عدالت اجتماعی از نگاه نهج البلاغه
به گزارش سرویس پیشخوان خبرگزاری رسا، مطلب زیر یادداشتی است از حجت الاسلام ملکی راد عضو هیأت علمی پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی که در این یادداشت به بررسی عدالت اجتماعی در جامعه اسلامی از منظر امیرالمومنین علی (ع) درنهج البلاغه پرداخته است.
یکی از آرزوهای بسیار مهم بشریت در طول تاریخ، اجرای عدالت و برخورد عادلانه در سطح اجتماع انسانی است، در واقع عدالت با جان و هستی بشریت در هم آمیخته است و هیچ صدا و نجوایی برای گوش جان انسانیت دلنوازتر از صدای عدالت و ترنم عدلخواهی نبوده و نیست و این است که بشریت دیروز و امروز و فردا، اگر چه در فرهنگ‌ها و ادیان و مذاهب اختلافاتی دارند، اما در این خواست که همانا خواست جانشان است، اشتراک دارند و این خواست مشترک تا قیام قیامت همواره همراه انسان خواهد بود و قابل سلب شدن نیست.
آری چه بسا ظالمان و عدالت ستیزانی از این خواست عمومی سوء استفاده نموده و در نتیجه نظامها و حکومتهایی را با این شعار برسرکار آوردهاند اما در مقام عمل و برخورد با مردم، ظالمانهترین برخوردها را داشتهاند.
بشریت اگر چه صحنههای دلخراش از قربانی شدن عدالت به پای مطامع شخصی و گروهی و حزبی را بخود دیده است اما همچنان تشنه عدالت بوده و عطشاش همواره باقی است.
بدون تردید با عمل کردن به دستورات دین اسلام که برخواسته از وحی الهی است و عملی ساختن سیره و روش رسول اکرم(ص) و ائمه(ع) میتوان عدالت اجتماعی را برقرار کرد بگونهای که عطش انسانیت برای عدالت سیراب شده و بشریت به آرزوی دیرینهاش دست یابد، با توجه به این مهم، امام امیرالمؤمنین(ع) در موارد متعدد به این مسأله اشاره نمودهاند.
آن حضرت به مالکاشتر میفرماید: «حاکمان و زمامداران باید توجه داشته باشند که بهترین چیزی که مایه روشنایی چشم آنان باید باشد، برقراری عدالت در اجتماع است.»
«وَ إِنَّ أَفْضَلَ قُرَّةِ عَیْنِ الْوُلاَةِ اسْتِقَامَةُ الْعَدْلِ فِی الْبِلاَدِ....؛ همانا برترین روشنی چشم زمامداران و حاکمان برقراری عدالت در بلاد و شهرهاست».
با توجه به این دیدگاه وقتی آن حضرت در سال 35 ق خلافت مسلمین را بعهده گرفت وبرخوردهای ناعادلانه و اجحاف و تبعیضهای موجود در اجتماع را مشاهده کردند به مردم فرمود: «وَ اللهِ لَوْ وَجَدْتُهُ قَدْ تُزُوِّجَ بِهِ النِّسَاءُ، وَ مُلِکَ بِهِ الاْمَاءُ، لَرَدَدْتُهُ؛ فَإِنَّ فی العَدْلِ سَعَةً، وَ مَنْ ضَاقَ عَلَیْهِ العَدْلُ، فَالجَوْرُ عَلَیْهِ أَضیَقُ؛ به خدا قسم بیتالمال تاراج شده را هر کجا بیابم به صاحبان اصلی آن برمیگردانم گرچه با آن ازدواج کرده یا کنیزانی خریده باشند زیرا در عدالت گشایش برای عموم است و آن کس که عدالت بر او گران آید تحمل ستم و ظلم برای او سختتر است».
چه بسا در حکومتها و نظامهایی ملاک و معیار تقسیم مسئولیتهای اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی و ... براساس معیار و درستی نباشد بلکه برطبق تبارگرایی و جناحگرایی صورت بپذیرد و نتیجه چنین کاری سپرده کارهای مختلف بجای افراد شایسته، بدست افراد بیلیاقت و بیکفایت است و ثمره تلخ آن اختلال در امور مختلف جامعه و عدم حل و فصل مشکلات جامعه خواهد بود.
امام امیرالمؤمنین(ع) وقتی خلافت را بعهده گرفت در مواجهه با چنین صحنههایی به مردم فرمود:«وَ الَّذِی بَعَثَهُ بِالحَقِّ لَتُبَلْبَلُنَّ بَلْبَلَةً، وَ لَتُغَرْبَلُنَّ غَرْبَلَةً وَ لَتُسَاطُنَّ سَوْطَ القِدْرِ حَتَّی یَعُودَ أَسْفَلُکُمْ أَعْلاَکُمْ، وَ أَعْلاَکُمْ أَسْفَلَکُمْ، وَ لَیَسْبِقَنَّ سَابِقُونَ کَانُوا قَصَّرُوا، وَ لَیُقَصِّرَنَّ سَبَّاقُونَ کَانُوا سَبَقُوا ...؛ سوگند به خدایی که پیامبر(ص) را به حق مبعوث کرد سخت آزمایش میشوید چون دانهای که در غربال ریزند یا غذایی که در دیگ گذارند به هم خواهید ریخت و زیر و رو خواهید شد تا آنکه پایین به بالا و بالا به پایین رود، آنان که سابقهای در اسلام داشتند و تاکنون منزوی بودند بر سر کارمیآیند و آنها که به ناحق پیشی گرفتند عقب زده خواهند شد».
به امام امیرالمؤمنین(ع) خبر داده شد که معاویه برای جذب مردم به سوی خودش به آنها پول و هدیه میدهد، به امام(ع) پیشنهاد شد که شما هم مبلغی از بیتالمال را برای جذب و جلب مردم به طرف خودت، به آنها بپرداز، امام(ع) در مقابل چنین پیشنهادی سخت ناراحت شده و میفرماید: «أَتَأْمُرُونِّی أَنْ أَطْلُبَ النَّصْرَ بِالْجَوْرِ فِی مَنْ وُلِّیتُ عَلَیْهِ وَ اللهِ لاَ أَطُورُ بِهِ مَا سَمَرَ سَمیرٌ وَ مَا أَمَّ نجْمٌ فِی السَّمَاءِ نَجْماً لَوْ کَانَ الْمَالُ لی لَسَوَّیْتُ بَیْنَهُمْ، فَکَیْفَ وَ إِنَّمَا الْمَالُ مَالُ اللهِ ...؛ آیا به من دستور میدهید برای پیروزی خود از جور و ستم درباره امت اسلامی که بر آنها ولایت دارم استفاده کنم به خدا سوگند تا عمر دارم و شب و روز برقرار است و ستارگان از پی هم طلوع و غروب میکنند هرگز چنین کاری نخواهم کرد، اگر این اموال از خودم بود به طور مساوی در میان مردم تقسیم میکردم تا چه رسد که جزء اموال خدا است...».
براساس این دیدگاه از نظر امام علی(ع) برترین بندگان خداوند امام و رهبر عادل و در مقابل بدترین آنها امام و رهبر جائر و ظالم است، میفرماید:«فَاعْلَمْ أَنَّ أَفْضَلَ عِبَادِاللهِ عِنْدَ اللهِ إِمَامٌ عَادِلٌ، هُدِی وَ هَدَی، فَأَقَامَ سُنَّةً مَعْلُومَةً، وَ أَمَاتَ بِدْعَةً مَجْهُولَةً، ... شَرَّ النَّاسِ عِنْدَاللهِ إِمَامٌ جَائِرٌ ضَلَّ وَ ضُلَّ بِهِ، فَأَمَاتَ سُنَّةً مَأْخُوذَةً، وَ أَحْیَا بِدْعَةً مَتْرُوکَةً...؛ بدان برترین بندگان خدا در پیشگاه او رهبر عادل است که خود هدایت شده و دیگران را هدایت میکند، سنّت شناخته شده را برپا میدارد و بدعت ناشناخته را میمیراند و بدترین مردم نزد خداوند رهبر ستمگری است که خود گمراه و مایه گمراهی دیگران است که سنّت پذیرفته را بمیراند و بدعت ترک شده را زنده گرداند»./907/د101/س
منبع: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی