نشر دینی و چالش های پیش رو

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، تبلیغ دین به عنوان یکی از رسالت های الهی، از سوی پروردگار بر دوش انبیا نهاده شده و گسترش دین از طریق تبلیغ اتفاق می افتد.

اگر امروز مشاهده می کنیم که عطر روح نواز وحی از طریق دین و آموزه های دینی، هدایت خیل عظیم بشری را سبب شده، علت آن را می توان در جهاد تبلیغی انبیاء و اولیای الهی و مبلغان دینی جست‌و‌جو کرد.

ایفای نقش در زمینه تبلیغ دینی و مجاهدت شبانه روزی و تحمل مصایب و رنج های گوناگون در مسیر به ثمر نشستن این نهضت تبلیغی، مهم‌ترین وظیفه انیای الهی است به گونه ای که قرآن کریم می فرماید: «فَهَلْ عَلَی الرُّسُلِ اِلَّا الْبَلاغُ الْمُبین؛ آیا بر (عهده) پیامبران، چیزی جز تبلیغ آشکار است.»

این اهمیت تا آن حد است که خداوند خطاب به پیامبر(ص) می فرماید:« اگر آنچه را برتو نازل کردیم تبلیغ نکنی، (در واقع) رسالت خود را انجام نداده ای.»

در واقع در پرتو ایفای این نقش تبلیغی است که مسیر برای هدایت انسان ها هموار شده و راه سعادت پیش روی بشر گشوده می شود و مبانی دینی و فرهنگ الهی تبیین و ترویج می شود.

ابزارهای گوناگونی در طول تاریخ برای تبلیغ دین وجود داشته است که کتاب و مکتوبات به عنوان یکی از روش های تأثیرگذار و ماندگار، از دیرباز مورد توجه بوده و امروزه نیز به عنوان ابزاری مهم در انتقال مفاهیم دینی و اهداف تبلیغی مطرح است.

رسانه های مکتوب در حقیقت در جامعه و فضای فرهنگی جامعه ما نقش ویژه ای ایفا می کنند و کتاب به عنوان یک رسانه تأثیرگذار مکتوب که شاید جز معدود رسانه هایی است که از میراث گذشتگان ما بوده و هنوز هم کاربردهای تأثیرگذار خود را دارد؛ در این میان مورد توجه بیشتری است.

نشر و انتشار کتاب و فضای نشر دینی به عنوان یکی از مهم‌ترین زیر ساخت های مرتبط با تبلیغ مکتوب و کتاب محور، نیازمند توجه ویژه ای چه از حیث آسیب شناسی و چه از نظر برنامه ریزی در جهت فعال کردن ظرفیت های بالقوه آن در امر تبلیغ دینی است.

 بررسی نقاط ضعف و قوت نشر دینی و تلاش در جهت رفع نقایص و تقویت نقاط قوت می تواند به رفع مشکلاتی منتهی شود که امروزه در فضای نشر دینی به وضوح قابل مشاهده است و این فضا را با مشکلات عدیده ای دست به گریبان کرده است.

نیازسنجی، حلقه مفقوده نشر دینی

نیاز سنجی و مخاطب شناسی به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل در تبلیغ مؤثر به شمار می رود و حوزه تبلیغ مکتوب و نشر دینی نیز باید فعالیت های خود را برمبنای شناخت دقیق از نیاز مخاطبان خود باز طراحی کند.

توجه دقیق به این مؤلفه می تواند علاوه بر ارائه محتواهای متناسب با نیاز جامعه، اقبال مخاطب را نیز به دنبال داشته باشد و از این طریق یکی از بزرگترین معضلات نشر دینی که فقدان مخاطب و مشکل فروش آثار تولیدی است را نیز مرتفع کند.

ایجاد جذابیت در محتوا، فرم و ظاهر در کنار شناخت نیازها، دردها و مشکلات روز جامعه می تواند یک اثر را برای جامعه مخاطب خود جذاب کرده و آنها را ترغیب به استفاده از آن اثر کند که این امر مستلزم نیازسنجی برای عموم مردم و وسیع کردن دایره اثر برای عموم است.

به هر حال آنچه در خلق و ماندگاری یک اثر دینی می تواند مؤثر باشد، نیازسنجی بر اساس ضرورت های مورد نیاز جامعه است و توجه به این امر می تواند رکودی که در بحث مخاطب پسندی و فروش آثار دینی در سال‌های اخیر به وجود آمده را تا حد چشمگیری از بین برده و جان دوباره ای به اوضاع نا به سامان نشر دینی ببخشد.

فقدان نظام توزیع کارآمد و ضربه های جدی به نشر دینی

یکی از آسیب‌های مهم که فضای نشر دینی را با تهدید جدی مواجه کرده، فقدان نظام توزیع کارآمد و مخاطب محور در این حوزه است.

نبود سیستم جامع توزیع، عدم روش های صحیح تبلیغ، کمبود پایگاه های توزیع کتاب دینی و فاصله فراوان میان معرفی آثار و توزیع و رسیدن آن به دست مخاطب از مهم‌ترین آسیب هایی است که در این زمینه می توان مورد اشاره قرار داد.

این خلأ در درازمدت ضربه جبران ناپذیری بر پیکره نشر دینی وارد کرده است و اگر برنامه ای عاجل برای برون رفت از این معضل از سوی فعالان عرصه نشر دینی طراحی نشود، مشکلات را دوچندان خواهد کرد.

بارها مشاهده شده که آثار تولید شده پس از چاپ و معرفی در رسانه های جمعی، به دلیل سیستم توزیعی ضعیف ناشی از بی متصدی بودن این عرصه، به موقع به دست مخاطب نرسیده و پس از مدتی مخاطب خود را از دست می دهد.

البته نباید از نظر دور داشت که ناشران دینی نیز در این میان می توانند نقش ویژه ای ایفا کنند و با تعامل توزیعی و گسترش دامنه توزیعی از کتاب فروشی های مخصوص خود به کتاب فروشی ها و مراکز فرهنگی سراسر کشور، در جهت اتصال این حلقه منقطع تلاش کنند.

کاهش کتابخوان؛ معضلی فراگیر در جامعه

توجه به کتاب و اهمیت دادن به موضوع کتابخوانی، از موضوعاتی است که طی سالیان اخیر از دستور کار فعالیت های فرهنگی خارج شده و یا حداقل می توان گفت که اولویت بالایی در برنامه ریزی های فرهنگی متولیان امر ندارد.

اگر آمار سرانه مطالعه در یک دهه اخیر را بررسی کنیم، با معضلی به نام کاهش مطالعه و فقر کتابخوانی در جامعه مواجه می شویم؛ موضوعی که در درازمدت اثرات منفی زیادی را بر روی جامعه چه از حیث کسب معارف عمیق و درونی شدن آنها و چه از نظر فرهنگ پذیری صحیح می گذارد.

شاید بتوان افزایش قیمت کتاب، مشکلات اقتصادی و خروج کالاهایی فرهنگی مانند کتاب از سبد خرید خانواده‌ها را از عوامل مهم در رویگردانی مردم از کتاب و کاهش نرخ مطالعه دانست اما نباید از این نکته غفلت کرد که تولید آثار جذاب و متناسب با نیازهای جامعه نیز در این مدت سیر نزولی داشته و حوزه نشر دینی در این زمینه با ضعف جدی مواجه است.

از طرفی، سطحی نگری و عدم عمق بخشی به محتوا یکی دیگر از علل رویگردانی مردم از کتاب است چراکه گاهی چاپ یک اثر ضعیف از حیث محتوایی می‌تواند اثر نامناسبی بر مخاطب ایجاد نماید و او را نسبت به کتاب و کتابخوانی دلسرد کند و لذا ناشران باید توجه ویژه ای به این موضوع داشته باشند.

فضای مجازی؛ اقیانوسی به عمق یک انگشت!

گسترش روزافزون فضای مجازی را می توان یکی از معجزات تکنولوژی در قرن اخیر دانست.

امروزه کتابخانه های مجازی، کتاب های الکترونیکی، نرم افزارهای کتابخوان و کانال ها و پایگاه های مختلف کتابخوانی در فضای مجازی، چالشی جدی را پیش روی حوزه نشر دینی قرار داده است.

هرچند که استفاده از فضای مجازی، مخاطبان را ترغیب به استفاده از اطلاعات و داده های به روز می کند، اما این اطلاعات که همچون اقیانوسی در فضای مجازی پراکنده است، نه تنها معارف و شناخت انسان را نسبت به حقایق تقویت نمی کند، بلکه با مشغول کردن مخاطب به اطلاعات سطحی، فرصت عمق بخشی و درونی سازی مفاهیم و معارف کسب شده را از او سلب می کند و در یک جمله می توان گفت:« اطلاعات داده شده در فضای مجازی اقیانوسی به عمق یک انگشت است»

جدا شدن نسل جدید از کتاب و دوری از فرهنگ کتابخوانی که در سایه احساس خودکفایی کاذب در حوزه کتاب و کتابخوانی به وجود آمده، حاصل استفاده بی رویه از فضای مجازی است؛ موضوعی که نیازمند توجه ویژه و برنامه ریزی دقیق و مخاطب شناسانه در جهت بازگشت مخاطبان به سوی مطالعه کتاب و گسترش فرهنگ کتابخوانی است.

گسترش فرهنگ کتابخوانی، ضرورتی اجتناب ناپذیر

رهبر معظم انقلاب بارها تأکید کرده اند کتابخوانی برای آحاد مردم باید مثل غذای روح باشد و لذا توجه به این موضوع می تواند جامعه را نسبت به آسیب های فکری، اعتقادی و فرهنگی ایمن سازد.

 پاسخگویی به نیازهای فکری و فرهنگی تمام اقشار جامعه از وظایفی است که بخش مهمی از آن برعهده ناشران دینی قرار دارد و نیاز است تا مدیران و مسؤولان فرهنگی جامعه با همکاری فعالان عرصه نشر دینی، عرصه نشر کتاب‌های دینی را آسیب شناسی کرده و در راستای رفع آن، اقداماتی را با تدوین راهکارهای مؤثر انجام دهند.

بهبود شرایط اقتصادی و افزایش قدرت خرید فرهنگی مردم، کمک در جهت ایجاد یک سیستم توزیع کارآمد و مناسب، حمایت مادی، اداری و معنوی از ناشران دینی و تلاش در جهت رفع مشکلات حوزه نشر دینی از وظایفی است که مسؤولان، مدیران و متولیان فرهنگی کشور باید در دستور کار قرار دهند.

از سوی دیگر نیز فعالان عرصه نشر دینی باید با تلاش برای ارتقای کیفیت محصولات، فعال کردن ظرفیت های تعاملی با ساختارهای فرهنگی سراسر کشور و ایجاد شبکه توزیعی درونی، مخاطب سنجی و تولید آثار بر مبنای نیاز جامعه بر اساس پژوهش های علمی، متقن و کارآمد و همچنین ارتباط فعال با شخصیت‌های علمی، تشکل‌ها، نهادهای تحقیقاتی حوزوی و دانشگاهی، شرایط ارتقای کیفیت محصولات از مرحله تولید محتوایی تا رسیدن به مخاطب را فراهم آورند.

در پایان می توان به این نکته اشاره کرد که تدوین یک مهندسی فرهنگی و ایجاد شورای فرهنگی در حوزه نشر دینی به منظور آسیب شناسی و ارائه راهکارهای عملی و دقیق مخاطب شناسانه برای برون رفت از معضلات کنونی و تلاش در جهت تقویت فرهنگ کتابخوانی، وظیفه ای خطیر است که با همکاری فعالان حوزه نشر دینی و مدیران، مسؤولان و متولیان فرهنگی کشور میسر است./872/ی۷۰۲/س