی حوزه علمیه آماده می‌کردم. موضوع گفتوگو «مدیریت در حوزه» بود، موضوع پرچالشی که معمولا اساتید و بزرگان حوزه با احتیاط درباره آن اظهار نظر می کنند، اما در عین حال، حاج آقای نبوی مباحثی را مطرح کرد که می‌تواند قابل توجه باشد.
رسا ـ به نظر شما مدیر حوزه علمیه برای موفقیت چگونه باید کار کند؟
مدیر حوزه و مدیر هر سازمانی در صورتی موفق است که بتواند اهداف آن سازمان را هرچه دقیق‌تر و گسترده‌تر محقق کند. باید ببینیم اهداف حوزه چیست؟ مدیر خوب کسی است که بتواند این اهداف را به خوبی پیاده کند. هدف حوزه تربیت عالمان پارسا است که دین را در بین مردم ترویج کنند؛ یعنی آموزش‌های حوزه باید طوری باشد که به خوبی عالم بپروراند، تهذیب حوزه باید طوری باشد که بتواند عالم متخلق و ربانی تربیت کند و سیستم تبلیغی حوزه باید طوری باشد که این نیروهای تربیت شده را بتواند به نقاط مختلف جهان برای تبیین مفاهیم مکتب اهل بیت(ع) اعزام کند. به نظر می رسد هر چه مدیر بتواند این هدف‌ها را بیشتر و گسترده تر محقق سازد موفق‌تر است.
رسا - یکی از مسائل مهمی که حوزه با آن مواجه است تنوع سلیقه ها است، مدیر حوزه اگر بخواهد همه این سلیقه ها را پیاده کند، در عمل به مشکل بر می‌خورد و نمی تواند یک رویه ثابت و منظم را به اجرا درآورد.
این مربوط به حوزه نیست همه سازمان‌های فکری دنیا این طوری اند و سلایق مختلف در آن وجود دارد، مدیر باید به سلایق مختلف توجه کند، ولی این بدان معنا نیست که بتواند همه آن سلایق را پیاده کند، چون برخی از این سلایق با هم متضادند، ولی باید سلایق را بشنود و به حرف‌های مختلف توجه کند و بهترین هایی که می توانند او را در رسیدن به این اهداف کمک کنند، انتخاب کند.
رسا - با توجه به ساختاری که حوزه دارد مدیریت سنتی را موفق می‌دانید یا معتقدید حوزه برای موفقیت باید به سمت مدیریت علمی پیش رود؟
به نظر من از اوایل انقلاب، سیستم مدیریت حوزه از مدرن‌ترین سیستم ها بوده است. چرا که این سیستم به آرای همه توجه می کند. ساختارهای مدیریتی دنیا معمولا به یکی از صورتهای زیر است:
1- انتخابی و بدون رعایت حوزه های تخصصی، مثلا یک فیلسوف با یک آدم عادی در کنار هم در انتخابات رقابت می کنند و مردم به هر کدام خواستند رای می دهند و او مدیر می شود.
2- انتصابی و بدون رعایت نظر دیگران، مثلا یک وزیر، شخصی را نصب می کند و همه باید بپذیرند.
شکل گیری ساختار مدیریت حوزه، چیزی بین این دو روش است به گونه ای که ضمن رعایت نظر دیگران، مدیریت در یک بافت تخصصی شکل می گیرد.
در حوزه، اولا به دلیل اینکه استاد انتخابی است، هر استادی که فضلش بیشتر باشد، بیانش بهتر باشد و به لحاظ علمی هم سرآمد باشد، طلاب او را به صورت تخصصی انتخاب می کنند. از میان اساتیدی که کرسی درسی قوی‌تری داشته باشند، جامعه مدرسین تشکیل می شود.
جامعه مدرسین معمولا اساتیدی هستند که یا در تدریس قوت بیشتری دارند و یا نخبگانی هستند که به لحاظ نخبگی، بدنه حوزه آنها را پذیرفته است. این نخبگان شورای عالی حوزه را پیشنهاد می کنند، چون در شناخت نیروهایی که توانمند باشند و بتوانند مصالح حوزه را رعایت کنند، از همه بهترند.
اعضای پیشنهادی شورای عالی باید از سوی مقام معظم رهبری و مراجع تقلید مورد تأیید قرار بگیرند و در حقیقت یک عقبه عظیم نخبگانی و قوی ترین نیروهای حوزوی و نظام که مقام معظم رهبری و مراجع هستند بر انتخاب این افراد مهر تأیید می‌زنند. اعضای شورای عالی به این روش در رأس اداره حوزه قرار می گیرند. پس در حقیقت طلاب از پایه شش به بعد در انتخاب کسانی که در رأس قرار می گیرند تاثیر دارند. معمولا در خیلی از سازمان ها عقبه های عظیم علمی دخالتی در این کارها ندارند. شورای عالی، مدیر حوزه و معاونین وی را انتخاب می کند و در واقع همه حوزویان در این انتخاب ها دخیل هستند.
این سیستم انتخاباتی، ضمن اینکه یک سیستم نخبه محور است نه تبلیغ محور که کسی بیاید و با تبلیغات وسیع ذهن ها را سمت و سو بدهد، در هیچ کجای جهان بدیل ندارد و صد در صد طلبگی است. ما نمی گوئیم این مدل بی ایراد است اما کم ایرادترین مدل ایجاد ساختار مدیریتی است.
مشکلی که در حوزه وجود دارد این است که آن شورا ساختار مناسب، هدفگذاری های دقیق و برنامه های درستی برای رسیدن به این اهداف ندارد، هر چند در چند سال اخیر یک مقدار دارند ساختار را شکل می‌دهند، البته من به آن خیلی ایراد دارم، ولی به هر حال ساختار است، لکن ساختار معیوب، باید این ساختار را تصحیح کرد. این ساختار باید به اهداف برسد، ما در رسیدن به اهداف هنوز خیلی دچار کمبود و ضعف هیستیم.
رسا ـ در ساختار حوزه چه ایراداتی وجود دارد؟
ساختار تشکیلاتی ایراداتی دارد که آن را زیاد مهم نمی‌دانم. نیروهایی که در این ساختار قرار می‌گیرند، ممکن است توانمندی‌هایشان اشکال داشته باشد. ساختار تشکیلاتی ارتش واحد است یک وقت فرماندهانی در آن می‌گذارند که ارتش شاهنشاهی نتیجه اش می‌شود و در زمانی دیگر، فرماندهانی در همان ساختار می گذارند و نیروهایی تربیت می کند که در جنگ شجاعت داشتند و آن کارهای عظیم را انجام دادند.
ساختار یک بحث است و عناصری که متصدی بخش‌های مسؤولیتی این ساختار می شوند بحث دیگری است. به هر حال ایرادات ساختار آنقدر گسترده نیست. اگر در اختیار من باشد یک نقاط جزیی را در ساختار تغییر می دهم ولی شاکله کلی آن خوب است.
به هر حال اگر کاستی وجود داشته باشد در مسؤولانی است که در این پازل ها قرار گرفته اند، آنها باید قوی تر باشند، یا قوی هستند باید رشد کنند و قوی‌تر شوند.
رسا - اشکالی که در این بین دیده می شود این است که در مواردی دقت لازم برای برخی انتصاب ها صورت نمی گیرد.
این که در انتخاب اعضا دقت لازم نشود چیز دیگری است. مثل این که یک ساختار تشکیلاتی دانشگاهی که ساختار بسیار خوبی است اعضا و هیات امنایی مناسب و قوی برایش تعیین نشود، خوب این ایراد دارد.
به نظر من ساختار جامعه مدرسین بسیار مدرن و پیشرفته است و در دنیا قابل اقتباس است، لکن در اجرا ایراداتی دارد که باید آن ایرادات برطرف شود. به نظر می رسد جامعه مدرسین باید توسعه پیدا کند جمع نخبگانی مورد تایید طلاب را بیشتر در خود راه دهد. اینها ایراداتی است که وجود دارد ولی این شاکله بسیار قوی و بی بدیل است.
رسا ـ الان بدنه حوزه این تلقی را دارند که ما در برنامه های حوزه دیده نمی شویم. آیا این اشکال را قبول دارید؟
به نظر می رسد برای رفع این مشکل باید جامعه مدرسین را توسعه دهند. مقام معظم رهبری خطاب به اعضای جامعه مدرسین فرمودند مجمعی درست کنید که گروه عظیمی از اساتید در آن حضور داشته باشند، ولی تاکنون چنین چیزی تشکیل نشده است. نمایندگان طلاب هم در این باره نقش مناسبی ندارند و این ایراد تا حدودی وارد است.
رسا ـ به نظر می رسد ارتباط مدیریت حوزه با بدنه طلاب و اساتید باید بیشتر شود و طلاب بتوانند مشکلات و ایده های خود را به مدیران حوزه منتقل کنند.
در حوزه نقد از همه جا گسترده تر است. من خودم یکی از مدیران با سابقه حوزه‌ام و همیشه در بین طلبه‌ها هستم و دائم با ایراداتی که طلاب مطرح می کنند روبرو هستم. آیت‌الله مقتدایی و مدیران پیشین حوزه هم خودشان تدریس داشته و دارند. معاونان تدریس دارند. حوزه خیلی لایه های پیچیده تشکیلاتی ندارد و مسؤولان آن در بین طلاب هستند.
فرایند انتخاب مدیر در حوزه بسیار عالی است. قطعاتی که در این پازل قرار می‌گیرند ممکن است مشکل داشته باشند ولی خود این فرایندی که طراحی شده، دارای قوت‌های زیادی است.
رسا ـ رابطه ساختاری مدیریت با نهاد مرجعیت چگونه باید باشد؟
مراجع به تعبیر مقام معظم رهبری قله‌های حوزه‌اند و مدیر باید رعایت آنها را بکند. مراجع هم معمولا دخالتی در کار مدیر نمی‌کنند، مگر در جایی که حس کنند خطری وجود دارد. معمولا اگر در جایی ضعف بوده از ما مدیران بوده، من 20 سال است که در حوزه کار می کنم هیچ مرجعی تاکنون مانع کار ما نشده در حالی که بسیاری از کارهایی که ما انجام دادیم نو و جدید بوده.
رسا ـ به نظرتان با وضعیت موجود جایگاه حوزه در 20 سال آینده کجاست؟
بستگی دارد که چه مدیرانی انتخاب شوند، اگر مدیران توانمندی انتخاب شوند تحول در حوزه سرعت می‌گیرد. سرعت تحول در حوزه بسیار خوب است. من با تمام ایراداتی که در حوزه هست معتقدم سرعت تحول حوزه بسیار بیشتر از دانشگاه‌ها است. در علوم انسانی دانشگاه‌های ما چه کرده اند؟ تغییرات حوزه پس از انقلاب بسیار زیاد است. از یک بی ساختاری صرف قبل از انقلاب الان حدود 60 درصد از ساختارش را شکل داده و متحول هم شده است. این همه رشته‌های تخصصی و حوزه‌های سفیران هدایت و... تغییرات بسیار بزرگی است که در حوزه رخ داده است.
رسا - اگر کسی با بدنه حوزه ارتباط داشته باشد به روشنی می بیند که طلاب دغدغه های زیادی دارند و معمولا خوش بینانه به آینده نگاه نمی کنند، این ناشی از چیست؟
مشکل نیروهایی است که در این پازل قرار گرفته‌اند، وگرنه ساختار درست است، اشکال در مدیران است و در عین حال با تمام این کاستی ها، من حاضرم در یک محیط کارشناسی اثبات کنم که درصد ارتقا و تحول در حوزه بسیار بالا بوده، البته فاصله ما با وضعیت مطلوب بسیار زیاد است.
ما از یک ساختار تشیکلاتی صِرف به اینجا رسیده‌ایم، اما دانشگاه های ما یک ساختار تشکیلاتی وارداتی را آوردند و از آن کپی گرفتند و تاکنون با آن کار کرده‌اند. بحث ناامیدی که مطرح شد در همه طلبه ها وجود ندارد. در طلبه‌های سفیران هدایت این ناامیدی بسیار کم است. ناامیدی به دلیل آن است که سیستم در رابطه با اهداف، آنها را خوب فعال نمی‌کند و آنها هم حق دارند، من در این باره دلیل دارم و این مساله جای بحث کارشناسی دارد. می‌توان فهمید که چرا طلبه ها نسبت به آینده ابهام دارند.
رسا ـ دلایل آن چیست؟
یکی از دلایل این است که آموزش هایی می‌بینند که کاربردی نیست. نمی دانند آموزش هایی که می بینند در دنیای تبلیغ چقدر به دردشان می‌خورد و بدتر اینکه برخی احساس می‌کنند این آموزشها اصلا به درد آنها نمی خورد، وارد جامعه می‌شوند و می‌بینند جامعه آنچه را آنها خوانده‌اند نمی‌خواهد و در عوض چیزهایی را می‌خواهد که او نمی‌داند، مثل این است که کسی در جایی تحصیل کرده و به عنوان مهندس در کارخانه‌ای او را قبول می‌کنند، ولی آنچه او خوانده با آنچه در آن کارخانه از او می‌خواهند هماهنگ نیست و دانسته های او در آن کارخانه به درد نمی‌خورد. مشکل در برنامه‌ها است، برنامه ها را باید تقویت کرد.
رسا ـ تعامل مدیریت حوزه با نظام اسلامی تا چه حد اهمیت دارد و در این راستا چگونه باید عمل کند؟
در حال حاضر تعامل مدیریت حوزه با نظام اسلامی بسیار خوب است، چون الان حوزه از نظام جدا نیست، حوزه باید عقبه علمی برای نظام اسلامی باشد، هر چند الان در جایگاه خودش قوی نیست، ولی همچنان می‌بینید که در فراز و نشیب نظام، همین طلبه ها از همه بیشتر کنار تلخ و شیرین‌ها هستند. مویدش این است که درصد شهدای طلبه نسبت به تمام اقشار در ایران بیشتر است، چرا که نسبت به نظام حساسند.
رسا ـ الان احساس می شود یک جریان در حوزه در حال رشد است که طلبه منتقد نظام را روشنفکر میدانند و برای او ارزش کاذب قائلند، آیا شما چنین چیزی را در حوزه حس کرده‌اید؟
نه، من همچنان معتقدم که طلاب در خط مقدم دفاع از نظام اسلامی هستند. در همین فتنه 88 طلبه ها بیشتر در خط رهبری بودند، کسانی که با این طرز تفکر خودشان را روشنفکر میدانند باید بدانند اینطور نیست که از طرف بدنه حوزه مورد استقبال باشند.
رسا ـ البته منظورم بدنه حوزه نبود.
بله در لایه های میانی متاسفانه گهگاهی مشکلاتی وجود دارد.
رسا ـ حوزه را در فضای بین الملل چگونه ارزیابی می‌کنید. در مورد بحث تبلیغ جهانی و جریان بیداری اسلامی آیا حوزه خوب عمل کرده است؟
حوزه در سطح بین الملل بسیار کم کار کرده است، هرچند جامعه المصطفی بسیار خوب و سنگین فعالیت می‌کند و کارش هم خیلی بزرگ است، الان خیلی از این بیگانگان در کشورهای دیگر از دست ایران بخاطر نیروهای آموزش دیده در جامعة المصطفی عاصی هستند. اما خود حوزه و بدنه عادی حوزه ارتباطش با فضای بین الملل بسیار ضعیف است.
رسا ـ پس حوزه در کجای جریان بیداری اسلامی دیده می شود؟
در این جریان نظام اسلامی دیده می شود، ولی حوزه دیده نمی شود، همه آنها پیرو انقلاب ایران هستند، یعنی به نحوی تحت تاثیر نهضت اسلامی در ایران قرار گرفته‌اند. جنبش 99 درصدی که در اروپا و آمریکا شکل گرفته هم به نحوی متاثر از انقلاب ایران هستند. آنها از کل نظام که عقبه فکریش حوزه است الهام می گیرند.
البته مدیریت حوزه باید برای این مساله برنامه ریزی کند و آن را حل کند. هرچند رسیدن به این هدف خیلی سخت است، ولی باید حل شود. البته حل همه مشکلات در هیچ جا اتفاق نمی‌افتد. هیچ مدیریتی هم بی اشتباه نیست، مدیریت خوب کم اشتباه است، به هر حال این مساله در بخش های مختلف جای بحث دارد.
رسا ـ با توجه به اهمیت مدیریت، حوزه باید نسبت به تربیت مدیران خوب و قوی برنامه داشته باشد، برخی معتقدند در حال حاضر مدیران قوی و کارآمد به اندازه کافی در حوزه وجود ندارد و به همین دلیل بسیاری از مسئولیت ها در بین افراد مشخصی دست به دست می شود. ارزیابی حضرتعالی در این زمینه چیست؟
اینطور نیست، مدیران باتجربه زیادی در حوزه هست، برخی یک مقدار شاخص ها را بالا می‌گیرند و گرنه خیلی از مدیریت های نظام در دست همین بچه‌های حوزه است. در راس مدیریت‌های ایران، حضرت آیت الله خامنه‌ای است که ایشان برآمده از حوزه است، حضرت آیت الله خامنه ای در مدیریت نه تنها نابغه، بلکه اعجوبه است، الان همه فکرهای مدیریتی و سیاستمداران ایران در مقابل این سید بزرگوار انگشت به دهان مانده‌اند.
رسا ـ نظر رهبری نسبت به عملکرد حوزه چگونه است؟
در جلسه ای که خدمت ایشان بودیم هرچند فقط راجع به معاونت تبلیغ گزارش دادیم، ولی ایشان خیلی اظهار رضایت کردند و گفتند شما همه کارهایتان بسیار خوب است. معاونت تبلیغ را خیلی تشویق کردند، البته ایراد هم گرفتند و به برخی برنامه ها انتقاد هم داشتند، به هر حال نباید انتظار داشت که فقط تشویق کنند، ایشان نسبت به همه مدیریت‌های کشور گلایه دارند و همین گلایه‌ها باعث رشد است، نسبت به شورای عالی انقلاب فرهنگی به شدت حرف دارند. بخاطر اینکه ایشان هوشیار، و مسلط و مطلع هستند و با همین تشویق‌ها و گلایه هاست که دارند به کشور خط می دهند تا کارها پیش برود.
رسا ـ ارتباط مدیر حوزه با جریان های سیاسی چگونه باید باشد.
ارتباط مدیریت حوزه با جریان های جزیی سیاسی کشور غلط است، حوزه پدر کشور است؛ باید بالاتر از حزب‌گرایی باشد اما از اصل نظام باید دفاع کند و برای همین در جریانهای سیاسی جزیی نباید دخالت کند.
رسا ـ منظورتان از جریان های جزیی سیاسی چیست؟
مثلا دو حزب که هر دو در یک سو و هر دو شیعه هستند، حوزه پدر اینهاست و باید نقش راهنمایی و نصیحت داشته باشد، اما وقتی می‌خواهند با اصل نظام، با اصل قرآن، با اصل اسلام و با اصل رهبری مقابله کنند، آن دیگر جریان سیاسی نیست، در چنین موقعیتی باید با دشمن درگیر شد و حوزه هم باید درگیر شود. البته برای شناخت این جریانات، حوزویان و به خصوص مدیران حوزه، باید دشمن شناسی خود را در عرصه سیاست تقویت کنند./916/گ401/ر