جدال توهم «خودبزرگ‌بینی» آل‌سعود و «قیمومیت‌ناپذیری» قطر
به گزارش خبرگزاری رسا، کشورهای عربستان، امارات، بحرین و مصر، یک هفته پیش، در اقدامی هماهنگ و به بهانه حمایت قطر از گروه‌های افراط‌گرا و تروریستی و دخالت در امور داخلی این کشورها، روابط همه‌جانبه خود را با قطر قطع کردند.
این سه کشور حوزه خلیج فارس همچنین، حریم هوایی، زمینی و دریایی خود را به روی قطر بستند و به قطری‌های مقیم در این کشورها دو هفته فرصت داده شد که خاک این سه کشور عربی را ترک کنند.
این بحران که در نوع خود، بدترین بحران دیپلماتیک در منطقه خلیج فارس از سال‌ها پیش به‌شمار می‌رود، سبب شد که دفتر شبکه الجزیره قطر در عربستان تعطیل شود و همچنین، اداره گذرنامه عربستان هشدار داد که کسانی که به قطر سفر کنند به ۳ سال حبس و پرداخت ۱۰ هزار ریال سعودی مجازات می‌شوند.
برخی کشورهای جیره‌خوار سعودی همچون مالدیو، موریتانی، موریس و دولت مستعفی و فراری یمن نیز که هیچ پایگاهی در میان مردم این کشور ندارد، روابط خود را با قطر قطع کردند و دولت خودخوانده شرق لیبی نیز قطر را به دخالت در امور داخلی خود و حمایت تسلیحاتی و مالی از گروه‌های مسلح در این کشور متهم و رابطه خود را با قطر قطع کرد.
در همین راستا، رژیم قبیله‌ای آل خلیفه که کاملا تحت نظارت و قیمومیت رژیم آل سعود است و بیش از ۶ سال است که قیام مردمی و مشروع این کشور را با کمک‌گرفتن از دژخیمان سعودی سرکوب می‌کند، مدعی شد که قطر برای سرنگونی حکومت قانونی و مشروع بحرین در حال فعالیت است و مصر نیز قطر را به حمایت از داعش، القاعده و گروه‌های افراط‌گرای اسلامی در صحرای سینا متهم کرد.
در پی اقدام عربستان و برخی کشورهای عربی در قطع روابط دیپلماتیک با قطر، نیروهای نظامی قطری از ائتلاف به اصطلاح نظامی عربستان علیه یمن اخراج شدند، اگرچه این ائتلاف نمادین بوده و جز تعدادی مزدور سودانی و تعدادی نیروی اماراتی، بقیه ائتلاف تنها نامی روی کاغذ است.
کشورهای تحریم‌کننده قطر همچنین، پنجشنبه گذشته لیستی مشترک را از افرادی که آنها را متهم به حمایت از گروه‌های مسلح کردند، منتشر نمودند و در این فهرست، اسامی ۴۹ شخصیت از جمله یوسف قرضاوی و ۱۲ سازمان خیریه و گروه تحت حمایت قطر دیده می‌شود.
واکنش وزارت خارجه قطر
وزارت خارجه قطر در واکنش به اقدام این کشورها برای قطع روابط با آن اعلام کرد که این اقدام توجیهی ندارد و بر اساس ادعاهای بی‌اساس و نادرست صورت گرفته است.
براساس بیانیه وزارت خارجه قطر، هدف از تصمیماتی که از طریق هماهنگی با مصر گرفته شده روشن بوده و آن تحمیل قیمومیت بر قطر است.
این وزارتخانه تأکید کرد که اقداماتی که با هدف تحمیل قیمومیت علیه قطر صورت می‌گیرد، نقض حاکمیت قطر به‌شمار می‌رود و این امر به هیچ وجه قابل قبول نیست.
ریشه‌های قطع روابط همه‌جانبه با قطر
ابتدا باید به این مسأله اشاره کنیم که قطر همراه با عمان، کویت، بحرین، عربستان و امارات به‌عنوان ۶ کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس یک بلوک سیاسی ـ تجاری هستند که اهداف نظامی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مشترکی دارند که تحریم یکی از این کشورها از سوی سایر اعضاء جای بسی تأمل دارد.
مسأله‌ای که برخی کارشناسان و تحلیلگران آن را سرمنشأ قطع رابطه با قطر می‌دانند، مربوط به اظهارات جمعه گذشته «تمیم بن حمد آل ثانی»، امیر قطر می‌شود که وی طی سخنانی که در خبرگزاری رسمی این کشور منتشر شد، تأکید کرد که ایران یک قدرت اسلامی در منطقه است و هیچ عقلانیتی در ادامه خصومت با ایران وجود ندارد.
وی همچنین، خواستار تعامل جهان عرب با تهران شد و حمایت خود را از دو گروه مقاومت حزب‌الله و حماس اعلام کرد.
اگرچه ساعاتی بعد منابع قطری ضمن نفی انتساب این اظهارات به امیر قطر، مدعی شدند که پایگاه خبرگزاری این کشور هک شده است، اما شبکه‌ها و پایگاه‌های خبری وابسته به عربستان همچون «العربیه» و «الحدث» ضمن نفی ادعای قطر درباره هک شدن پایگاه خبرگزاری این کشور، تأکید کردند که فایل صوتی اظهارات امیر قطر موجود است.
این اظهارات امیر قطر بلافاصله با واکنش جدی مقامات سعودی، بحرینی و اماراتی مواجه شد، به طوری که روز دوشنبه (۱۵ خرداد) عربستان به دلیل این که دوحه از سیاست‌های ریاض در منطقه پیروی نمی‌کند، قطع رابطه خود را با قطر اعلام کرد؛ در همین حین دولت‌های امارات، بحرین، مصر، جزایر مالدیو و همچنین دولت خودخوانده شرق لیبی و رییس‌جمهور فراری و مستعفی یمن نیز حمایت خود را از سیاست‌های آل سعود علیه قطر اعلام و روابط سیاسی و دیپلماتیک خود را با دوحه قطع کردند.
حمایت تاریخی قطر از حماس و اخوان‌المسلمین
اگرچه قطر در مسأله مربوط به بحران سوریه پرونده قابل قبولی ندارد و این کشور با همدستی عربستان و ترکیه و با توجه به قدرت مالی که دارد، کمک‌های زیادی به گروه‌های تروریستی و مسلح کرد و سهم زیادی در تخریب و نابودی تأسیسات زیربنایی این کشور داشت، اما واقعیت امر این است که قطر در طول سال‌های اخیر یکی از حامیان اصلی جنبش مقاومت حماس بوده و این کشور هیچ‌گاه جنبش حزب‌الله لبنان را بر خلاف برخی کشورهای منطقه یک جنبش تروریستی معرفی نکرده است.
از سوی دیگر، با توجه به این که عربستان سعودی از سال ۲۰۱۳ میلادی همکاری جدی را با رژیم صهیونیستی آغاز کرده، به طوری که حتی براساس معاهده‌ای که میان این دو رژیم منحوس امضا شده است، رژیم صهیونیستی این اجازه را دارد که برای حمله به ایران و تأسیسات هسته‌ای کشورمان، از آسمان عربستان سعودی استفاده کند، تضمین امنیت رژیم صهیونیستی برای آل سعود و ارباب آنها آمریکا بسیار مهم است.
از آن‌جا که جنبش حماس از گروه‌های مقاومت و مجری عملیات مسلحانه علیه رژیم صهیونیستی است، عربستان و برخی کشورهای عربی تلاش می‌کنند با تحت فشار قراردادن قطر، این کشور را مجبور کنند که از حمایت مالی و لوجیستیکی حماس دست بکشد و از این طریق گامی در جهت تأمین امنیت رژیم غاصب صهیونیست بردارند.
اگرچه این نکته را باید مد نظر داشته باشیم که تصمیم عربستان و برخی کشورهای عربی برای قطع روابط همه‌جانبه با قطر که اندکی پس از سفر ترامپ به این کشور صورت می‌گیرد، مسأله‌ای تصادفی نیست، بلکه این اقدام کاملا با چراغ سبز آمریکا صورت گرفته است، چرا که آمریکا اهمیت زیادی برای امنیت رژیم صهیونیستی قائل است و اعمال فشار بر قطر به‌عنوان یکی از حامیان مالی جنبش حماس را یکی از راه‌های تأمین امنیت رژیم صهیونیستی می‌داند.
از سوی دیگر، انتخاب عربستان به‌عنوان نخستین سفر خارجی ترامپ، اقدامی در جهت حمایت کامل آمریکا از همکاری رژیم آل سعود با رژیم صهیونیستی بود، چرا که دولت آمریکا می‌خواهد که سپردن زمام جهان عرب به عربستان مسیر تعامل با رژیم صهیونیستی ادامه پیدا کند.
همچنین، علاقه عربستان به داشتن نقش محوری همراه با مداخله‌جویی در امور داخلی دیگر کشورها سبب شده که وقتی برخی کشورهای اسلامی و عربی موضع‌گیری مستقل از ریاض را در مسائل منطقه دنبال کنند با واکنش تند رهبران سعودی مواجه شوند، مسأله‌ای که طی چند روز گذشته در ارتباط با دوحه مشاهده شد.
این در حالی است که دولت قطر حتی بعد از قطع روابط از سوی برخی کشورهای عربی حاضر نشده که از حمایت علنی خود از حماس دست بردارد، به طوری که «محمد بن عبدالرحمان آل ثانی»، وزیر خارجه قطر در جریان سفر به مسکو در مصاحبه‌ای تلویزیونی گفت که قطر هنوز به حماس به عنوان یک جنبش مقاومت مشروع می‌نگرد.
وی گفت که اگر حماس یک جنبش تروریستی است پس چرا در فهرست سازمان‌های تروریستی شورای همکاری خلیج (فارس) قرار ندارد؟
وزیر خارجه قطر تأکید کرد که این آمریکاست که حماس را یک جنبش تروریستی می‌داند، این در حالی است که کشورهای عربی حماس را یک جنبش مقاومت مشروع می‌دانند.
عصبانیت آل سعود از نزدیکی قطر به ایران
برخی کارشناسان و تحلیلگران بر این باورند که تلاش‌های قطر برای نزدیکی به جمهوری اسلامی ایران از دیگر دلایل قطع روابط کشورهای عربی با قطر است، چرا که تماس تلفنی امیر قطر با حجت‌الاسلام حسن روحانی پس از انتخاب مجدد وی به‌عنوان رییس جمهور ایران، خشم و عصبانیت شدید آل سعود را برانگیخت.
مسأله دیگری که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته، این واقعیت است که قطری‌ها بخش‌هایی از جامعه سنی و شیعی قبیله با اهمیت «تمیم» را به یکدیگر نزدیک‌تر ساخته‌اند. این قبیله به‌شدت پراکنده شده و شاخه‌هایی در بسیاری از کشورها از جمله عربستان سعودی، یمن و اردن دارد. پدر حاکم قطر نام فرزندش را تمیم گذاشته و وی را عضوی از قبیله تمیم می‌داند و این امر به‌ویژه باعث نزدیکی شیعیان این قبیله با سنی‌ها در زمانی شده که عربستان سعودی با بدنام کردن شیعیان به دنبال آن است که آنها را منشأ همه مشکلات غرب آسیا به تصویر بکشد به ویژه آن که بخشی از این قبیله در عربستان حضور دارند و می‌توانند باعث تقویت نفوذ قطر در عربستان شوند.
به هر حال اتهام حمایت قطر از تروریسم از سوی عربستان و آمریکا یک موضوع مهم است که می‌تواند تبعات بین‌المللی سنگینی برای دوحه به همراه داشته باشد که تحریم بین‌المللی و فرستادن پرونده قطر به شورای امنیت از سوی آمریکا و عربستان نیز از جمله احتمالات است.
در چنین شرایطی، کشور ترکیه که به خاطر حمایت از اخوان‌المسلمین در منطقه در خط مشی سیاسی با قطر اشتراک نظر دارد، تلاش می‌کند تا به نوعی این تحریم‌ها بی‌اثر شود و در همین راستا، اردوغان طی سخنانی بر حمایت ترکیه از قطر در زمینه صادرات غذا و دارو تأکید کرد.
ترکیه همچنین پایگاه نظامی خود در این کشور را توسعه داده و تعداد نیروها و مستشاران نظامی خود را از ۱۳۰ نفر به ۵ هزار نفر افزایش داده و در تفاهم‌نامه آنکارا ـ دوحه ذکر شده که این نیروها علاوه بر آموزش نیروهای نظامی قطر، این کشور را در مقابل کودتا و تهاجم نظامی حمایت خواهند کرد.
از سوی دیگر، جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان همسایه قدرتمند و صاحب نفوذ قطر می‌تواند در خروج این کشور از بحران کنونی بسیار تأثیرگذار باشد، چرا که کشور قطر با وجود این که کشوری ثروتمند است، اما بیشتر مایحتاج خود را از خارج وارد می‌کند و در همین راستا، ایران سه بندر را برای صادرات کالا به قطر اختصاص داده است.
همچنین، با توجه به این که کشور قطر دارای یکی از خطوط هواپیمایی پیشرفته در منطقه است، از هفته پیش آسمان ایران به روی ایرلاین‌های قطری گشوده شده است.
واکنش آمریکا و رژیم صهیونیستی به بحران قطر
در پی قطع روابط عربستان و برخی کشورهای عربی با قطر، دونالد ترامپ، رییس جمهوری آمریکا قطر را به حمایت و پشتیبانی از تروریسم متهم کرد و گفت که تاریخ و کارنامه قطر نشان می‌دهد که این کشور در «سطحی بالا» از گروه‌های تروریستی حمایت کرده و باید به پشتیبانی مالی خود از این گروه‌ها خاتمه دهد.
این درحالی است که رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه آمریکا در واکنشی متفاوت نسبت به ترامپ از کشورهای عربی خواست که محاصره علیه قطر را کاهش دهند و مدعی شد که این محاصره، مانعی در راه حملات نظامی به سرکردگی واشنگتن ضد داعش است.
اما «یعلون»، وزیر دفاع رژیم غاصب صهیونیست در نخستین واکنش به این اقدام اعلام کرد، عرب‌هایی که در زمان جنگ ۶ روزه ائتلافی علیه ما تشکیل داده بودند و قصد نابودی ما را داشتند، اکنون خودشان را با ما در یک کشتی می‌بینند.
وی افزود: اکنون با این کشورهای عربی سنی به جز قطر در یک کشتی حرکت می‌کنیم و همه اینها نتیجه آن است که ما ایران را دشمن شماره یک خود می‌دانیم.
تحریم قطر حرام شرعی است
این در حالی است که گروه موسوم به «اتحادیه علمای مسلمان» در استانبول در بیانیه‌ای محاصره قطر از سوی عربستان و چندین کشور را «ظالمانه و غیرقانونی» توصیف کرد و آن را حرام شرعی دانست.
در این بیانیه که بیش از ۱۰۰ تن از «علمای اهل سنت» پای آن را امضا کردهاند، آمده است که محاصره‌ای که برخی کشورهای عربی بر روی قطر وضع کردهاند، از نظر شرعی حرام است و در ماه رمضان نیز بر گناه آن افزوده می‌شود.
این نهاد دینی اهل سنت در ادامه جرم دانستن مقاومت فلسطین را خیانت به امت عربی و دین اسلام دانست.
فضاحت آل سعود با ممانعت از ورود اتباع قطر به مسجدالحرام
رژیم سعودی پیوسته ادعا می‌کند که مسأله حج متعلق به امت اسلام است و این کشور هیچ‌گاه مسائل سیاسی را در موضوع حج دخالت نمی‌دهد، اما این رژیم سال گذشته با کارشکنی مانع از حضور حجاج ایرانی در موسم حج تمتع شد.
از سوی دیگر، مقامات سعودی اعلام کرده بودند که با وجود قطع روابط با قطر، اما شهروندان این کشور می‌توانند مناسک حج خود را بدون هیچ محدودیتی به جا آورند، اما بنابر اعلام کمیسیون حقوق بشر قطر مقامات سعودی به دنبال قطع رابطه این کشور، اتباع این کشور را که هم اکنون در حال برگزاری مراسم حج عمره هستند از حضور در مسجدالحرام منع کرده و از آنها خواسته‌اند که سریعا خاک این کشور را ترک کنند.
کمیسیون حقوق بشر قطر ضمن انتقاد از این اقدام سعودی‌ها، آن را مغایر با حقوق انسان‌ها در آزادی به جا آوردن شعائر دینی دانست که در توافقنامه‌های بین‌المللی حقوق بشری نیز به آن تاکید شده است.
آیا قطر به شروط ده‌گانه آل سعود تن می‌دهد؟
اگرچه امیر کویت هفته پیش با هدف میانجی‌گری میان عربستان سعودی و قطر روانه ریاض، پایتخت آل سعود شد، اما بنابر گزارش رسانه‌ها، عربستان سعودی شروط سخت‌گیرانه‌ای را برای قطر اعلام کردهاند که ظاهر از سوی این کشور مورد پذیرش قرار نگرفته است.
این در حالی است که از همان ابتدا مشخص بود که موضوع میانجی‌گری در مورد بحران قطر تنها یک ژست سیاسی است و تلاشی ناکام خواهد بود، زیرا حجم و میزان یورش به قطر تنها در عرض یک هفته آشکارا بیان می‌کند که بحرانی که عربستان و ائتلاف این کشور برای قطر رقم زده‌اند به خوبی از قبل برنامه‌ریزی شده بوده و قرار نیست به راحتی فروکش کند.
قطع روابط دیپلماتیک با ایران، توقف پخش برنامه‌های شبکه الجزیره، تعهد قطر برای خودداری از دنبال کردن هرگونه سیاست مخالف سیاست‌های واحد کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، اخراج تمام اعضای جنبش حماس و بلوکه‌کردن حساب‌های بانکی و قطع همکاری با آنان، عذرخواهی رسمی از تمام دولت‌های شورای همکاری خلیج فارس که مورد توهین و تهمت شبکه الجزیره قرار گرفته‌اند و تعهد دوحه به میثاق امضاء شده در سال ۲۰۱۲ در زمان پادشاهی عبدالله بن‌عبدالعزیز از جمله شرایط تعیین شده برای بازگشت روابط عربستان، بحرین، امارات و مصر با قطر به حالت عادی است.
آنچه اما از این شروط می‌توان برداشت کرد این است که صرف‌نظر از اجرایی شدن یا نشدن آنها، عربستان عملا با این شروط نشان داده که خواهان تبدیل کردن قطر به بحرینی دیگر در خلیج فارس و تحمیل قیمومیت بر این کشور است.
در پایان می‌توان گفت که باید طی روزهای آینده منتظر بمانیم که آیا دولت قطر به شروط تحقیرآمیز رژیم آل سعود تن خواهد داد و همچون رژیم آل خلیفه به کشوری تحت قیمومیت دستگاه سلطنتی آل سعود قرار خواهد گرفت و یا این که با گرایش به سمت ایران، روسیه و ترکیه از رژیم‌های خودکامه و دیکتاتور عرب فاصله خواهد گرفت.
واقعیت امر این است که براساس اتفاقاتی که طی یک هفته اخیر افتاده و با توجه به تعاملاتی که میان ایران، قطر و ترکیه صورت گرفته و همچنین، سفر وزیر خارجه قطر به مسکو به نظر می‌رسد که قطری‌ها حاضر نیستند که به هر قیمتی مرزهای هوایی، دریایی و زمینی عربستان و چند کشور عربی به روی آنها گشوده شود و روابط خود را با این کشورها از سر بگیرند.
از سوی دیگر، با وجود این که سعودی‌ها پیوسته از نزدیکی قطر به ایران کاملا ناخرسند هستند و تعامل قطر با ایران را نوعی دهن‌کجی به خود تلقی می‌کنند، اما آسمان ایران طی یک هفته اخیر برای پرواز ایرلاین‌های قطری بر روی هواپیمایی‌های این کشور گشوده شده و ایران سه بندر را برای ارسال محصولات غذایی به این کشور اختصاص داده است که این خود می‌تواند فصل جدیدی از روابط میان ایران و قطر را رقم بزند./۸۴۷/ب۹۰۴/ف
جواد پارسامهر