متن خطبه‌های این هفته نماز جمعه هامبورگ
به گزارش خبرگزاری رسا، آیت الله رمضانی در خطبه‌های این هفته نماز جمعه هامبورگ بدین شرح سخنرانی کرد:
در رساله حقوق امام سجاد(ع) به حقوقِ اعضاء هفتگانه بدن اشاره شده، چرا که هر کدام از این اعضاء می‌توانند نقش مهمی را در خوشبختی و یا شقاوت انسان داشته باشند. این موضوع در حقیقت به نوع استفاده‌ای که از این نعمتها صورت می‌گیرد، بستگی دارد.
لذا باید توجّه داشت که اهمیت دادن به این حقوق، برای کسانی که درصدد رشد و تکامل روحی و معنوی خود هستند بسیار مهم است و به سادگی نباید از این مسائل عبور کرد؛ چراکه این امور راه‌های ورودی به قلب و جان آدمی هستند و باید مراقب بود که هر چیزی وارد کشور جان آدمی نشود؛ زیرا مجموعۀ این داده‌ها، خروجی متناسب به آنچه که وارد قلب شده را خواهد داشت. به همین جهت امام سجاد(ع) دربارۀ حقوق این اعضاء به نکته‌های مهمی اشاره فرمودهاند. آنحضرت درباره حق گوش می‌فرمایند: «وَ أَمَّا حَقُ السَّمْعِ فَتَنزِیهُهُ عَنْ أَنْ تَجْعَلَهُ طَرِیقاً إِلَى قَلبِکَ إِلَّا لِفُوَّهَةٍ کَرِیمَةٍ تُحْدِثُ فِی قَلبِکَ خَیْراً أَوْ تَکسِبُ خُلُقاً کَرِیماً فَإِنَّهُ بَابُ الکَلَامِ إِلَى القَلبِ یُؤَدِّی إِلَیْهِ ضُرُوبُ المَعَانِی عَلَى مَا فِیهَا مِنْ خَیْرٍ أَوْ شَرٍّ وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّه؛ حق گوش پاک داشتن اوست از اینکه راه دلت باشد مگر برای خبر خوبی که در دلت خبر پدید آورد، یا خُلق کریمی نصیب تو کند. زیرا گوش درِ دل است و معانی خوب یا بد خیر یا شر را به او می‌رساند و قوه‌ای جز از ناحیه خداوند نیست».
پر واضح است که گوش ورودی بسیاری از مسائل به قلب است و باید از هر جهت مراقب آن بود. لذا هنگامی که شخصی از امیرالمومنین(ع) سوال کرد تا او را راهنمایی کند، حضرت(ع) فرمود: «أَیُّهَا السَّائِلُ اسْتَمِعْ ثُمَّ اسْتَفهِمْ ثُمَّ اسْتَیْقِنْ ثُمَّ اسْتَعْمِل؛ ای سوال کننده اول بشنو سپس آنگاه باور کن و بعد از آن به کار بند و وارد مرحله عمل شو».
اهمیت مسأله «گوش» در قرآن به گونه‌ای است که در عبارات قرآنی لفظ «گوش» حتی بر چشم و قلب نیز مقدم شده است. مانند این آیات: 1ـ «قُل مَنْ یَرْزُقُکُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الأَرْضِ أَمَّنْ یَمْلِکُ السَّمْعَ وَ الأَبْصارَ؛ بگو: چه کسى از آسمان و زمین به شما روزى مىدهد؟ کیست که شنوایى و بینایى مىبخشد؟». 2ـ «إِنَّ السَّمْعَ وَ البَصَرَ وَ الفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنهُ مَسْؤُلا؛ زیرا گوش و چشم و دل، همه را، بدان بازخواست کنند». و نیز آیات دیگری که در این خصوص وجود دارد.
البته چه بسا علت تقدم گوش بر سایر اعضاء این باشد که میدان دیدِ چشم از هر طرف محدود است. اما گوش آدمی این قدرت را دارد که اطلاعات شنوایی را از شش جهت دریافت نماید و لذا توانایی گوش از چشم چه بسا بیشتر باشد حتی در تزکیه نفس و سلوک عمل، اهمیت آن بسیار زیاد است، چنانکه حضرت سجاد(ع) فرمودند: «فَإِنَّهُ بَابُ الکَلَامِ إِلَى القَلبِ».
کلمه «سمع» در قرآن به چند معنا آمده است؛ اول آن‌که «سمع» گاهی به عنوان اسم جمع به کار می‌رود و معنای جمع در آن نهفته است. و گاهی نیز «سمع» معنای مصدری دارد که بر کم و زیادی دلالت می‌کند و نیازی به جمع بستن ندارد. البته تنوع ادراکات و مشاهدات نسبت به مسموعات فوق العاده بیشتر است، و به همین جهت «قلوب» و «ابصار» به صورت جمع ذکر شده ولی «سمع» به صورت مفرد آمده است.
در مجموع آدمی باید مراقب گوش خود باشد و باید از شنیدن امور حرام و سخنان لغو و بیهوده خودداری کند، چنانکه امیرالمومنین(ع) در وصف متّقین می فرمایند: « وقفوا أسماعهم على العلم النافع لهم » آنان کسانی هستند که قدرت شنوایى خود را فقط برای دانش مفید مورد استفاده قرار می‌دهند.
امام سجاد(ع) پس از تبیین حق گوش، به حق چشم اشاره می‌کند و میفرماید: «وَ أَمَّا حَقُ بَصَرِکَ فَغَضُّهُ عَمَّا لَا یَحِلُّ لَکَ وَ تَرْکُ ابْتِذَالِهِ إِلَّا لِمَوْضِعِ عِبْرَةٍ تَسْتَقبِلُ بِهَا بَصَراً أَوْ تَسْتَفِیدُ بِهَا عِلماً فَإِنَّ البَصَرَ بَابُ الِاعْتِبَار: و اما حق چشم بر تو این است که آن را از هر چه بر تو حلال و روا نیست بپوشانی، و مبتذل نسازی مگر برای عبرت آموزی به گونه‌ای که از آن بینا شوی یا دانشی به دست آوری، زیرا دیده وسیله عبرت است».
خدای متعال عظمت نعمت چشم را در سوره بلد اشاره می‌کند و میفرماید: «أَلَمْ نَجْعَل لَهُ عَیْنَیْن؛ آیا برای انسان دو چشم بینا قرار ندادیم».
اهمیت این نعمت از آن جهت است که اگرچه به واسطۀ آن انسان بیشترین ارتباط را با جهان خارج برقرار می‌نماید اما متاسفانه بعضی از انسان‌ها توفیق استفاده صحیح از این نعمت را ندارند چه اینکه قرآن میفرماید: «وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لایُبْصِرُونَ بِها؛ و برای آنان چشمهایى است که بدان نمىبینند».
لذا در صورتیکه انسان به درستی از این نعمتها استفاده کند، در سلوک عملی و تزکیه نفس بهترین بهره را می‌تواند از آن داشته باشد؛ چراکه از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که فرمودهاند: «یا ابن آدم إن نازعک لسانک فیما حرمت علیک فقد أعنتک علیه بطبقتین فأطبق و إن نازعک بصرک إلى بعض ما حرمت علیک فقد أعنتک علیه بطبقتین فأطبق؛ ای پسر آدم، اگر زبانت خواست تو را وارد به حرام کند من دو لب را برای جلوگیری از آن در اختیار تو قرار داده‌ام. لب را فرو بند و اگر چشمت بخواهد تو را به سوی حرام ببرد من پلکها را در اختیار تو قرار دادم آنها را فرو بند».
انسان باید به واسطه چشم مراقب بسیاری از امور باشد از جمله اینکه باید مراقب خوراکیها و غذاهایی که تناول می‌کند باشد، از این جهت که پاک و پاکیزه و حلال و طیب باشد. در سوره عبس آمده: «فَلیَنظُرِ الإِنسانُ إِلى طَعامِه؛ پس آدمى به طعام خود بنگرد».
البته ممکن است فقط نگاه ظاهری نباشد، بلکه باید مراقب غذای عملی خود نیز باشد و اینکه از چه کسی دانش را دریافت می‌نماید؛ چراکه امام باقر(ع) در ذیل همین آیه فرمودهاند: «عِلمُهُ الَّذِی یَأْخُذُهُ عَمَّنْ یَأْخُذُه».
خدای متعال دعوت به نظر و نگاه کردن را در جاهای گوناگون و در موضوعات مختلفی به کار برده است. مانند: «فَانظُروا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ المُکَذِّبین؛ و بنگرید که عاقبت تکذیبکنندگان چگونه بود». و در جای دیگر میفرماید: «قُل سیرُوا فِی الأَرْضِ فَانظُرُوا کَیْفَ بَدَأَ الخَلق؛ بگو: در روى این زمین سیر کنید، پس بنگرید که چگونه آفریدگان را ایجاد کرده».
لذا از جمله اموری که به شدت مراقبت جدی باید داشته باشد، نگاه عبرت آموز است. همچنین انسان باید هر آنچه در اطرافش هست و یا با آن مواجه می‌شود با چنین نگاهی مورد ملاحظه قرار دهد؛ چه اینکه امام علی(ع) فرمود: «مَا أَکثَرَ العِبَرَ وَ أَقَلَ الِاعْتِبَار؛ عبرتها چقدر فراوانند و عبرت پذیران چه اندک».
در روایت نقل شده هنگامی که امیرمؤمنان علی(ع) بر مدائن میگذشت و آثار ایوان کسری را مشاهده مینمود، یکی از اصحاب آنحضرت به یاد این شعر افتاد که ابن هیز یحی سروده: «جرت الریاح علی رسوم دیارهم ــ فلا نعم کانوا علی میعاد».
بادها بر آثار باقیمانده سرزمین آنها وزیدن گرفت (و چیزی جز صدای باد در میان قصر آنها به گوش می‌رسد) گویی همه آنها وعده گاهی داشته‌اند و به وعده گاهشان شتافتند.
امیرمؤمنان علی(ع) در این هنگام فرموند: چرا این آیات را تلاوت نکردی؟«کَمْ تَرَکُوا مِنْ جَنَّاتٍ وَ عُیُونٍ * وَ زُرُوعٍ وَ مَقامٍ کَرِیمٍ * وَ نَعْمَةٍ کانُوا فِیها فاکِهِینَ * کَذلِکَ وَ أَوْرَثناها قَوْماً آخَرِینَ * فَما بَکَتْ عَلَیْهِمُ السَّماءُ وَ الأَرْضُ وَ ما کانُوا مُنظَرِین؛ چه بسیار باغ‌ها و چشمه‌ها که از خود به جای گذاشتند و زراعتها و قصرهای جالب و گران قیمت و نعمت‌های فراوان دیگر که در آن متنعم بودند. نه آسمان بر آنها گریست و نه زمین و نه به آنها مهلتی داده شد».
البته این آیات دربارۀ فرعون و قوم اوست که پس از آن همه ستم، سرانجام حکومت و سرزمین آنها به دست بنی اسرائیل افتاد، و همه آنها در دریا غرق شدند و هیچ عاملی نتوانست آنان را نجات بخشد. پر واضح است که این نوع نگاه عبرت آمیز، خیلی می‌تواند در رشد انسان نقش داشته باشد.
به هر حال باید از نعمت‌های الهی استفاده کرد، و نسبت به حرام الهی چشم پوشی نمود چنانکه حضرت علی(ع) می‌فرمایند: «غَضُّوا أَبْصَارَهُمْ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِم»./998/د101/ف
منبع: مرکز اسلامی هامبورگ